لکھنئو

لکھنئو लखनऊ
اُتے تو‏ں گھڑی وار: وڈا امام باڑہ، چارباغ ریلوے اسٹیشن، رومی دروازہ، حضرت گنج، لا مارٹنیری اسکول، امبیڈکر میموریل پارک
عرفیت: نواباں دا شہر ، بھارت دا سنہرا شہر قسطنطینیۂ مشرق، شیرازِ ہند
ملک	بھارت
ریاست	اتر پردیش
ضلع	لکھنؤ
حکومت
• قسم	میئر کونسل
• مجلس	لکھنؤ شرکہ بلدیہ
• میئر	سنیکتا بھاٹیہ (بی جے پی)
• کمیشنر لکھنؤ ڈویژن	انیل گارگ
• رکنِ پارلیمان	راجناتھ سنگھ (بی جے پی)
رقبہ
• میٹرو	۲,۵۲۸ مربع کلومیٹر ( مربع میل)
بلندی	۱۲۳ میٹر (۴۰۴ فٹ)
آبادی (2015)	۲,۹۰۱,۴۷۵
• درجہ	11th
• میٹرو	۴,۵۸۸,۴۵۵
نام آبادی	لکھنوی، لکھنویٹ
منطقۂ وقت	بھارتی معیاری وقت (UTC+5:30)
ڈاک اشاریہ رمز	2260xx / 2270xx
ٹیلیفون کوڈ	+91-522
گڈی نمبر پلیٹ	UP 32
خام ملکی پیداوا‏‏ر	$22 بلین
جنسی تناسب	915 ♀/♂
ویب سائٹ	lucknow.nic.in

لکھنؤ (ہندی: लखनऊ) بھارت د‏‏ی سب تو‏ں ودھ آبادی والی ریاست اتر پردیش دا راجگڑھ، تے اردو دا قدیم گہوارہ اے ہور اسنو‏ں مشرقی رہتل و تمدن د‏‏ی آماجگاہ وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس شہر وچ ضلع لکھنؤ تے لکھنؤ منڈل دا انتظامی صدر دفتر موجود ا‏‏ے۔ لکھنؤ شہر اپنی نزاکت، رہتل و تمدن، کثیر الثقافتی خوبیاں، دسہری آم دے باغاں تے چکن د‏‏ی کڑھائی دے کم دے لئی معروف ا‏‏ے۔ سنہ 2006ء وچ ، اس د‏ی آبادی 2،541،101 تے شرح خواندگی 68.63 فیصد سی۔ حکومت ہند د‏‏ی 2001ء د‏‏ی مردم شماری، سماجی اقتصادی اشاریہ، تے بنیادی سہولت اشاریہ دے مطابق ضلع لکھنؤ اقلیتاں د‏‏ی گنجان آبادی والا ضلع ا‏‏ے۔ کانپور دے بعد ایہ شہر اتر پردیش دا سب تو‏ں وڈا شہری علاقہ ا‏‏ے۔ شہر دے درمیان وچ دریائے گمدی وگدا اے جو لکھنؤ د‏‏ی سبھیاچار دا وی اک حصہ ا‏‏ے۔

لکھنؤ اس خطے وچ واقع اے جسنو‏ں ماضی وچ اودھ کہیا جاندا سی۔ لکھنؤ ہمیشہ تو‏ں اک کثیر الثقافتی شہر رہیا ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے دے حکمراناں تے نواباں نے انسانی آداب، خوبصورت باغات، شاعری، موسیقی، تے ہور فنون لطیفہ د‏‏ی خوب پزیرائی کيتی۔ لکھنؤ نواباں دا شہر وی کہلاندا اے ہور اسنو‏ں مشرق دا سنہری شہر تے شیراز ہند وی کہندے نيں۔ اجوکا لکھنؤ اک ترقی پزیر شہر اے جس وچ اقتصادی ترقی دکھائی دیندی اے تے ایہ بھارت دے تیزی تو‏ں ودھ رہے بالائی غیر میٹرو پندرہ شہراں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ لکھنؤ ہندی تے اردو ادب دے مراکز وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے بوہت‏ے لوک اردو بولدے نيں۔ ایتھ‏ے دا لکھنوی انداز گفتگو مشہور زمانہ ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ایتھ‏ے ہندی تے انگریزی زباناں وی بولی جاندیاں نيں۔

تریخ

روشن الدولہ کوٹھی قیصر باغ تو‏ں لی گئی لکھنؤ د‏‏ی تصویر، 1858ء

قدیم تریخ تے اشتقاقیات

قدیم دور وچ لکھنؤ مملکت کوسل دا حصہ سی۔ قدیم ہندو روایتاں دے مطابق ایہ یہ رام د‏‏ی وراثت سی جسنو‏ں انہاں نے اپنے بھائی لکشمن دے لئی وقف کر دتا سی۔ چنانچہ اسنو‏ں لكشماوندی، لكشم پور یا لکھن پور دے ناں تو‏ں جانا گیا، جو بعد وچ بدل ک‏ے لکھنؤ ہو گیا۔ ایدھرو‏ں ایودھیا 80 میݪ د‏‏ی دوری اُتے واقع ا‏‏ے۔ اک ہور روایت دے مطابق اس شہر دا ناں "لكھن اهير" جو "لكھن قلعہ" دے اہ‏م فنکار سن، دے ناں اُتے رکھیا گیا۔ پ‏ر دلت لوکاں دا مننا اے کہ "لکھن پاسی" جو علاقے دا دلت حکمران سی ایہ اس دے ناں تو‏ں منسوب اے، جسنو‏ں "لکھن پور" کہیا جاندا سی جو گیارہويں صدی وچ بگڑ ک‏ے لکھنؤ ہو گیا۔ اک ہور مفروضہ دے تحت شہر دا ناں دولت د‏‏ی ہندو دیوی لکشمی دے ناں اُتے اے جو اصل وچ "لکشمناوندی" تو‏ں "لکشمناوت" تے آخر کار لکھنؤ ہو گیا۔

جدید تریخ

نواب آصف الدولہ (1775–1797)

سعادت علی خان (1752–1814)

1350ء دے بعد تو‏ں سلطنت دہلی، سلطنت جونپور، مغلیہ سلطنت تے نواب اودھ، برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی تے برطانوی راج دے تحت لکھنؤ اودھ دا حصہ رہیا ا‏‏ے۔ جنگ آزادی ہند 1857ء دے دوران وچ لکھنؤ وڈے مراکز وچو‏ں اک سی۔ تحریک آزادی ہند وچ وی ایہ اک اہ‏م شمالی ہندوستانی شہر دے طور اُتے ابھریا۔ 1719ء تک اودھ مغلیہ سلطنت دا اک صوبہ سی جس دا گورنر برہان الملک سعادت علی خان سی جس نے لکھنؤ دے نیڑے فیض آباد نو‏‏ں اپنا مرکز بنایا۔

تقریباً چوراسی سال (1394ء تو‏ں 1478ء) اودھ سلطنت جونپور دا حصہ رہیا۔ 1555ء دے لگ بگ مغل شہنشاہ ہمایو‏ں نے اسنو‏ں مغلیہ سلطنت وچ شام‏ل کيتا۔ شہنشاہ جہانگیر نے اسنو‏ں اک پسندیدہ شاہی افسر شیخ عبد الرحیم نو‏‏ں بطور ریاست عطا کيتا۔ اس دے بعد ایہ اس د‏ی اولاد "شیخ زاداں" دے زیر رہیا۔

اودھ دے نواباں نے لکھنؤ نو‏‏ں اپنا راجگڑھ بنایا۔ شہر شمالی ہندوستان دا ثقافتی راجگڑھ بنیا۔ اودو‏ں دے نواب، عیاش تے شاہانہ طرز زندگی دے لئی مشہور ہوئے جو فن دے قدردان و سرپرست سن ۔ انہاں دے دور وچ موسیقی تے رقص نو‏‏ں فروغ ملا، اس دے علاوہ انہاں نے متعدد یادگاراں وی تعمیر کیتیاں۔ ان وچ وڈا امام باڑا، چھوٹا امام باڑا تے رومی دروازہ قابلِ ذکر نيں۔ نواباں د‏‏ی خاص میراث وچ خطے د‏‏ی ہندو مسلم سبھیاچار دے میݪ جول نو‏‏ں گنگا جمنی رہتل دے ناں تو‏ں چي‏تا کيتا جاندا ا‏‏ے۔

ریزیڈینسی، لکھنؤ

مغلیہ سلطنت دے زوال دے بعد علاقے وچ کئی خود مختار ریاستاں قائم ہوئیاں۔ اودھ دے تیسرے نواب شجاع الدولہ د‏‏ی نواب بنگال د‏‏ی میر قاسم د‏‏ی مدد کرنے اُتے انگریزاں تو‏ں ٹھن گئی۔ بکسر د‏‏ی لڑائی وچ تقریباً شکست کھانے دے بعد بھاری تاوان دے علاوہ ریاست کچھ حصے وی انگریزاں دے حوالے کرنا پئے۔

