موآئی

موائی

موائی (Moai) (سنیے: ⁱ/ˈmoʊ.aɪ/) یک سنگی (monolithic) انسانی مجسمے نیں جنہاں نوںراپا نوئی قوم نے 1250ء تے 1500ء دے دوران چلی دے پولینیشیائی جزیرہ ایسٹر وچ چٹاناں توں تراشیا اے۔

موآئی(انگریزی: Moai) مجسماں دی جائے وقوع ’’ایسٹر آئی لینڈ‘‘ اے۔ ایہ جزیرہ لاطینی امریکہ دے ملک چلی دے مغربی ساحل توں ۳۶۸۰ کلومیٹر دے فاصلے اُتے واقع تے وسطی تے جنوبی بحر اوقیانوس وچ تکونی شکل وچ پھیلے انہاں اک ہزار چھوٹے وڈے جزائر دے علاقے وچ شامل اے، جسنوں جغرافیائی اصطلاح وچ پولینیشیا (Polynesia) کہیا جاندا اے۔ 163.6 مربع کلومیٹر اُتے محیط ایسٹرآئی لینڈ نوں سب توں دُورافتادہ جزیرہ ہونے دا اعزاز وی حاصل اے۔ دُنیا دے آباد علاقیاں توں اِنتہائی دُور ایسٹر آئی لینڈ وچ دسویں صدی توں سولہواں صدی دے درمیان تراشے گئے دیوپیکر چہریاں والے موآئی مجسماں دی موجودگی حالے تک اک سربستہ راز اے۔

دریافت تے وجہ تسمیہ

۵اپریل ۱۷۲۲ء نوں ایسٹر دے مذہبی تہوار دے دن ولندیزی جہازراں تے سیاح ’’جیکب روگی وین‘‘ نے اس جزیرے اُتے قدم رکھیا ۔اوہ مہذب دنیا دا پہلا یورپی فرد سی جس نے تقریباً تیرہ صدیاں تک باقی دنیا توں لاعلم رہنے والے اس آباد جزیرے نوں دریافت کیتا تے گم نامی وچ چھپے نادر تے انوکھے موآئی مجسماں نوں شہرت دوام بخشی۔

ایسٹر دی مناسبت توں جزیرے دا ناں ایسٹر آئی لینڈ مشہور ہو گیا۔ لکھاں سال دے آتش فشانی عمل توں تقریباً تکونی شکل وچ تشکیل پانے والے اس جزیرے نوں مقامی افراد اپنی زبان وچ ’’زمین دی ناف‘‘ (Navel of the world) وی کہندے نیں۔ مقامی افراد ایتھے موجود چٹاناں توں تراشے بلندوبالا مجسماں نوں ’’موآئی‘‘ کہندے نیں، جس دے معنی مجسمہ، بت جاں مورتی دے نیں۔

جزیرے دے الگ تھلگ ہونے دی بنا اُتے خلائی تحقیق دے امریکی ادارے ناسا (NASA) نے جزیرے وچ فضائی مستقر قائم کر رکھیا اے۔ مقامی افراد دا خیال اے کہ سمندر دی خاموشیاں وچ گھرے جزیرے اُتے بلند و بالا موآئی مجسماں دی تخلیق یقینا کسے دوسری دنیا دی خلائی مخلوق نے انجام دی ہوگی ، چنانچہ ناسا نے اک مرتبہ فیر شاید انہاں خلابازاں نوں کرۂ ارض اُتے خوش آمدید کہنے دے لئی ایسٹر آئی لینڈ دا مقام منتخب کیتا اے۔

ایسٹرآئی لینڈ اُتے تقریباً پندرہ سو سال تک پولی نیشیائی خطے دے مختلف مذہبی نظریات تے خیالات دے حامل قبائل آباد رہے نیں ۔ اسی بنا اُتے دنیا توں طویل عرصے تک الگ تھلگ رہنے دے باوجود ایہ قبائل چھوٹے چھوٹے گروہاں دی شکل وچ اک دوسرے توں گتھم گتھا وی رہے نیں۔ البتہ ثقافتی لحاظ توں ایہ تمام گروہ اک ای سوچ دے مالک سن، چونکہ انہاں قبائل دا مذہبی تانابانا زیادہ تر دیومالائی کرداروںکے گرد گھُمدا سی، لہٰذا مقامی لوگاں دی زبانی روایات دے مطابق اس جنگ و جدل دا بنیادی سبب مذہبی نا اتفاقی ای سی، جس دی سب توں اہم وجہ منیا (MANA)دیوندا سی، جو عزت، طاقت تے خوشحالی دی علامت سمجھیا جاندا سی۔

