ڄام انڙ فيروزالدين
| ڄام انڙ | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| فيروزالدين | |||||
| سنڌ جو سلطان | |||||
| 1336 کان 1339 تائين[1] | |||||
| پيشرو | پاڻ پھريون حڪمران ھو | ||||
| جانشين | ڄام جوڻو(پھريون) | ||||
| |||||
| گهراڻو | سمو | ||||
| شاھي گھراڻو | سمن جي بادشاھي | ||||
| پيءُ | بابينو (ٻانڀڻيو.[2]) | ||||
| لاڏاڻو | 1353 | ||||
| مذھب | اسلام | ||||
| سنڌ جا ڄام سما راڄ "سلطنت دهلي جي تاريخ" ليکڪ ايم. ايڇ. سيد |
|
ڄام انڙ بن بابينو: Jam Unar bin Babinah سنڌ ۾ سمن جي حڪومت جو باني ھيو.[3]
تفصيل
[سنواريو]ھن جو ذڪر پهريون ڀيرو سيوهڻ واري معرڪي جي حوالي سان ملي ٿو، جڏهن هن دهلي سلطنت جي هڪ نائب کي قتل ڪيو هو. ان بعد سنڌ جي مختلف قبيلن کيس پنهنجو سردار چونڊيو. ليڪن ان کان پوءِ به هن کي سنڌ جي اقتدار والارڻ ۾ سورهن سالن جو عرصو لڳي ويو. هڪ طرف فيروز تغلق سنڌ جي سرحدن کان ٻاهر نڪتو ۽ ٻئي طرف ڄام انڙ پنهنجي حاڪميت جو اعلان ڪيو. هي واقعو سن 1351ع ۾ ٿي گذريو.مير علي شير ۽ ٻين مؤرخن موجب همير سومرو مٿي ذڪر ڪيل معرڪي ۾ قتل ٿي ويو. جديد تحقيق موجب ڄام انڙ جي ڪامياب بغاوت بعد، سومرن جي حاڪميت ختم ٿي. ليڪن همير گجرات طرف ڀڄڻ ۾ ڪامياب ٿيو. ڄام اڍائي سالن جي حڪومت بعد وفات ڪئي[4][5]سومرن جي زور ختم ٿيڻ کان پوءِ، 752 ۾ سما رعيت گڏ ٿي، ھن (ڄام انڙ) کي”ڄام“ جو لقب ڏيئي، پنهنجو سردار ڪيو. ھن ڄام ٿورن ڏينهن ۾ وڏي طاقت پيدا ڪري، سيوھڻ جي ترڪ آفيسرن ۽ ”ملـَـڪ رتن“ سان جنگ ڪري کين قتل ڪري ڇڏيو. آخر ٽي سال ۽ ڇهه مهينا حڪومت ڪري، گذاري ويو. ڪن جو چوڻ آهي، ته سندس وڪيل”ڪاهي بن تماچيءَ“ جي ساڻس دشمني هئي، تنهن ڪري علي شاهه ۽ ملڪ فيرزو کي بکر مان بهرام پور آڻي، کيس قتل ڪرايو ۽ ٽن ڏينهن کان پوءِ انڙ جي ماڻهن اچي مـَـلڪ فيروز کي ماري بدلو ورتو. [2].
جنت السنڌ مطابق:
[سنواريو]سمن جو وڏو تعداد لس ٻيلي ۽ مڪران ۾ رهندو هو. سنڌ ۾ سمن، سومرن کان تنگ ٿي، ڄام انڙ کي مڪران کان گهرايو، جنهن سنڌ ۾ اچي سومرن جي پوئين حاڪم همير کي قتل ڪري، سنڌ تي قبضو ڪيو، پر سيوهڻ ۽ بکر اڃا دهليءَ جي نائبن ماتحت هئا. سيوهڻ مٿان دهليءَ پاران ملڪ رتن حڪومت ڪندو هو. سنڌ ۾ ٻيو هڪڙو امير قيصر به دهليءَ پاران ڪنهن ذميداريءَ جي عهدي تي فائز هو. ملڪ رتن وڏو جاگيردار به هو. امير قيصر ۽ ڄام انڙ جي ڪن ڳالهين تي ملڪ رتن سان اڻبڻت ٿي پيئي. ڄام انڙ ساموئيءَ کان لشڪر وٺي آيو. پوءِ ڄام انڙ ۽ امير قيصر، ٻنهي ڄڻن، شڪار جي بهاني سان، ملڪ رتن کي شهر کان ٻاهر جهنگ ۾ وٺي وڃي، اتي ڪنهن بهاني سان هن کي قتل ڪري ڇڏيو ۽ سندس ماڻهن کي ماري ڀڄائي شهر ۾ پهچي سرڪاري خزاني کي لٽيو، جنهن ۾ ٻارهن لک دينار کين مليا.