|
Un piemonteisism a l'é na paròla ò n'espression ëd na lenga ch'a l'ha sò adoss diretament da la lenga piemontèisa, e che soens a pija ël pòst ëd na paròla dl'istess significà an cola lenga.
Ij piemonteisism as treuvo dzortut ant la varietà dla lenga italian-a ch'as parla an Piemont. Visadì ch'a l'é nen mach an piemontèis ch'a-i é d'italianism, ma bele viceversa. Soens ij piemontèis as dan pa conta 'd sòn quand ch'a parlo an italian, e sòn a val ëdcò për coj ch'a vivo an Piemont ma a parlo nen piemontèis. As n'ancòrzo, nopà, quand ch'a seurto da Piemont e a dòvro a Roma o a Nàpoli d'espression coma far pranzo, cicless, solo più uno e ij roman ò ij napolitan a-j vardo dròlo...
Vardé sì dontré esempi ëd piemonteisism ant la lenga italian-a. Coma già dit, a son ëd paròle e d'espression ch'a podrìo esse nen capìe fòra 'd Piemont...
| Italian comun |
Piemonteisism |
Espression piemontèisa dont a deriva
|
| Solo (solamente) uno |
Solo più uno |
Mach pì un
|
| Gomma, chewing gum |
Cicles |
Cìcless
|
| Vero?\Non è vero? |
Neh? |
Neh?
|
| Sì, certo |
Eh! |
É
|
| Dài! Forza! |
Sà! |
Sah!
|
| Basta |
Bòn |
Bòn
|
| Bigné, pasta |
Bignola |
Bignòla
|
| Cornetto |
Croissant |
Croassan
|
| Caffè con cioccolato |
Marocchino |
Marochin
|
| Pranzare\cenare |
Far pranzo\cena |
Fé disné\sin-a
|
| Cretino, idiota |
Piciu (volgare), balengo |
Picio (grossé), balengo
|
| Omosessuale |
Cupio (volg.) |
Cupio (gr.)
|
| Prostituta |
Picia (volg.) |
Picia (gr.)
|
| Avere un rapporto sessuale |
Ciulare (volg.) |
Ciolé (gr.)
|
| Rubare |
Cacciare, ciulare (volg.) |
Cacé, ciolé (gr.)
|
| Ragazzino |
Gagno, gagnetto |
Gagno
|
| Alto (di statura) |
Grande |
Grand
|
| Anziano |
Grande |
Grand
|
| Bruciato, fulminato (di lampadina o congegno elettronico) |
Cimito |
Ciumì, Cëmmì
|
| Provocare, stimolare, eccitare |
Cissare, incistare |
Cissé
|
| Stavolta |
A 'sto giro (pop.) |
Sta vira
|
| Porgere, passare qualcosa |
Sporgere |
Spòrze
|
| Essere buono |
Essere bravo |
Esse brav
|
| Essere capace di\a |
Essere buono a |
Esse bon a
|
| Scommettere |
Far andare |
Fé andé
|
| Non oso... |
Non mi oso di... |
I m'ancalo nen ëd...
|
| Mi disse... |
Mi ha detto... |
A l'ha dime...
|
| Cercare di convincere, corteggiare |
Baccagliare |
Bacajé
|
| Farsi notare |
Marcare |
Marché
|
| Cogliere in fallo |
Sgamare |
Sgamé
|
| Ostacolare |
Fare storie/questioni |
Fé dle stòrie/question
|
| Lavorare sodo, sgobbare |
Ruscare |
Rusché
|
| Spesso (avv.) |
Sovente (motobin pì dovrà che "Spesso") |
Soens
|
| A volte, qualche volta |
Delle volte |
Ëd vòte
|
| Mentre |
Mentre che, nel mentre che |
Mentre che, antramentre (che)
|
Sì a-i é dontré piemonteisism che al di d'ancheuj as dòvro pi nen ò squasi pi nen ant gnun-a part dël Piemont.
- Fin-a a j'ani 50 ò 60, quand che l'italian a l'era ancor nen vàire spantià, n'eror motobin comun antra ij piemontèis a l'era 'd dovré 'l përnom italian ci al pòst dij përnom gli e le: it. io gli\le faccio un regalo a vnisìa io ci faccio un regalo. La rason ëd sòn a l'é che ël locativ it. ci (in quel luogo) as dis i an piemontèis, mentre che gli e le as diso j, che as pronunsia l'istess i, e da sì la confusion. Tutun, al di d'ancheuj pì gnun piemontèis a farìa n'eror parèj.