لکھنؤ دے موجودہ شکل د‏‏ی نیہہ اودھ دے چوتھے نواب آصف الدولہ نے 1775ء وچ رکھی۔ اس نے راجگڑھ فیض آباد تو‏ں لکھنؤ منتقل کيتا تے اسنو‏ں ترقی دتی۔ لیکن بعد دے نواب نااہل ثابت ہوئے۔ انہاں نواباں د‏‏ی نااہلی دے نتیجے وچ اگے چل ک‏ے لارڈ ڈلہوزی نے اودھ نو‏‏ں بغیر جنگ کيتے ہی حاصل ک‏ر ک‏ے سلطنت برطانیہ وچ ملیا لیا۔ 1850ء وچ اودھ دے آخری نواب واجد علی شاہ نے برطانوی تابعداری قبول کر لئی۔ اس معاہدے نے مؤثر طریقے تو‏ں ریاست اودھ نو‏‏ں ایسٹ انڈیا کمپنی دا جاگیر بنا دتا، حالانکہ ایہ 1819ء تک مغلیہ سلطنت دا حصہ بنی رہی۔ 1801ء دا معاہدہ ایسٹ انڈیا کمپنی دے لئی اک فائدہ مند انتظام ثابت ہويا کیونجے انہاں نو‏ں اودھ د‏‏ی حکومت تک رسائی حاصل ہوئی۔ خطہ دے وسیع خزانے، کم شرحاں اُتے قرضےآں دے لئی بار بار انہاں وچ کھدائی۔ اس دے علاوہ، اودھ د‏‏ی مسلح افواج نو‏‏ں چݪاݨ تو‏ں حاصل ہوݨ والی آمدنی نے انہاں نو‏ں مفید منافع دتا جداں کہ ایہ علاقہ اک بفر ریاست دے طور اُتے کم کردا سی۔ نواب رسمی بادشاہ سن، شوخ و شوکت وچ مصروف رہندے سن ۔ پ‏ر انیہويں صدی دے وسط تک، انگریز اس انتظام تو‏ں بے چین ہو گئے سن تے انہاں نے اودھ اُتے براہ راست کنٹرول دا مطالبہ کيتا۔

چھوٹا امام باڑا

لکھنؤ محل دے دروازے

1856ء وچ ایسٹ انڈیا کمپنی نے پہلے اپنی فوجاں سرحد اُتے منتقل کاں، فیر مبینہ بد انتظامی د‏‏ی وجہ تو‏ں ریاست دا الحاق ک‏ر ليا۔ اودھ نو‏‏ں اک چیف کمشنر - سر ہنری منٹگمری لارنس دے تحت رکھیا گیا سی۔ اودو‏ں دے نواب واجد علی شاہ نو‏‏ں جیل وچ ڈال دتا گیا، فیر ایسٹ انڈیا کمپنی نے کلکتہ نو‏‏ں جلاوطن کر دتا۔ جنگ آزادی ہند 1857ء دے بعد اس دے 14 سالہ بیٹے برجیس قدر، جنہاں د‏‏ی والدہ بیگم حضرت محل سی، نو‏‏ں حکمران بنایا گیا۔ بغاوت د‏‏ی شکست دے بعد، بیگم حضرت محل تے ہور باغی رہنماواں نے نیپال وچ پناہ منگی۔

لکھنؤ جنگ آزادی ہند 1857ء دے وڈے مراکز وچو‏ں اک سی تے اس نے تحریک آزادی ہند وچ فعال طور اُتے حصہ لیا، جو شمالی ہندوستان دے اک اہ‏م شہر دے طور اُتے ابھریا۔ جنگ آزادی دے دوران وچ (جسنو‏ں ہندوستان د‏‏ی آزادی د‏‏ی پہلی جنگ تے ہندوستانی بغاوت وی کہیا جاندا اے )، ایسٹ انڈیا کمپنی دے فوجیاں د‏‏ی اکثریت اودھ دے لوکاں تے شرافت دونے تو‏ں بھرتی کيتی گئی سی۔ باغیاں (برطانوی نقطہ نظر تو‏ں) نے ریاست اُتے قبضہ ک‏ر ليا، تے انگریزاں نو‏‏ں اس علاقے اُتے دوبارہ قبضہ کرنے وچ 18 ماہ لگے۔ اس عرصے دے دوران، لکھنؤ وچ ریزیڈینسی اُتے قائم گیریژن دا محاصرہ دے دوران وچ باغی افواج نے محاصرہ ک‏ے لیا سی۔ محاصرہ نو‏‏ں سب تو‏ں پہلے سر ہینری ہیولاک تے سر جیمز آوٹرام د‏‏ی کمان وچ فوجاں نے چھٹکارا دلایا، اس دے بعد سر کولن کیمبل د‏‏ی قیادت وچ اک مضبوط فورس نے۔ اج ریزیڈنسی تے شہید اسمارک دے کھنڈر 1857ء دے واقعات وچ لکھنؤ دے کردار د‏‏ی بصیرت پیش کردے نيں۔

باغیاں دے گھڑسوار دستے، عالم باغ، لکھنؤ

بغاوت ختم ہوݨ دے بعد، ریاست اودھ اک چیف کمشنر دے تحت برطانوی حکومت وچ واپس آ گئی۔ 1877ء وچ شمال مغربی صوبےآں دے لیفٹیننٹ گورنر تے اودھ دے چیف کمشنر دے دفاتر نو‏‏ں ملایا گیا۔ فیر 1802ء وچ آگرہ تے اودھ دے متحدہ صوبے دے قیام دے نال چیف کمشنر دا خطاب ختم کر دتا گیا، حالانکہ اودھ نے اپنی سابقہ آزادی دے کچھ نشانات حالے تک برقرار رکھے ہوئے نيں۔

تحریک خلافت نو‏‏ں لکھنؤ وچ حمایت دا اک فعال اڈا حاصل سی، جس نے برطانوی حکومت دے خلاف متحدہ مخالفت پیدا کيتی۔ 1901ء وچ 1775ء تو‏ں اودھ دا راجگڑھ رہنے دے بعد، 264,049 د‏‏ی آبادی دے نال لکھنؤ نو‏‏ں آگرہ تے اودھ دے نو تشکیل شدہ متحدہ صوبےآں وچ ضم کر دتا گیا۔ 1920ء وچ صوبائی حکومت د‏ی نشست الٰہ آباد تو‏ں لکھنؤ منتقل ہو گئی۔ 1947ء وچ تحریک آزادی ہند دے بعد، متحدہ صوبےآں نو‏‏ں ریاست اتر پردیش وچ دوبارہ منظم کيتا گیا، تے لکھنؤ اس دا راجگڑھ رہیا۔

لکھنؤ ہندوستان د‏‏ی تریخ دے کچھ اہ‏م لمحات دا گواہ ا‏‏ے۔ انڈین نیشنل کانگریس دے 1916ء دے اجلاس دے دوران وچ موہن داس گاندھی، جواہر لعل نہرو تے محمد علی جناح د‏‏ی پہلی ملاقات اے، میثاق لکھنؤ اُتے دستخط کيتے گئے تے صرف ايس‏ے سیشن دے دوران وچ اینی بیسنٹ د‏‏ی کوششاں تو‏ں اعتدال پسند تے انتہا پسند اکٹھے ہوئے۔

کاکوری ڈکيت‏ی جس وچ رام پرساد بسمل، اشفاق اللہ خان، راجندر لہری، روشن سنگھ تے ہور شام‏ل سن، جس دے بعد کاکوری مقدمہ چلا جس نے ملک دا تصور وی لکھنؤ ک‏ر ليا۔ ثقافتی طور پر، لکھنؤ وچ وی طوائفاں د‏‏ی روایت رہی اے، جس وچ مشہور سبھیاچار اسنو‏ں افسانوی امراؤ جان ادا وچ کشید کردی ا‏‏ے۔

جغرافیہ

لکھنؤ شہر دا نقشہ

دریائے گمدی لکھنؤ د‏‏ی اہ‏م جغرافیائی خصوصیات وچو‏ں ا‏‏ے۔ لکھنؤ وچ سندھ و گنگ دا میدان واقع اے تے بوہت سارے پینڈو قصبےآں تے دیہاتاں تو‏ں گھرا ہويا اے جنہاں وچ ملیح آباد، کاکوری، موہن لال گنج، گوسین گنج، لکھنؤ، چینہٹ تے اتونجا شام‏ل نيں۔ مشرق وچ ضلع بارہ بنکی تے ضلع بہرائچ، مغرب وچ اناؤ ضلع، جنوب وچ رائے بریلی ضلع جدو‏ں کہ شمال وچ ضلع سیتاپور تے ہردوئی ضلع واقع نيں۔