روایات دے مطابق جس دا تخلیق کردہ مجسمہ سب توں بلند ہُندا اوہ ’’منیا‘‘ دی خوشنودی حاصل کر لیندا۔ یعنی مجسماں دی اونچائی عقیدت دا پیمانہ سی۔ یاد رہے، پولی نیشیائی خطے دی مذہبی روایات وچ چونکہ حالے تک دیوندا دے سر تے چہرے ای نوں بزرگی دی علامت سمجھیا جاندا اے، لہٰذا اس وقت دے مذہبی گروہاں نے اپنے پیشوائاں دی ہدایت اُتے ’’منیا‘‘ دیوندا سمیت مختلف مذہبی راہ نماواں تے علاقائی سرداراں دے دیوپیکر چہرے تے ناف تک دے مجسمے تخلیق کرنا شروع کر دتے۔ اوہی جو اج موآئی مجسماں دی شکل میںپولی نیشیائی خطے دی ثقافت دا اہم ترین حوالہ بن چکے۔ ماہرین آثارِقدیمہ دی تحقیق دے مطابق تیسری صدی عیسوی وچ انسان نے اس جزیرے اُتے قدم رکھیا سی۔

موآئی مجسمے سنگ تراشی دے نادرونایاب اسلوب یک تھوی( MONOLITHIC) دے شاہکار نیں۔ اس اسلوب وچ پتھر دے اک ای ٹکڑے اُتے بنا کسے جوڑ دے فن پارہ تراشا، کھودا، جاں ابھارا جاندا اے۔ ایہ مجسمے چاراں طرف ساحلی کناراں اُتے اس طرح ایستادہ نیں، جداں جزیرے دی حفاظت اُتے مامور ہوں۔ پر دریافت دے وقت زیادہ تر مجسمے منہ دے بل گرے ہوئے سن تے بیشتر دی گردناں ٹوٹی ہوئی سن، جنہاں دی تعداد پنجاہ دے لگ بھگ سی۔ بعدازاں انہاں مجسماں نوں طویل عرصے وچ مرمت کرکے ماہرین دی نگرانی وچ دوبارہ اپنے مقام اُتے کھڑا کیتا گیا۔ جزیرے وچ مجموعی طور اُتے دریافت شدہ مجسماں دی تعداد ۸۸۷ اے۔ تمام مجسمے مرداں دے تصوارتی چہراں دے بجائے حقیقی انسانی چہراں دی نقل نیں۔ دلچسپ امر ایہ اے کہ دریافت شدہ کسے وی مجسمے دی ٹانگاں تے ناف توں تھلے دا دھڑ نئی‏‏ں بنایا گیا۔

۹۵ فیصد موآئی مجسمے 40 ہزار سالہ قدیم آتش فشاں پہاڑ توں خارج شدہ لاوے تے سخت چٹاناں وچ تبدیل ہونے والی راکھ (Tuff) استعمال کرکے بنائے گئے ۔ جزیرے دے جنوب مغرب وچ واقع اس مقام اُتے حالے وی پہاڑ دی ڈھلوانی سطح اُتے ۳۹۷ مجسمے تیار حالت وچ پئے ملے نیں، جو شائد اپنے مطلوبہ مقام اُتے منتقل نہ کیتے جا سکے ۔ انہاں تمام مجسماں دا دھڑ چھاتی تک زمین توں باہر اے جدونکہ دھڑ دا بقیہ حصہ ناف تک زمین وچ پیوست اے۔

جزیرے وچ پھیلے تمام مجسماں دی اوسط اونچائی ۱۳ فٹ تے وزن 14 ٹن اے۔ اک مجسمہ ایسا وی پایا گیا جس دی لمبائی ۷۲ فٹ تے وزن ۱۸۵ ٹن دے لگ بھگ اے۔ انہاں تمام مجسمیاں وچ صرف اک مجسمہ ایسا اے جس دے چہرے اُتے ڈاڑھی تراشی گئی اے۔ دریافت شدہ مجسمیاں وچ مخصوص انداز وچ بنے ایسے مجسمے وی ملے نیں جنہاں دے سراں اُتے پگڑی، سربند جاں ٹوپی ورگے گول پتھر رکھے گئے سن۔

۱۷۲۲ء وچ جدو‏‏ں جزیرہ دریافت ہویا، اس توں پہلے ایسٹر آئی لینڈ مکمل طور اُتے دنیا دی نظراں توں اوجھل سی ۔ مقامی قبائلی افراد ’’راپانیو‘‘ دے علاوہ کسے نے وی ایتھے قدم نئی‏‏ں رکھیا سی، تے نہ ای کسے قسم دے آہنی اوزار جاں دوسری مشینری دی موجودگی دا تصور سی۔ انہاں قوی ہیکل مجسمیاں نوں جس مقام اُتے تخلیق کیتا گیا ، اوہ آتش فشاں پہاڑ دے دہانے دی اندرونی ڈھلوان اے، اس ڈھلوان توں بھاری بھر کم مجسمیاں نوں باہر لیانا تے فیر بظاہر بغیر کسے بیرونی مدد دے جزیرے دے کناریاں اُتے لیا کے زمین وچ کھڑا کرنا حالے تک سربستہ راز اے۔