- Fin-a a j'ani 70 apopré: scancellare al pòst ëd cancellare, dal piem. Scancelé
- smangiare për prudere, erodere, consumare, dal piem. Smangé
- briòss al pòst ëd brioche, esempi 'd franseisism ch'a pija 'l pòst d'un piemonteisism.
Da noté che, fin-a a j'ani 60\70, la briòss piemontèisa a l'era na pasta fròla dossa, 'd forma quadrà, përfumà con smens dë fnoj.
Squasi tuti coj ch'a vivo an Piemont, quand ch'a parlo an italian, bele se a son d'orìgin meridional, e bele se a son nen d'autut bon a parlé an piemontèis, a dòvro 'd frasi o d'espression piemontèise, an campandje sì e là ant ël discors. As peulo cité p. es.
- Torna? al pòst ëd Di nuovo?;
- Sah!;
- Va bin al pòst ëd Va bene;
- Is vëdoma! ò a la turinèisa As vedoma! al pòst ëd Ci vediamo!.
Da cité 'dcò l'imprecassion Bòja fàuss!, ancheuj pòch dovrà al contrari dla bëstëmmia dont a deriva Xxx fàuss, che curtà an Xxx fa' , a l'é vnù n'intercalé tan difondù che ij giovo 'd Turin a l'anserisso motobin soens e squasi mecanicament an qualsëssìa discors.
Ant la TV italian-a soens as sent la parodìa dl'acsan piemontèis, ma ij piemontèis a san bin che sò acsan a l'é pròpri nen col ch'as sent ant le senëtte còmiche dla TV, ma a l'é bin diferent, e 'dcò j'italian as n'ancòrzo quand ch'a rivo an Piemont.
L'acsan piemontèis modern, specialment ant le sità, a l'é fasse pì còti che col 'd na vira. A l'inissi dël sécol passà, për esempi, ij piemontèis a j'ero nen bon a pronunsié certi son ëd l'italian, coma GL(I), SC(I) e la Z. Le vocaj a j'ero bin pì caraterisà, specialment la A tònica che a tendìa anvers Ò duverta motobin pì che adess. Al di d'ancheuj squasi pì gnun a pronunsia Vogliamo coma Voliamo, dovù al total ëspantiament ëd l'italian ant la region.
Comsëssìa l'acsan piemontèis a esist tutun. Vëdoma soe caraterìstiche prinsipaj:
- an general, aranda j'italian, la vos dij piemontèis a l'é percepìa coma pì nasal ò gotoral e pitòst aùssa; sòn a l'é dovù al fàit che për certi son piemontèis come N-, U, Ë, EU, as dòvra motobin la part darera dla gola, e a l'é coma se ij piemontèis a l'avèisso la vos "ampostà" parèj.
- la E an fin dla sìlaba a l'é sempe strèita, bele quand che an italian a l'é duverta: it. com. bène, acs. piem. béne
- la E an sìlaba sarà a l'é sempe duverta: it. com. pénna, acs. piem. pènna
- la O tònica a l'ha sempre 'l son dla Ò piemontèisa, bele quand che an italian a l'é strèita: it. com. rósso, acs. piem. ròsso. J'italian a la percepisso coma na cita U prima dla Ò, squasi ruòsso, për rende l'idèja
- la I tònica a l'é un pòch "andarera" e a tend na frisa anvers la É, mentre che an italian as pronunsia pì "anans": it. Torìno
- la A tònica a l'é scura e a tend na frisa anvers Ò, specialment antra ij monfrin: it. càsa
- la U a l'é "andarera" (coma la I) e a tend anvers la O strèita: it. cùra
- la S antra doe vocaj a l'é sempe sonora; it. mese as pronunsia con la SS da Firense an giù, ma a l'é méze an Piemont
- la SC e la GL na vòta as pronunsiavo SS e LI, ma giumaj tuti ij piemontèis a l'han amprendù a pronunsié sti son...
- la SC e la GN a son sempe déboj, mai dobie: it. com. montagn-gna, pesc-sce, ma acs. piem. montàgna, pésce
- la N an fin ëd parola as pronunsia coma la N- faucal piemontèisa: it. non avete, acs. piem. non- avete
- la R a peul esse un pòch a la fransèisa, ma nen për tuti ij piemontèis. As peul sente bin an sentend paròle coma giornale pronunsià da un piemontèis.
- la V prima o dòp dla U as sent squasi nen: acs. piem. uva, cosa vuòi
- a esist nen ël dobiament sintàtich dòp dij monossìlab, ch'a l'é motobin spantià ant l'Italia sentral e meridional: it. com. ho ddétto, è bbèllo, se ppòsso, acs. piem. ho détto, é bèllo, se pòsso
|
|