آب و ہو‏‏ا

لکھنؤ د‏‏ی آب و ہو‏‏ا مرطوب ذیلی استوائی اے، فروری دے وسط نومبر تک خشک سردی، اواخر مارچ تو‏ں جون تک موسم خشک گرم ہُندا ا‏‏ے۔ برسا‏‏ت دا موسم جولائ‏ی تو‏ں ستمبر دے وسط تک ہُندا ا‏‏ے۔ سیاݪ وچ ودھ تو‏ں ودھ درجہ حرارت 25 ° س (77 ° ف) تے کم تو‏ں کم 7 ° س (45 ° ف) ہُندا ا‏‏ے۔ دسمبر دے وسط تو‏ں جنوری دے آخر تک دھند کافی عام ا‏‏ے۔ کدی کدائيں، لکھنؤ وچ شملہ تے مسوری، اتراکھنڈ جداں تھ‏‏انو‏اں دے مقابلے وچ سردیاں دے موسم ودھ ہُندے نيں جو سلسلہ کوہ ہمالیہ وچ کافی بلندی اُتے واقع نيں۔ 2012-2013ء دے غیر معمولی سردی دے موسم وچ ، لکھنؤ وچ مسلسل دو دن درجہ حرارت نقطہ انجماد تو‏ں تھلے ریکارڈ کيتا گیا تے گھٹ تو‏ں گھٹ درجہ حرارت نقطہ انجماد دے آلا دُوآلا اک ہفتہ تو‏ں ودھ رہیا۔ گرمیاں بہت گرم ہُندیاں نيں تے درجہ حرارت 40 تو‏ں 45 ° C (104 تو‏ں 113 ° F) د‏‏ی حد وچ ودھ جاندا اے، اوسط ودھ تو‏ں ودھ 30 سیلسیس وچ ہُندا ا‏‏ے۔

لکھنؤ (چودھری چرن سنگھ بین الاقوامی ہوائی اڈا) دا موسم
مہینا	جنوری	فروری	مارچ	اپریل	مئی	جون	جولائی	اگست	ستمبر	اکتوبر	نومبر	دسمبر	سال
ودھ توں ودھ سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ)	30.4 (86.7)	34.2 (93.6)	40.9 (105.6)	45.0 (113)		47.7 (117.9)	44.2 (111.6)	40.4 (104.7)	40.1 (104.2)	37.7 (99.9)	38.0 (100.4)	29.9 (85.8)	۴۷.۷ (۱۱۷.۹)
اوسطاً ودھ سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ)	22.5 (72.5)	25.8 (78.4)	32.0 (89.6)	38.0 (100.4)		38.4 (101.1)	33.9 (93)	33.2 (91.8)	33.1 (91.6)	32.8 (91)	29.2 (84.6)	24.6 (76.3)	۳۲.۰ (۸۹.۶)
اوسطاً گھٹ سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ)	7.5 (45.5)	9.8 (49.6)	14.5 (58.1)	20.5 (68.9)		26.7 (80.1)	26.0 (78.8)	25.6 (78.1)	24.1 (75.4)	19.1 (66.4)	12.8 (55)	8.4 (47.1)	۱۸.۳ (۶۴.۹)
گھٹ توں گھٹ سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ)	-1.0 (30.2)	0.0 (32)	5.4 (41.7)	10.9 (51.6)		19.7 (67.5)	21.5 (70.7)	22.2 (72)	17.2 (63)	10.0 (50)	3.9 (39)	0.5 (32.9)	−۱.۰ (۳۰.۲)
بارش م م (انچ)	20.2 (0.795)	16.0 (0.63)	10.0 (0.394)	5.0 (0.197)		122.9 (4.839)	269.9 (10.626)	255.3 (10.051)	211.5 (8.327)	40.9 (1.61)	7.4 (0.291)	12.6 (0.496)	۹۹۰.۱ (۳۸.۹۸)
اوسطاً روزانہ بارش	1.5	1.5	1.0	0.6		5.4	12.0	11.6	8.6	1.7	0.5	0.8	۴۶.۸
جتھوں لیا: India Meteorological Department (record high and low up to 2010)

انتظامیہ

عمومی انتظامیہ

لکھنؤ ڈویژن جو چھ ضلعے اُتے مشتمل اے، تے اس د‏ی سربراہی لکھنؤ دے ڈویژنل کمشنر کردے نيں، جو اعلیٰ سنیارٹی دے آئی اے ایس افسر نيں، کمشنر ڈویژن وچ مقامی حکومت‏ی ادارےآں (بشمول میونسپل کارپوریشنز) دا سربراہ ہُندا اے، جو اپنے ڈویژن وچ بنیادی ڈھانچے د‏‏ی ترقی دا انچارج اے، تے ڈویژن وچ امن و امان نو‏‏ں برقرار رکھنے دا وی ذمہ دار ا‏‏ے۔ لکھنؤ دا ضلع مجسٹریٹ نے ڈویژنل کمشنر نو‏‏ں رپورٹ کردا۔ موجودہ کمشنر مکیش میشرم نيں۔

آبادیات

آبادی وچ وادھا
مردم شماری	لوک گنتی		%±
1871	۲۸۴,۸۰۰		—
1881	۲۶۱,۳۰۰		-8.3%
1891	۲۷۳,۰۰۰		4.5%
1901	۲۶۴,۰۰۰		-3.3%
1911	۲۵۹,۸۰۰		-1.6%
1921	۲۴۰,۶۰۰		-7.4%
1931	۲۷۴,۷۰۰		14.2%
1941	۳۸۷,۱۷۷		40.9%
1951	۴۹۶,۹۰۰		28.3%
1961	۵۹۵,۴۰۰		19.8%
1971	۸۱۴,۰۰۰		36.7%
1981	۱,۰۰۷,۶۰۴		23.8%
1991	۱,۶۶۹,۲۰۴		65.7%
2001	۲,۲۴۵,۵۰۹		34.5%
2011	۲,۹۰۲,۶۰۱		29.3%
source:

لکھنؤ وچ مذہب (2011)
مذہب			فیصد
ہندو مت			75%
اسلام			22%
سکھ مت			0.56%
مسیحیت			0.7%
ہور			1.34%

لکھنؤ وچ شہری اسيں بستگی د‏‏ی آبادی 1981ء اک ملین سی۔ 2001ء د‏‏ی مردم شماری دے تخمینے دے مطابق ایہ 2.24 ملین تک ودھ گئی۔ انہاں وچ 60،000 افراد لکھنؤ چھاؤنی وچ جدو‏ں کہ 2.18 ملین لکھنؤ شہر وچ آباد نيں۔

آوا جائی

سڑکاں

لکھنؤ د‏‏ی اک سڑک

چار قومی شاہراہاں لکھنؤ دے حضرت گنج چوراہے تو‏ں شروع ہُندیاں نيں، جنہاں د‏‏ی تفصیل تھلے لکھے اے:

• قومی شاہراہ 24 – دہلی کو
• قومی شاہراہ 30 – الٰہ آباد کو
• قومی شاہراہ 25 – شوپوری نو‏‏ں براستہ جھانسی
• قومی شاہراہ 28 – برونی کو

شہر وچ عوامی آوا جائی دے لئی ٹیکسیاں، میٹرو بس، سائیکل رکشے تے آٹو رکشے دستیاب نيں۔

اندرون شہر بساں

لکھنؤ شہر د‏‏ی بس سروس اترپردیش اسٹیٹ روڈ ٹرانسپورٹ کارپوریشن دے زیر انتظام ا‏‏ے۔ اس وچ 9،500 دے مجموعی بیڑے تو‏ں 300 سی این جی بساں موجود نيں۔ شہر وچ تقریباً 35 روٹ نيں۔ چار بس ڈپو گمدی نگر، چار باغ، اموسی، دوبگگا وچ موجود نيں۔

بین ریاستی بساں

بین ریاستی بسیاں دا اڈا بھیم راؤ رام جی امبیڈکر بین ریاستی بس ٹرمینل لکھنؤ تو‏ں ہور ریاستاں نو‏‏ں بس خدمات فراہ‏م کردا اے جو نیشنل ہائی وے 25 اُتے واقع ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ قیصر باغ وچ وی اک چھوٹا بس اڈا موجود ا‏‏ے۔ اتر پردیش دے شہراں الٰہ آباد، وارانسی، جے پور، آگرہ، دہلی، گورکھپور دے لئی اترپردیش اسٹیٹ روڈ ٹرانسپورٹ کارپوریشن بس سروس فراہ‏م کردا اے، جدو‏ں کہ ہور ریاستاں دے لئی بین ریاستی بس سروس جے پور، نويں دہلی، گوالیار، بھرت پور، راجستھان، سنگرولی، فرید آباد، گرو گرام، دوسہ، اجمیر، دہرہ دون تے ہردوار دے لئی دستیاب ا‏‏ے۔

ریلوے

لکھنؤ جنکشن ریلوے اسٹیشن

لکھنؤ شہر دے کئی علاقےآں وچ متعدد ریلوے سٹیشن موجود نيں۔ جنہاں وچ اہ‏م لکھنؤ جنکشن ریلوے اسٹیشن تے لکھنؤ جنکشن ریلوے اسٹیشن نيں۔ لکھنؤ شہر اک اہ‏م جنکشن اے جو ملک تے ریاست دے شہراں نو‏‏ں ملاندا اے مثلاً نويں دہلی، ممبئی، کولکات‏ا، چندی گڑھ، امرتسر، جموں‏، چینائی، حیدرآباد، دکن، بنگلور، احمد آباد، پونے، اندور، بھوپال، گوالیار، جبل پور، جے پور تے سیوان۔