(هندستان جي ڏهن هزار دينارن جي قيمت هڪ لک عرب دينارن جيتري هئي. في هندي طلائي دينار ٻيءَ اسلامي دنيا ۾ اڍائي دينارن جيتري قيمت رکندو هو.) ڄام انڙ خزانو لشڪر کي ورهائي ڏيئي، ملتان جي حاڪم جي خوف کان ساموئي ڏانهن موٽي ويو ۽ پاڻ کي ملڪ فيروز جي لقب سان سڏائڻ لڳا. سندس وڃڻ کان پوءِ سيوهڻ وارن امير قيصر کي پنهنجو حاڪم تسليم ڪيو. ملڪ رتن جي انتقام وٺڻ لاءِ ملتان جو نائب عمادالملڪ (سر تيز) خشڪي ۽ سنڌو نديءَ جي رستن کان لشڪر وٺي سيوهڻ پهتو. امير قيصر قلعي ۾ وڃي لڪو. عمادالملڪ منجنيقن سان قلعي تي گوليباري شروع ڪئي. چاليهن ڏينهن جي گهيري کان پوءِ امير قيصر تنگ ٿي عمادالملڪ کان امان گهري. عمادالملڪ ساڻس وعدو ڪري پوءِ ڦري ويو. امير قيصر جي جائداد لٽڻ کان پوءِ سندس ماڻهن کي قتل ڪرائي، سندن کلن ۾ ڀوسو ڀرائي قلعي جي ديوارن تي سندن لاش لڙڪايائين ۽ سندن کوپرين جو شهر جي وچ ۾ ڍير کڙو ڪيائين. ابن بطوطا جو ان وقت شهر جي هڪڙي مدرسي جي ڇت تي، رهندو هو، سو لکي ٿو ته: ”صبح سان اٿڻ وقت لاشن کي لڙڪندو ڏسي، منهنجي طبيعت بگڙجڻ لڳي، تنهن ڪري آءٌ ٻيءَ ڪنهن جاءِ ۾ وڃي رهيس [6].“ هي واقعو سنه 1351ع ۾ ٿي گذريو. سنه 1334ع کان سمن، سومرن خلاف بغاوتون شروع ڪيون. سنه 1351ع ۾ ڄام انڙ سمن جي حڪومت جو پايو وڌو. هڪڙي ڀيري، فسادين کي سيکت ڏيڻ لاءِ ڄام انڙ پنهنجي ڀائٽي، ڪاهه بن تماچيءَ کي روانو ڪيو هو. جو فسادين هٿان قيد ٿي ويو. ڄام انڙ عيش عشرت ۾ اهڙو غلطان هو، جو هن ڪاهه جي خبر ڪانه لڌي، جنهن تي ڪاهه کي چڙ لڳي. هو ڪنهن طرح سان قيد مان پاڻ کي آزاد ڪرائي، بکر مان علي شاه ۽ ملڪ فيروز ترڪ کي وٺي آيو، جن هٿان بهرام پور ۾ ڄام انڙ قتل ٿي ويو. پوءِ سمن ڪاهه ۽ ملڪ فيروز کي ماري ڇڏيو ۽ علي شاه بکر ڏانهن ڀڄي ويو. ’معصومي‘ ۾ لکيل آهي ته، علي شاه ۽ ملڪ فيروز ترڪ لشڪر وٺي ٿريءَ تي ڪاهي آيا هئا، ڄام انڙ سندس مقابلي لاءِ نڪتو، پر واٽ تي بيماريءَ وگهي وفات ڪيائين. ڄام انڙ ساڍا ٽي ورهيه حڪومت ڪئي.[7]
حوالا
[سنواريو]- ↑ {جي. ايم سيد جي ڪتاب سنڌ جا ڄام، سما راڄ، سلطنت دھليءَ جي تاريخ جي مطابق}
- ↑ 2.0 2.1 ڪتاب جو نالو ؛ تحفة الڪرام :مصنف؛ مير علي شير قانع ٺٽوي : مرتب؛ ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ: مترجم؛ مخدوم امير احمد: ايڊيشن؛ پهريون 1975، ٻيو 1978ع، ٽيون 1989ع، چوٿون 1994ع، پنجون 2004ع: ڇپائيندڙ؛ سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو
- ↑ "ڄام ’فيروزالدين‘ انڙ : (Sindhianaسنڌيانا)". www.encyclopediasindhiana.org (ٻولي ۾ Sindhi). حاصل ڪيل 2022-03-31.
- ↑ {ڪتاب:سمن جي سلطنت؛از: غلام محمد لاکو؛ ايڊيشن ٽيون 2005؛ پبلشر: سنڌي ادبي بورڊ ڄامشورو }
- ↑ { مير علي شير قانع ”تحفة الڪرام“ ترجمو مخدوم امير احمد، ص99، 122 ۽ 123 ” }
- ↑ عجائب الاسفار: جلد-2، ذڪر سيوستان، ص-9 -11.
- ↑ ڪتاب جو نالو ؛ جنت السنڌ تصنيف؛ رحيمداد خان مولائي شيدائي ايڊيشن؛ پهريون 2000، ٻيون 2006ع ڇپائيندڙ؛ سنڌيڪا اڪيڊمي ڪراچي
ڄام انڙ فيروزالدين
| ||
| پيشرو پاڻ باني ھيو |
سنڌ جو سلطان years= 1351 -1353 | جانشين ڄام بابينو صدرالدين |