Ziemia lubawska
| Państwa | |
|---|---|
| Stolica | |
| Ważniejsze miejscowości | |
| Położenie na mapie Obszar ziemi lubawskiej | |
Ziemia lubawska (łac. Terra Lubovie, niem. Löbauer Land) – region historyczno-etnograficzny w północno-środkowej Polsce, położony w widłach rzeki Drwęcy i Wel.
Ziemia lubawska dawniej była ściśle związana z Ziemią Sasinów. Od 2 połowy XIII wieku zaczęła przynależeć do ziemi chełmińskiej.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Nazwa ziemi lubawskiej w formie Terra Lubouie pojawiła się po raz pierwszy w 1216 r. w dokumencie papieskim Innocentego III zatwierdzającym nadanie ziemi lubawskiej biskupowi pruskiemu Chrystianowi przez pruskiego nobila Suwarbunę. Nazwa ta występuje w licznych XIII-wiecznych źródłach: Lubouia; terra Lvbaie; terra Lubovie; terra Loboviensis. Wywodzi się od nazwy miejscowej Lubawy[1].
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Za czasów piastowskich rzeka Drwęca rozdzielała dwa terytoria – tereny położone na jej prawym brzegu (patrząc z biegiem rzeki) należały do ziemi chełmińskiej, na lewym zaś do ziemi lubawskiej. Granice ziemi lubawskiej przebiegały następująco: na zachodzie wzdłuż Drwęcy od ujścia Brynicy do ujścia Gizeli, następnie wzdłuż rzeki do grodziska Zajączki, a stamtąd do Omula i dalej do źródła strugi Rumienica, a stąd do Jeziora Rumian. Stamtąd do rzeki Wel i wzdłuż rzeki do jeziora Zarybinek, Tarczyńskie, Grądy. Następnie wzdłuż rzeki Wkra odcinkiem Martwicą, aż po Zieluń, następnie skręcała ku Jezioru Bryńskiemu, z którego wypływa Brynica i wzdłuż jej biegu do Drwęcy[2].
Współcześnie większa część ziemi lubawskiej leży na terenie województwa warmińsko-mazurskiego (powiat nowomiejski bez obszaru nad prawym brzegiem Osy, gmina Lubawa w powiecie iławskim, w większości obszar gminy Lidzbark i fragment gminy Rybno w powiecie działdowskim), zaś mniejsza na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego (w większości teren gminy Brzozie w powiecie brodnickim).
Historia
[edytuj | edytuj kod]W VIII wieku osadnictwo słowiańskie z Mazowsza osiągnęło rubież po Trzcin i Tarczyn, następnie w IX wieku Leszcz aż po Kajkowo koło Ostródy[3][4]. W XI/XII wieku za czasów Bolesława Krzywoustego, a potem jego synów, z terenów ziemi lubawskiej organizowano wyprawy krzyżowe na pogańskie Prusy oraz akcje kolonizacyjne związane z chrystianizacją ziemi lubawskiej[5]. W tym też czasie powstały polskie grody: Klasztorek, Łanioch, Zwiniarz, Gutowo i Nowe Grodziczno[6]. Na okres XII w. przypada ekspansja ludności polskiej w okolice jezior Trupel, Karaś i Jeziora Skarlińskiego[7]. Załamanie się tej ekspansji mogło być spowodowane licznymi odwetowymi najazdami plemion pruskich i przejściowym opanowaniem ziemi lubawskiej przez pruskie plemię Sasinów około 1216 roku[8].
W 1216 r. papież Innocenty III potwierdził Chrystianowi z Oliwy – biskupowi pruskiemu – posiadanie ziemi lubawskiej stanowiącej darowiznę od nowo nawróconego władcy pruskiego Surwabuno. O tym, że była to wcześniej własność mazowiecka świadczy dokument z 1240 roku, w którym książęta mazowieccy Konrad i Bolesław oświadczyli, że prawnie ziemia lubawska powinna należeć do nich[9]. Od 1257 roku ziemia lubawska przeszła na własność biskupów chełmińskich i stała się centrum administracyjnym kompleksu dóbr biskupich zwanych kluczem lubawskim. W roku 1269 na ziemię lubawską najechało pruskie plemię Sudowów. W XIV w. wszystkie miasta ziemi lubawskiej otrzymały prawa miejskie.