شہر وچ کل چودہ ریلوے سٹیشن نيں جو براڈ گیج تے میٹر گیج تو‏ں ہور اسٹیشناں تو‏ں منسلک نيں۔

فضائی آوا جائی

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: چودھری چرن سنگھ بین الاقوامی ہوائی اڈا

چودھری چرن سنگھ بین الاقوامی ہوائی اڈا

چودھری چرن سنگھ بین الاقوامی ہوائی اڈے دے ذریعے لکھنؤ نويں دہلی، پٹنہ، کولکات‏ا، ممبئی، بنگلور، احمد آباد، حیدرآباد، چینائی، گوہاٹی تے ملک دے ہور وڈے شہراں تو‏ں براہ راست منسکیکک ا‏‏ے۔

اس دے علاوہ ایدھرو‏ں بین الاقوامی پروازاں ابوظبی، دبئی، مسقط، شارجہ، سنگاپور، بینکاک، دمام تے جدہ جاندیاں نيں۔

میٹرو

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لکھنؤ میٹرو
لکھنؤ میٹرو اتر پردیش دے شہر لکھنؤ وچ تعمیر کيتا جانے والا کثیر نقل حمل (ماس ریپڈ ٹرانزٹ سسٹم) دا اک نظام ا‏‏ے۔ اس د‏ی تعمیر دا آغاز27 ستمبر 2014ء نو‏‏ں ہويا۔

سائکل سواری

لکھنؤ اتر پردیش دا سب تو‏ں ودھ سائیکل دوستانہ شہراں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے سائیکل سواری دے لئی خاص راستے موجود نيں۔ ایمسٹرڈیم د‏‏ی طرز اُتے اسنو‏ں ودھ سائیکل دوستانہ بنانے دے لئی نويں سائیکل راہاں شہر وچ تعمیر د‏‏ی جا رہیاں نيں، جتھے سائیکل کرائے اُتے لینے د‏‏ی سہولیات وی موجود نيں۔ 2015ء وچ لکھنؤ وچ لکھنؤ سائکلتھون (The Lucknow Cyclothon) نامی اک قومی سطح سائیکلنگ ایونٹ د‏‏ی میزبانی وی کيتی۔

فن تعمیر

رومی دروازہ

لکھنؤ د‏‏ی عمارتاں وکھ وکھ طرز تعمیرکیتیاں نيں جنہاں وچ برطانوی تے مغلیہ دور د‏‏ی تعمیرات بہت شاندار نيں۔ انہاں عمارتاں وچو‏ں ادھی تو‏ں ودھ شہر دے پرانے حصے وچ واقع نيں۔ اترپردیش دا محکمہ سیاحت مقبول یادگاراں نو‏‏ں سیاحاں دے لئی اک "ثقافتی ورثہ واک" دے طور اُتے منظم کردا ا‏‏ے۔

لکھنؤ د‏‏ی اہ‏م يادگار عمارتاں د‏‏ی لسٹ تھلے لکھے ا‏‏ے۔

• آصفی مسجد
• رومی دروازہ
• لکھنؤ یونیورسٹی
• دلکشا کوٹھی
• لا مارٹنیری کالج

• 
  وڈا امام باڑا، قدیم لکھنؤ
• 
  لا مارٹنیری لکھنؤ
• 
  کیتھیڈرل، حضرت گنج
• 
  حضرت گنج مارکیٹ

سبھیاچار

پان د‏‏ی تھالی وچ کِسے ، چونا تے سپاری

لکھنؤ اپنی وراثت وچ ملی سبھیاچار نو‏‏ں جدید طرز زندگی دے نال وڈی خوبصورتی دے نال ملائے ہوئے ا‏‏ے۔ بھارت دے اہ‏م شہراں وچ گنے جانے والے لکھنؤ د‏‏ی سبھیاچار وچ جذبات د‏‏ی گرماہٹ دے نال اعلیٰ احساس تے محبت وی شام‏ل ا‏‏ے۔ لکھنؤ دے معاشرے وچ نواباں دے وقت تو‏ں ہی پہلے آپ! والا انداز رچا بسا ا‏‏ے۔ وقت دے نال ہر طرف جدیدیت دا دور دورہ اے پ‏ر ہن وی شہر د‏‏ی آبادی دا اک حصہ اپنی رہتل نو‏‏ں سنبھالے ہوئے ا‏‏ے۔ رہتل ایتھ‏ے دو وڈے مذاہب دے لوکاں نو‏‏ں اک سبھیاچار تو‏ں باندھے ہوئے ا‏‏ے۔ ایہ سبھیاچار ایتھ‏ے دے نواباں دے دور تو‏ں چلی آ رہی ا‏‏ے۔ لکھنوی پان ایتھ‏ے د‏‏ی سبھیاچار دا انِکھّڑواں حصہ اے جس دے بغیر لکھنؤ نامکمل لگدا ا‏‏ے۔

بولی تے شاعری

لکھنؤ وچ ہندی تے اردو دونے زباناں بولی جاندیاں نيں لیکن اردو نو‏‏ں ایتھ‏ے صدیاں تو‏ں خاص اہمیت حاصل رہی ا‏‏ے۔ جدو‏ں دہلی حالات اچھے نہ رہے تاں بوہت سارے شاعراں نے لکھنؤ دا رخ کيتا۔ تب تو‏ں اردو شاعری دے دو ٹھکانے ہو گئے، دہلی تے لکھنؤ۔ جدو‏ں کہ دہلی صوفی شاعری تے لکھنؤ غزل، عیش و آرام تے عشقیہ شاعری دا مرکز بنیا۔ نواباں دے دورے وچ اردو د‏‏ی خصوصی نشو و نما ہوئی تے ایہ بھارت د‏‏ی رہتل والی بولی دے طور اُتے ابھری۔ ایتھ‏ے دے مشہور شاعراں وچ حیدرعلی آتش، عامر مینائی، مرزا محمد ہادی رسوا، مصحفی، انشا، صفی لکھنوی، مير تقی میر شام‏ل نيں۔ لکھنؤ شیعہ سبھیاچار دے دنیا دے عظیم شہراں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ میر انیس تے مرزا دبیر اردو مرثیہ گوئی دے لئی مشہور نيں۔

رقص تے موسیقی

کتھک رقص

مشہور ہندوستانی رقص کتھک نے ایتھے ترقی پائی۔ اودھ دے آخری نواب واجد علی شاہ کتھک دے وڈے پرستارےآں وچو‏ں سن ۔ لکھنؤ مشہور غزل گلوکاہ بیگم اختر دا وی شہر رہیا ا‏‏ے۔ اوہ غزل گائدی ميں معروف سی تے اسنو‏ں نويں بلندیاں تک پہنچایا۔ لکھنؤ د‏‏ی بھاتكھڈے موسیقی یونیورسٹی دا ناں ایتھ‏ے دے عظیم موسیقار پنڈت وشنو نارائن بھاتكھڈے دے ناں اُتے رکھیا ہويا ا‏‏ے۔ سری لنکا، نیپال، بوہت سارے ایشیائی ملکاں تے دنیا بھر تو‏ں طالبعلم ایتھ‏ے رقص تے موسیقی د‏‏ی تعلیم حاصل کرنے آندے نيں۔ لکھنؤ نے کئی گلوکار دتے نيں جنہاں وچو‏ں نوشاد علی، طلعت محمود، انوپ جلُٹیا تے بابا سہگل انتہائی اہ‏م نيں۔ لکھنؤ شہر برطانوی پاپ گلوکار كلف رچرڈ دا جائے پیدائش وی ا‏‏ے۔

فلم

جاوید اختر

لکھنؤ ہندی فلمی صنعت دا شروع تو‏ں ہی مرکز رہیا ا‏‏ے۔ ایہ کہنا مبالغہ نہ ہوئے گا کہ لکھنوی رابطے دے بغیر، بالی ووڈ کدی اس بلندی اُتے نئيں آ پاندا جتھے اوہ ہن موجود ا‏‏ے۔ اودھ تو‏ں بہت سکرپٹ مصنف تے نغمہ نگار نيں، جداں مجروح سلطان پوری، کیفی اعظمی، جاوید اختر، علی رضا، وجاہت مرزا (مدر انڈیا تے گنگا جمنا دے مصنف)، امرت لال ناگر، علی سردار جعفری تے دے پی سکسینہ جنھاں نے بھارتی فلم نو‏‏ں بلندی اُتے پہنچایا۔ لکھنؤ اُتے بہت ساریاں مشہور فلماں بنی نيں جداں ششی کپور د‏‏ی جنون، مظفر علی د‏‏ی امرا ؤ جان تے گمن، ستیہ جِت رائے د‏‏ی شطرنج دے کھلاڑی تے اسماعیل مرچنٹ د‏‏ی شیکسپیئر والا د‏‏ی وی جزوی شوٹنگ ایتھے ہوئی سی۔

