Кучу

Кучу (латыынныы Chamerion angustifolium) (нууччалыы Иван-Чай) Өр сыллаах оттуҥу үүнээйи. Уһун дьылыгырас умнастаах, уһунун кээмэйэ 50-150 (200) дылы тиийиэҕин сөп, уһун синньигэс туурааҕа олорор ланцетка маарынныыр сэбирдэхтээх, умнаһа көнө, судургу, төгурук, тарҕай, уонна сэбирдэхтэрэ хойуутук уунэр. Тэтэркэй сибэккилэрэ умнас төбөтүгэр үүнэллэр. Сибэккитэ сыттаах, онон киниэхэ ыҥырыалар сөбүлээн мусталлар.

Үүнэр сирэ

Кучу үксүн хоту сытар сирдэргэ үүнэр. Өрүс кытыытыгар, мас кэрдиллибит сиригэр, эбэтэр кырса алдьаммыт томтордорго, оҥоһуулаах суол кытыытынан сөбүлээн үүнэр. От сиэмэтин хомуйан олбуор иһигэр ыьыахха сөп.

туттуллуута

Кучу сэбирдэҕиттэн былыргыттан чэй оҥороллор эбит. Сэбирдэҕин салгыҥҥа хатараллар уонна чиҥ гына дьаптайанбаран сииктээх таҥаһынан сабаллар. 8-9 чаас буолан баран таҥаһын аһан күн уотугар эбэтэр сылаас оһох үрдүгэр чараас гына тарҕатан хатараллар. Кучу ньиирээйи сэбирдэҕиттэн салаакка туттуллуон сөп. Хаппыт силистэрин мэлийэн килиэп, алаадьы, лэпиэскэ оҥоруохха сөп. Сибиэһэй силистэри ыьаарылаан кофе бэлэмнэнэр. Кучу от ынах-сүөһү аьыгар барсар. Брожение түмүгэр аьыы утах буолуон сөп.

Химическэй састааба

Кучу отугар да, сибэккитигэр да тэҥник эфирдээх арыы 0,12-1,2% баарыгар фенол, тимол уонна да атыттар холбоһуктар киирэллэриттэн күүстээх дыргыл сыттаах. Итинтэн ураты отугар 10%-20% дубильнай веществолар, сэбирдэҕэр 15% тиийэ чалахай, С битэмиин, целлюлоза,лектиннар, саахыр, медь, железо, марганец курдук иҥэмтэлээх элэмиэннэр бааллар.

Литература

Саха Сирин от үүнээйилэрэ, Лопатина Галина Владимировна хомуйбут материалларыттан