W 1454 miasta ziemi lubawskiej opowiedziały się po stronie Związku Pruskiego, który poprosił króla Kazimierza IV Jagiellończyka o włączenie regionu do Polski, po czym po kilku tygodniach król ogłosił akt inkorporacji. Na mocy II pokoju toruńskiego w 1466 roku, kończącego wojnę trzynastoletnią potwierdzono powrót ziemi lubawskiej do Polski. Administracyjnie stanowiła część województwa chełmińskiego. Pomiędzy 1535 a 1539 na zamku biskupów chełmińskich w Lubawie parokrotnie gościł Mikołaj Kopernik. Ziemi lubawskiej nie ominęły potop szwedzki i III wojna północna. Po I rozbiorze Polski w 1772 trafiła do zaboru pruskiego, ponownie pod kontrolą polską w latach Księstwa Warszawskiego (1807–1815) i po odzyskaniu niepodległości od 1920. Podczas II wojny światowej znajdowała się pod okupacją niemiecką.
Miasta
[edytuj | edytuj kod]| Lp. | Miasto | Populacja | Powierzchnia |
|---|---|---|---|
| 1. | 10 370 | 16,80 km² | |
| 2. | 10 097 | 11,37 km² | |
| 3. | 7900 | 5,68 km² |
Miasta zdegradowane
[edytuj | edytuj kod]Do miast ziemi lubawskiej (które jednak z różnych przyczyn utraciły status miasta) należą również:
| Lp. | Dawne miasto | Populacja | Prawa miejskie | Degradacja |
|---|---|---|---|---|
| 1. | 3065 | ok. 1330 r. | 1905 r. |
Kultura
[edytuj | edytuj kod]Na obszarze ziemi lubawskiej funkcjonuje stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Ziemia Lubawska.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Nowe Miasto z dziejów miasta i powiatu, wyd. Pojezierze, Olsztyn 1963.
- Nowe Miasto Lubawskie, 1992.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Sławomir Wadyl, STUDIA NAD KSZTAŁTOWANIEM SIĘ POGRANICZA POMORSKO- I MAZOWIECKO-PRUSKIEGO WE WCZESNYM ŚREDNIOWIECZU [online] [dostęp 2019-12-19] (ang.).
- ↑ http://pismo.pruthenia.pl/pruthenia_4/Pruthenia_4_2009_Bia%C5%82u%C5%84ski-G_O_zasiedleniu_ziemi_lubawskiej.pdf
- ↑ W.A.Moszczyński, Rubież słowiańsko-bałtyjska nad Wkrą w VIII–XI wieku na podstawie ceramiki ze stanowisk w Nowym Dworze, Tarczynach i Trzcinie, [w:] Pogranicze polsko-pruskie i krzyżackie, pod. red. K. Grążawskiego, Włocławek-Brodnica 2003, s.106–108
- ↑ J. Powierski, Sasinowie, [w:] Słownik starożytności słowiańskich, t.5, 1975, s.75
- ↑ G. Białuński,Studia z dziejów plemion pruskich i jaćwieskich, Olsztyn 1999, s. 26–27
- ↑ http://pismo.pruthenia.pl/pruthenia_2/Pruthenia_2_2006_Gr%C4%85%C5%BCawski-K_Z_najnowszych.pdf
- ↑ J. Bojarski, Z badań nad pograniczem słowiańsko-pruskim we wczesnym średniowieczu, Studia nad osadnictwem średniowiecznym ziemi chełmińskiej, t. 4, Toruń 2002, s.19, 21–2
- ↑ J. Powierski, Przekaz Dusburga o najazdach pruskich i przejściowej okupacji ziemi chełmińskiej, Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 1971, nr 4, s. 379–425
- ↑ parentes eorum et ipsi acquisissent eam de manibus Prutenorum cum gladio et clipeo suo