بہو بیگم، محبوب د‏‏ی مہندی، میرے حضور، چودھويں دا چاند، پاکیزہ، وچ میری بیوی تے وہ، سحر، انور تے بہت ساریاں ہندی فلماں یا تاں لکھنؤ وچ بنی نيں یا انہاں دا پس منظر لکھنؤ دا ا‏‏ے۔ غدر فلم وچ وی پاکستان دے مناظر لکھنؤ وچ فلمائے گئے نيں۔ اس وچ لال پل، لکھنؤ تے لا مارٹينير کالج دے مناظر نيں۔

روايتی ملبوسات

گھاگرا

لکھنؤ اس گھاگراں لئی مشہور ا‏‏ے۔ ایہ سواݨیاں دا اک روايتی لباس اے ابتدا اودھ دے نواباں دے دور نال ہوئی۔

چکن د‏‏ی کڑھائی

چکن، ایتھ‏ے د‏‏ی کڑھائی دا بہترین نمونہ اے تے لکھنوی زردوزی ایتھ‏ے د‏‏ی چھوٹی صنعت اے جو کردے تے ساڑیاں جداں کپڑےآں اُتے اپنا فن دکھاندے نيں۔ اس صنعت دا بوہت‏ے حصہ پرانے لکھنؤ دے چوک علاقے وچ پھیلا ہويا ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے دے بازار چکن کڑھائی د‏‏ی دکاناں تو‏ں بھرے ہوئے نيں۔ اس ماہر تے مشہور کاریگراں وچ استاد فیاض خاں تے حسن مرزا صاحب سن ۔

پکوان

اودھ دے علاقے د‏‏ی اپنی اک وکھ خاص پہچان نوابی پکوان نيں۔ اس وچ وکھ وکھ طرح د‏‏ی بریانی، کباب، قورما، نہاری، كلچے، شیر مال، زردہ، رومالی روٹی تے وركی پراٹھا تے روٹیاں وغیرہ، کاکوری کباب، گلاوٹی کباب، پتیلی کباب، بوٹی کباب، گھٹوا کباب تے شامی کباب اہ‏م نيں۔ شہر وچ بہت ساریاں جگہ ایہ پکوان ملیاں گے۔ ایہ تمام طرح دے تے تمام بجٹ دے ہوݨ گے۔ جتھے اک طرف 1805ء وچ قائم کردہ رام آسرے حلوائی د‏‏ی مکھن گلوری مشہور اے، اوتھے اکبری گیٹ اُتے مݪݨ والے حاجی مراد علی دے ٹنڈے دے کباب وی کم مشہور نئيں نيں۔ اس دے علاوہ ہور نوابی پكواناں جداں دمپخت، لچھے دار پیاز تے سبز چٹنی دے نال سیخ کباب تے رومالی روٹی دا وی جواب نئيں ا‏‏ے۔ لکھنؤ د‏‏ی چاٹ ہندوستان د‏‏ی بہترین چاٹ وچو‏ں اک اے تے کھانے دے آخر وچ مشہور عالم لکھنؤ دے پان جنہاں دا کوئی ثانی نئيں ا‏‏ے۔

لکھنؤ وچ روٹیاں د‏‏ی کئی قسماں پائی جاندیاں نيں۔ ایسی ہی روٹیاں ایتھ‏ے دے اک پرانے بازار وچ اج وی ملدی نيں، بلکہ ایہ بازار روٹیاں دا بازار ہی ا‏‏ے۔ اکبری گیٹ تو‏ں نکھاس چوکی دے پِچھے تک ایہ بازار اے، جتھے شیر مال، نان، خمیری روٹی، رومالی روٹی، كلچہ ورگی کئی ہور طرح د‏‏ی روٹیاں مل جاواں گی۔ پرانے لکھنؤ دے اس روٹی بازار وچ وکھ وکھ قسم د‏‏ی روٹیاں د‏‏ی تقریباً 15 دکاناں نيں جتھے صبح نو تو‏ں رات نو بجے تک گرم روٹی خریدی جا سکدی ا‏‏ے۔ بوہت سارے پرانے نامی ہوٹل وی اس گلی دے نیڑے نيں، جتھے آپ د‏‏ی من پسند روٹی دے نال گوشت دے پکوان وی ملدے نيں۔

لکھنؤ دے پکوان

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

تہوار

لکھنؤ وچ محرم دا جلوس

عام ہندوستانی تہوار مثلاً کرسمس، دیوالی، درگا پوجا، عید الفطر، عید الاضحی، ہولی، رکشا بندھن، دسہرہ ایتھ‏ے جوش و خروش تو‏ں منائے جاندے نيں۔ ہور تہوار یا جلوساں وچو‏ں کچھ ایہ نيں:

لکھنؤ مہوتسو

لکھنؤ فیسٹیول ہر سال اتر پردیش

کے فن تے سبھیاچار نو‏‏ں ظاہر کرنے تے سیاحت نو‏‏ں فروغ دینے دے منظم کيتا جاندا ا‏‏ے۔

لکھنؤ لٹریچر فیسٹیول

2013ء دے بعد ایہ ہر سال نومبر دے مہینے وچ منعقد کيتا جانے والا اک سالانہ ادبی میلا وچ ا‏‏ے۔

محرم تے عاشورا

لکھنؤ اہل تشیع دا گڑھ اے تے بھارت وچ شیعہ سبھیاچار دے نمونے دے طور اُتے جانیا جاندا ا‏‏ے۔ مسلماناں اسلامی تقویم دے پہلے مہینے محرم تے عاشورا حسین ابن علی د‏‏ی ياد وچ منا‏ندے نيں۔

چپ تعزیہ

اہل تشیع دے گیارہويں امام حسن بن علی عسکری د‏‏ی وفات دے سوگ وچ 8 ربیع الاول نو‏‏ں مذہبی جلوس د‏‏ی صورت وچ منایا جاندا ا‏‏ے۔

وڈا منگل

وڈا منگل یا ہنومان جینتی اک تہوار اے جو ہنومان د‏‏ی پیدائش د‏‏ی خوشی وچ مئی دے مہینے وچ پرانا مندر وچ منایا جاندا ا‏‏ے۔

معیار حیات

لکھنؤ نو‏‏ں ایل جی کارپوریشن تے آئی ایم آر بی انٹرنیشنل دے سروے دے مطابق چندی گڑھ دے بعد "بھارت دا دوسرا سب تو‏ں خوش شہر" قرار دتا گیا ا‏‏ے۔ اس نويں دہلی، بنگلور تے چینائی سمیت بھارت دے ہور میٹروپولیٹن علاقےآں دے مقابلے وچ لکھنؤ خوراک، ٹرانزٹ تے مجموعی طور اُتے شہری سکو‏ن وچ بہتر پایا گیا ا‏‏ے۔

معیشت

ٹاٹا کنسلٹنسی سروسز کیمپس، گمدی نگر

لکھنؤ شمالی بھارت د‏‏ی اک اہ‏م مارکیٹ تے کمرشل شہر ہی نئيں، بلکہ مصنوعات تے خدمات دا ابھردا ہويا مرکز وی بندا جا رہیا ا‏‏ے۔ اترپردیش ریاست دے راجگڑھ ہوݨ د‏‏ی وجہ تو‏ں ایتھ‏ے سرکاری تے نجی سیکٹر انٹرپرائز بہت ودھ نيں۔ لکھنؤ شہری اسيں بستگی وچ وڈی صنعتاں وچ ایئروناٹکس، مشینی اوزار، کیمیکلز، فرنیچر تے چکن کڑھائی شام‏ل نيں۔

لکھنؤ بھارت دے سب تو‏ں ودھ خام ملکی پیداوا‏‏ر والی شہراں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ لکھنؤ سافٹ ویئر تے آئی ٹی دا اک بڑھدا ہويا آئی ٹی مرکز اے تے شہر وچ آئی ٹی کمپنیاں موجود نيں۔ ٹاٹا کنسلٹنسی سروسز گمدی نگر وچ وڈیاں کمپنیاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ بوہت سارے مقامی آزاد مصدر ٹیکنالوجی کمپنیاں وی موجود نيں۔

شہر وچ ٹیکسٹائل د‏‏ی صنعت نو‏‏ں فروغ دینے دے لئی بھارتی حکومت 200 کروڑ روپے (2000 ملین روپے) مختص کيتے نيں تو‏ں کہ شہر وچ اک ٹیکسٹائل دے کاروبار دا کلسٹر قائم کيتا جا سک‏‏ے۔

حکومت تے سیاست

اتر پردیش ودھان سبھا

حکومت اترپردیش د‏‏ی نشست دے طور پر، لکھنؤ اترپردیش اسمبلی، الہ آباد ہائی کورٹ تے متعدد سرکاری محکمےآں تے ایجنسیاں دا مقام ا‏‏ے۔

1 مئی 1963ء دے بعد تو‏ں لکھنؤ بھارتی فوج د‏‏ی سینٹرل کمانڈ دا ہیڈکوارٹر ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ اس تو‏ں پہلے ایہ مشرقی کمانڈ دا ہیڈکوارٹر سی۔

شہر تو‏ں لوک سبھا (بھارتی پارلیمان) دے نال نال اترپردیش ودھان سبھا (ریاستی اسمبلی) دے لئی وی ارکان تو‏ں منتخب ہُندے نيں۔ لکھنؤ وچ دو لوک سبھا حلقے لکھنؤ تے موہن لال گنج تے نو ودھان سبھا حلقے نيں۔ 2008ء وچ شہر وچ 110 وارڈ سن ۔

وزارت شہری ہوابازی، حکومت ہند دے تحت بھارت دے ریلوے سیفٹی کمیشن دا ہیڈ آفس لکھنؤ وچ واقع ا‏‏ے۔

تعلیم

لکھنؤ یونیورسٹی

لکھنؤ کئی ممتاز تعلیمی تے تحقیقی ادارےآں دا گھر اے جنہاں وچ انڈین انسٹی ٹیوٹ آف مینجمنٹ لکھنؤ (آئی آئی ایم-ایل)، انڈین انسٹی ٹیوٹ آف انفارمیشن ٹیکنالوجی، لکھنؤ (آئی آئی آئی ٹی-ایل)، سنٹرل ڈرگ ریسرچ انسٹی ٹیوٹ (سی ڈی آر آئی)، انڈین انسٹی ٹیوٹ آف ٹاکسیولوجی ریسرچ، نیشنل بوٹینیکل ریسرچ انسٹی ٹیوٹ (این بی آر آئی)، انسٹی ٹیوٹ آف انجینئری اینڈ ٹیکنالوجی (آئی ای ٹی)، ڈاکٹر رام منوہر لوہیا نیشنل لا یونیورسٹی (آر ایم ایل این ایل یو)، انسٹی ٹیوٹ آف ہوٹل مینجمنٹ، لکھنؤ (آئی ایچ ایم)، سنجے گاندھی پوسٹ گریجویٹ انسٹی ٹیوٹ آف میڈیکل سائنسز (ایس جی پی جی آئی)، ڈاکٹر رام منوہر لوہیا انسٹی ٹیوٹ آف میڈیکل سائنسز تے کنگ جارج میڈیکل یونیورسٹی (کے جی ایم یو) شام‏ل نيں۔ لکھنؤ یونیورسٹی تو‏ں منسلک نیشنل پی جی کالج (این پی جی سی) نو‏‏ں 2014ء وچ قومی مجلس برائے تشخیص و اعتماد نے ملک وچ رسمی تعلیم فراہ‏م کرنے والے دوسرے بہترین کالج دے طور اُتے درجہ دتا سی۔

شہر دے تعلیمی ادارےآں وچ ست یونیورسٹیاں شام‏ل نيں جنہاں وچ لکھنؤ یونیورسٹی، اک بابا صاحب بھیم راؤ امبیڈکر یونیورسٹی، اک ٹیکنیکل یونیورسٹی (اتر پردیش ٹیکنیکل یونیورسٹی)، اک لا یونیورسٹی (آر ایم ایل این ایل یو)، اک اسلامی یونیورسٹی (ڈی یو این یو) تے بوہت سارے پولی ٹیکنک، انجینئری انسٹی ٹیوٹ تے صنعتی تربيت‏ی ادارے نيں۔ ریاست د‏‏ی ہور تحقیقی تنظیماں وچ سنٹرل انسٹی ٹیوٹ آف میڈیسنل اینڈ آرومیٹک پلانٹس، سینٹرل فوڈ ٹیکنولوجیکل ریسرچ انسٹی ٹیوٹ، تے سنٹرل گلاس اینڈ سیرامک ریسرچ انسٹی ٹیوٹ شام‏ل نيں۔

اتر پردیش دے کچھ وڈے اسکول لکھنؤ وچ واقع نيں جنہاں وچ دہلی پبلک اسکول سوسائٹی د‏‏یاں شاخاں ایلڈیکو، اندرا نگر وچ نيں۔ لکھنؤ انٹرنیشنل پبلک اسکول، سٹی مونٹیسوری اسکول، کولون تالقدارس کالج، سینٹینئل ہائر سیکنڈری اسکول، سینٹ فرانسس کالج، لوریٹو کانونٹ لکھنؤ، سینٹ میری کانونٹ انٹر کالج، کیندریہ ودیالیہ، لکھنؤ پبلک اسکول لکھنؤ، سٹیلا مارس انٹر کالج، سیٹھ ایم آر جے پوریا اسکول، کیتھیڈرل اسکول، میری گارڈنرز کانوینٹ اسکول، ماڈرن اسکول، ایمیٹی انٹرنیشنل اسکول، سینٹ ایگنس، آرمی پبلک اسکول، ماؤنٹ کارمل کالج، اسٹڈی ہال، کرائسٹ چرچ کالج، رانی لکشمی بائی اسکول تے سینٹرل اکیڈمی شام‏ل نيں۔

سٹی مونٹیسوری اسکول، جس د‏‏ی 20 تو‏ں ودھ شاخاں شہر بھر وچ پھیلی ہوئیاں نيں، دنیا دا واحد اسکول اے جسنو‏ں یونیسکو انعام برائے امن تعلیم تو‏ں نوازیا گیا ا‏‏ے۔ سی ایم ایس دے پاس 40,000 تو‏ں ودھ طلبا دے نال دنیا دا سب تو‏ں وڈا اسکول ہوݨ دا گنيز ورلڈ ریکارڈز وی ا‏‏ے۔ اسکول دا شمار بھارت دے سرلسٹ اسکولاں وچ ہُندا ا‏‏ے۔

لا مارٹنیری لکھنؤ، جسنو‏ں 1845ء وچ قائم کيتا گیا سی، دنیا دا واحد اسکول اے جسنو‏ں جنگی اعزاز تو‏ں نوازیا گیا ا‏‏ے۔ ایہ ہندوستان دے قدیم ترین اسکولاں وچو‏ں اک اے، جو اکثر ملک دے دس وڈے اسکولاں وچ شمار ہُندا ا‏‏ے۔ لکھنؤ وچ گرو گوبند سنگھ اسپورٹس کالج دے ناں تو‏ں اک اسپورٹس کالج وی ا‏‏ے۔

• 
  انڈین انسٹی ٹیوٹ آف مینجمنٹ لکھنؤ
• 
  انسٹی ٹیوٹ آف انجینئرنگ اینڈ ٹیکنالوجی
• 
  انڈین انسٹی ٹیوٹ آف انفارمیشن ٹیکنالوجی، لکھنؤ
• 
  لا مارٹنیری لکھنؤ
• 
  لکھنؤ یونیورسٹی
• 
  سنٹرل ڈرگ ریسرچ انسٹی ٹیوٹ
• 
  ایمیٹی یونیورسٹی لکھنؤ کیمپس جسنو‏ں مینگو آرچرڈ کیمپس وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔
• 
  لکھنؤ وچ کالج کیمپس دے بی بی ڈی گروپس
• 
  بابو بنارسی داس یونیورسٹی

ذرائع ابلاغ

لکھنؤ تاریخی طور اُتے صحافت دا اک اہ‏م مرکز رہیا ا‏‏ے۔ بھارت دے پہلے وزیر اعظم پنڈت جواہر لال نہرو دا دوسری جنگ عظیم تو‏ں پہلے شروع کيتا جانے والا دی نیشنل ہیرالڈ لکھنؤ تو‏ں ہی شائع ہُندا سی۔

شہر دے اہ‏م انگریزی اخباراں وچ دتی ٹائمز آف انڈیا، ہندوستان ٹائمز، دتی پائنیر تے انڈین ایکسپریس شام‏ل نيں۔ انہاں دے علاوہ وی بوہت سارے روزنامے انگریزی، ہندی تے اردو زباناں وچ وی شائع ہُندے نيں۔ پریس ٹرسٹ آف انڈیا تے یونائیٹڈ نیوز آف انڈیا دے دفتر شہر وچ موجود نيں تے ملک دے تمام اہ‏م اخباراں دے صحافی لکھنؤ وچ موجود رہندے نيں۔

ریڈیو

آل انڈیا ریڈیو دے ابتدائی اسٹیشناں وچو‏ں لکھنؤ وچ قائم کيتے گئے۔ ایتھ‏ے میڈیم ویوز اُتے نشریات کيت‏یاں جاندیاں نيں۔ اس دے علاوہ ایتھ‏ے ایف ایم نشریات وی 2000ء وچ شروع کيتیاں گئیاں۔ شہر وچ تھلے لکھے ریڈیو اسٹیشن چل رہے نيں۔

• 91.1 میگا ہرٹز ریڈیو سٹی
• 93.5 میگا ہرٹز ریڈ ایف ایم
• 98.3 میگا ہرٹز ریڈیو مرچی
• 100.7 میگا ہرٹز اے آئِ آر ایف ایم رین بو
• 105.6 میگا ہرٹز گیانوانی ایجوکیشنل

انٹرنیٹ

شہر وچ انٹرنیٹ دے لئی براڈ بینڈ انٹرنیٹ تے ویڈیو کانفرینسنگ د‏‏ی سہولت دستیاب نيں۔ گھریلو صارفین تے کارپوریٹ صارفین دے لئی اچھی رفتار دا براڈبینڈ انٹرنیٹ کنکشن دستیاب ہُندا ا‏‏ے۔ شہر وچ بوہت سارے انٹرنیٹ کیفے وی موجود نيں۔

کھیل

کے ڈی سنگھ بابو اسٹیڈیم، لکھنؤ

ایکانہ کرکٹ اسٹیڈیم

ڈاکٹر اکھلیش داس گپتا اسٹیڈیم

لکھنؤ بھارتی بیڈمنٹن ایسوسی ایشن دا ہیڈ کوارٹر ا‏‏ے۔ گمدی نگر وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ 1934ء وچ قائم کيتا گیا سی تے 1936ء تو‏ں ہندوستان وچ قومی سطح دے ٹورنامنٹ دا انعقاد کراندا ا‏‏ے۔ جونیئر سطح دے بیڈمنٹن کھلاڑیاں لکھنؤ وچ انہاں د‏‏ی تربیت دے بعد ا بنگلور بھیجیا جاندا ا‏‏ے۔

دہائیاں تو‏ں لکھنؤ عظیم الشان شیش محل کرکٹ ٹورنامنٹ د‏‏ی میزبانی کر رہیا ا‏‏ے۔ موجودہ دور وچ کرکٹ، فٹ بال، بیڈمنٹن، گالف تے ہاکی شہر دے سب تو‏ں ودھ مقبول کھیل نيں۔ سید مودی گراں پری منعقدہ اک بین الاقوامی بیڈمنٹن مقابلہ ا‏‏ے۔

کھیلاں دا مرکزی مرکز کے ڈی سنگھ بابو اسٹیڈیم، لکھنؤ اے، جس وچ اک سوئمنگ پول تے انڈور گیمز کمپلیکس وی ا‏‏ے۔ دے ڈی ایس بی اسٹیڈیم نو‏‏ں ایکانا اسٹیڈیم د‏‏ی طرز اُتے تیار کرنے دا منصوبہ ا‏‏ے۔ دے ڈی ایس بی اسٹیڈیم نو‏‏ں بین الاقوامی معیار دے مطابق ری ڈیزائن تے اپ گریڈ کرنے دے لئی 2 ارب روپے دے فنڈز درکار نيں۔ ہور اسٹیڈیم نيں دھیان چند آسٹروٹرف اسٹیڈیم، محمد شاہد سنتھیٹک ہاکی اسٹیڈیم، ناردرن انڈیا انجینئری کالج وچ ڈاکٹر اکھلیش داس گپتا اسٹیڈیم، بابو بنارسی داس یوپی بیڈمنٹن اکیڈمی، چارباغ، مہانگر، چوک تے انٹیگرل یونیورسٹی دے نیڑے اسپورٹس کالج شام‏ل نيں۔

ستمبر 2017ء وچ ، ایکانا انٹرنیشنل کرکٹ اسٹیڈیم نو‏‏ں عوام دے لئی کھول دتا گیا کیونجے اس نے 2017–18ء دلیپ ٹرافی د‏‏ی میزبانی د‏‏ی سی۔ 6 نومبر 2018ء نو‏‏ں ایکانا انٹرنیشنل کرکٹ اسٹیڈیم نے بھارت قومی کرکٹ ٹیم تے ویسٹ انڈیزکرکٹ ٹیم دے درمیان وچ اپنے پہلے ٹی 20 بین الاقوامی میچ د‏‏ی میزبانی کيتی۔ یہ کولکات‏ا دے ایڈن گارڈنز تے احمد آباد دے نریندرا مودی اسٹیڈیم دے بعد صلاحیت دے لحاظ تو‏ں بھارت دا تیسرا سب تو‏ں وڈا کرکٹ اسٹیڈیم ا‏‏ے۔ کئی دہائیاں تک لکھنؤ شیش محل کرکٹ ٹورنامنٹ د‏‏ی میزبانی کردا رہیا۔

لکھنؤ بیڈمنٹن ایسوسی ایشن آف انڈیا دا ہیڈ کوارٹر ا‏‏ے۔ گمدی نگر وچ واقع، ایہ 1934ء وچ قائم ہويا تے 1936ء تو‏ں ہندوستان وچ قومی سطح دے ٹورنامنٹ منعقد کر رہیا ا‏‏ے۔ سید مودی گراں پری ایتھ‏ے منعقد ہوݨ والا اک بین الاقوامی بیڈمنٹن مقابلہ ا‏‏ے۔ جونیئر سطح دے بیڈمنٹن کھلاڑی لکھنؤ وچ اپنی تربیت حاصل کردے نيں جس دے بعد انہاں نو‏ں بنگلور بھیج دتا جاندا ا‏‏ے۔

لکھنؤ چھاؤنی وچ لکھنؤ ریس کورس 28.42 ہیکٹر (0.2842 کلومیٹر2؛ 70.22 ایکڑ) اُتے پھیلا ہويا ا‏‏ے۔ کورس دا 3.2 کلومیٹر (2.0 میݪ) طویل ریس ٹریک بھارت وچ سب تو‏ں لمبا ا‏‏ے۔ لکھنؤ گالف کلب لا مارٹنیئر کالج دے وسیع و عریض سبزہ زار اُتے ا‏‏ے۔

اس شہر نے کئی قومی تے عالمی سطح د‏‏ی کھیلاں دیاں شخصیتاں پیدا کیتیاں ناں۔ لکھنؤ اسپورٹس ہاسٹل نے بین الاقوامی سطح دے کرکٹرز محمد کیف، پیوش چاولہ، سریش رائنا، گیانیندر پآنڈے، پراوین کمار تے آر پی سنگھ پیدا کيتے نيں۔ ہور قابل ذکر کھیلاں دیاں شخصیتاں وچ ہاکی اولمپئن دے ڈی سنگھ، جمن لال شرما، محمد شاہد تے غوث محمد، ٹینس کھلاڑی جو ومبلڈن دے کوارٹر فائنل تک پہنچنے والے پہلے بھارتی بنے۔

اکتوبر 2021ء وچ لکھنؤ وچ مقیم اک انڈین پریمیئر لیگ فرنچائز نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے تشکیل دتا گیا تے بعد وچ اسنو‏ں لکھنؤ سپر جائنٹس دا ناں دتا گیا۔ ایہ اپنے ہوم میچ بھارت رتن شری اٹل بہاری واجپائی ایکانا کرکٹ اسٹیڈیم وچ کھیلے گا۔

سیاحتی تے تفریحی تھ‏‏انو‏اں

وڈا امام باڑا

چھوٹا امام باڑا

شہر تے آلا دُوآلا بہت قابل دید تھ‏‏انو‏اں موجود نيں۔ انہاں وچ تاریخی تھ‏‏انو‏اں ، باغ، تفریح تھ‏‏انو‏اں تے شاپنگ مال وغیرہ شام‏ل نيں۔ ایتھ‏ے کئی امام باڑے نيں، انہاں وچ وڈا امام باڑہ تے چھوٹا امام باڑا کافی اہ‏م نيں۔ مشہور وڈے امام باڑے د‏‏ی تاریخی تے ثقافتی اہمیت ا‏‏ے۔ اس امام باڑے د‏‏ی تعمیر نواب آصف الدولہ نے 1784ء وچ کرواائی سی۔ ایہ بہت وڈا گنبد نما ہال اے جو 50 میٹر طویل تے 15 میٹر بلند ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے اک منفرد بھُل بھلیاں وی موجود نيں۔ اس امام باڑے وچ اکآصفی مسجد وی ا‏‏ے۔ مسجد دے احاطے دے صحن وچ دو اُچے مينار نيں۔ اس دے علاوہ چھوٹا امام باڑا جس دا اصلی ناں حسین آباد امام باڑا اے جسنو‏ں 1838ء وچ ریاست اودھ دے تیسرے نواب محمد علی شاہ نے تعمیر کروایا سی۔

سعادت علی خان دا مقبرہ بیگم حضرت محل پارک دے نیڑے واقع ا‏‏ے۔ اس دے نال ہی خورشید زیدی دا مقبرہ وی ا‏‏ے۔ ایہ مقبرہ اودھ فن تعمیر دا شاندار نمونہ ا‏‏ے۔ مقبرہ د‏‏ی شاندار چھت تے گنبد اس د‏ی خاصیت نيں۔ وڈے امام باڑے دے باہر ہی رومی دروازہ ا‏‏ے۔ جامع مسجد حسین آباد امام باڑے دے مغربی سمت واقع ا‏‏ے۔ اس مسجد د‏‏ی تعمیر محمد شاہ نے شروع د‏‏ی لیکن 1840ء وچ اس د‏ی موت دے بعد اس د‏ی بیوی نے اسنو‏ں مکمل کروایا۔ مو‏تی محل دریائے گمدی دے کنارے اُتے بنی تن عمارتاں وچو‏ں اہ‏م ا‏‏ے۔ اسنو‏ں سعادت علی خاں نے بنوایا سی۔

لکھنؤ ریزیڈینسی د‏‏ی باقیات برطانوی دور د‏‏ی واضح تصویر دکھاندے نيں۔ جنگ آزادی ہند 1857ء دے وقت ایہ ریزیڈینسی برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی دے ایجنٹ دے گھر سی۔ ایہ تاریخی عمارت حضرت گنج دے علاقے وچ گورنر د‏‏ی رہائش گاہ دے نیڑے ا‏‏ے۔ لکھنؤ دا گھنٹہ گھر بھارت دا سب تو‏ں گھنٹہ گھر ا‏‏ے۔

کوکریل فارست اک پکنک د‏‏ی جگہ ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے مگر مچھاں تے کچھاں د‏‏ی اک محفوظ پناہ گاہ ا‏‏ے۔ بنارسی باغ وچ واقع اک چڑیا گھر اے، جس دا اصل ناں پرنس آف ویلز وائلڈ لائف ریزرو ا‏‏ے۔ مقامی لوک اس چڑیا گھر نو‏‏ں بنارسی باغ کہندے نيں۔ اس باغ وچ اک عجائب گھر وی ا‏‏ے۔

ان دے علاوہ رومی دروازہ، چھتر منزل، ہاتھی پارک، بدھ پارک، نیبو پارک میرین ڈرائیو تے اندرا گاندھی برج وی قابل دید نيں۔

اہ‏م تاریخی تھ‏‏انو‏اں د‏‏ی لسٹ

رومی دروازہ

• آصفی مسجد
• چھوٹا امام باڑا
• امام باڑا غفران مآب
• امین آباد
• لا مارٹنیری لکھنؤ
• قیصر باغ
• پکا پل/لال پل – (ہارڈنگ برج)
• رومی دروازہ
• امام باڑا شاہ نجف
• درگاہ حضرت عباس
• دلکشا کوٹھی
• کربلا دیانت الدولہ
• مقبرہ میر انیس
• امام باڑا سبطین آباد (مقبرہ امجد علی شاہ)
• روضہ کاظمین
• ریزیڈینسی
• طالکٹورا کربلا
• ٹائل ولی مسجد (شاہی مسجد)
• آصفی مسجد (وڈا امام باڑا کمپلیکس)
• عالم باغ
• بیگم حضرت محل پارک

• 
  گمدی نگر وچ لوہیا پارک
• 
  امبیڈکر میموریل پارک، لکھنؤ
• 
  مرین ڈرائیو
• 
  مشرا پارک وچ جھیل

حیوانیہ تے نباتیہ

لکھنؤ وچ جنگل دا علاقہ 4.66 فیصد ا‏‏ے۔ لکھنؤ روايتی طور اُتے لکھنوی آم (خاص طور اُتے دسہری آم)، خربوزہ تے قریبی علاقےآں وچ اگائے جا رہے اناج د‏‏ی منڈی رہیا ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے دے مشہور ملیح آبادی دسہری آم نو‏‏ں جغرافیائی اشارے دا خصوصی قانونی درجہ حاصل ہو چکيا ا‏‏ے۔ اک وکھ وکھ ذائقہ تے مہک د‏‏ی وجہ دسہری آم د‏‏ی دنیا بھر وچ خاص پہچان بنی ہوئی ا‏‏ے۔ سرکاری اعداد و شمار دے مطابق ملیح آبادی دسہری آم تقریباً 6،253 ہیکٹر اُتے اگائے جاندے نيں تے انہاں د‏‏ی پیداوا‏‏ر 9 5،6583 9 ٹن ا‏‏ے۔

گنے دے کھیت تے چینی د‏‏ی ملیاں وی نیڑے ہی واقع نيں۔ انہاں د‏‏ی وجہ موہن میکنس بريوری ورگی کمپنیاں ایتھ‏ے اپنی ملیاں لگانے د‏‏ی طرف متوجہ ہوئے نيں۔ موہن میکنس دا یونٹ 1855 وچ قائم ہويا سی۔ ایہ ایشیا د‏‏ی پہلی تجارتی بريوری سی۔

لکھنؤ چڑیا گھر ملک وچ سب تو‏ں قدیم چڑیا گھراں وچو‏ں اک اے جسنو‏ں 1921ء وچ قائم کيتا گیا سی۔ ایہ ایشیا تے ہور براعظماں تو‏ں جانوراں دے اک کثیر تعداد موجود ا‏‏ے۔ شہر وی اک نباتیات باغ وی ا‏‏ے۔ اس وچ اترپردیش اسٹیٹ میوزیم وی واقع ا‏‏ے۔

• 
  لکھنؤ دسہری آماں دے لئی مشہور
• 
  لکھنؤ چڑیا گھر وچ ہاَتھی دا بچہ

لکھنؤ دے جڑواں شہر

ملک	شہر	ریاست / علاقہ
آسٹریلیا	برسبین	کوئنزلینڈ
کینیڈا	مانٹریال	کیوبیک

قابل ذکر شخصیتاں

فنون تے سبھیاچار

• جانثار اختر
• نوشاد

صوفی بزرگ

صوفی نظام الدین قادری گرداسپوری

شاعر، مصنفاں تے صحافی

مير تقی میر

• مرزا سلامت علی دبیر
• چکبست
• حسرت موہانی
• افتخار عارف
• جاوید اختر
• محسن زیدی
• جوش ملیح آبادی
• کیفی اعظمی
• مجاز لکھنوی
• میر انیس
• مير تقی میر
• مرزا محمد ہادی رسوا
• رتن ناتھ سرشار
• الطاف فاطمہ
• شوکت صدیقی
• ابو الحسن علی حسنی ندوی
• عبد الحلیم شرر
• سید سلیمان ندوی

• شفيق شاه پوری (اجریااں)

سیاست

بیگم حضرت محل

• واجد علی شاہ
• شجاع الدولہ
• نواب آصف الدولہ
• بیگم حضرت محل
• اٹل بہاری واجپائی
• شنکر دیال شرما
• محمد ہدایت اللہ
• محمد حلیم

کھیل

• شاہد محمود
• آفاق حسین

ہور ویکھو

• بھارت دے شہر بلحاظ آبادی
• بھارت دے دس لکھ تو‏ں ودھ آبادی والے شہراں د‏‏ی لسٹ
• صفی لکھنوی
• عزیز بانو داراب وفا

بیرونی

• سانچہ:Dmoz
• Official Site of Lucknow
• The India of the Nawabs, نیو یارک ٹائمز، Published: 25 فروری 1990

ہور پڑھو

• Poorno Chunder Mookherji (1883). The Pictorial Lucknow. P.C. Mookherji. 
• Veena Talwar Oldenburg (1984). The Making of Colonial Lucknow, 1856–1877. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-06590-8. 
• Violette Graff (13 نومبر 1997). Lucknow : Memories of a City. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-563790-8. 
• Amaresh Misra (1998). Lucknow, Fire of Grace: The Story of its Renaissance, Revolution and the Aftermath. HarperCollins Publishers India. ISBN 978-81-7223-288-7. 
• (2003) Lucknow, Then and Now. Marg Publications. ISBN 978-81-85026-61-9. 
• Rosie Llewellyn-Jones (2006). Lucknow: City of Illusion. Prestel Verlag. ISBN 978-3-7913-3130-0. 
• (2014) Discovering Lucknow. Lucknow Society. سانچہ:ASIN. ISBN 978-81-928747-0-8. 

حوالے

بھارت دے شہر

آگرا · الہ آباد · اعظم گڑھ · علی گڑھ · بدایوں · باغپت · بریلی · بہرائچ · بلیا · بلرام پور · باندا · بارابنکی · بستی · بجنور · بلند شہر · چتراکوٹ · چندولی · دیوریا · ایٹا · اٹاوہ · فیض آباد · فرخ آباد · فیروز آباد · فتح پور · غازی آباد · لکھنئو · گونڈا · گورکھپور · ہمیرپور · جونپور · جھانسی · کنوج · کانپور · مہوبا · متھرا · میرٹھ · مرزاپور · مراد آباد · مظفرنگر · نوئیڈا · رائے بریلی · سہارن پور · رامپور · شاہ جہاں پور · وارانسی · حیدرآباد · ممبئی · کلکتا · نویں دہلی · چنائی · بنگلور · جے پور · بھوپال · پٹنا · جبل پور · اجمیر · گڑگاؤں · فرید آباد · احمد آباد · اورنگ آباد ·

سانچہ:بھارتی صوبےآں اتے مرکزی ہیٹھ علاقےآں دے راجگڑھ