1763
- Ovo je članak o godini 1763.
| Milenijum: | 2. milenijum |
|---|---|
| Vjekovi: | 17. vijek – 18. vijek – 19. vijek |
| Decenija: | 1730-e 1740-e 1750-e – 1760-e – 1770-e 1780-e 1790-e |
| Godine: | 1760 1761 1762 – 1763 – 1764 1765 1766 |
| Gregorijanski | 1763. (MDCCLXIII) |
| Ab urbe condita | 2516. |
| Islamski | 1176–1177. |
| Iranski | 1141–1142. |
| Hebrejski | 5523–5524. |
| Bizantski | 7271–7272. |
| Koptski | 1479–1480. |
| Hindu kalendari | |
| • Vikram Samvat | 1818–1819. |
| • Shaka Samvat | 1685–1686. |
| • Kali Yuga | 4864–4865. |
| Kineski | |
| • Kontinualno | 4399–4400. |
| • 60 godina | Yin Voda Koza (od kineske Ng.) |
| Holocenski kalendar | 11763. |
| Podrobnije: Kalendarska era | |
Godina 1763 (MDCCLXIII) bila je redovna godina koja počinje u subotu po gregorijanskom kalendaru odn. redovna godina koja počinje u ponedjeljak po julijanskom kalendaru.
- 27. 1. - Sjedište portugalskog Brazila prebačeno iz Salvadora u Rio de Janeiro. Negdje od ovog doba se ustaljuje naslov "vicekralj" za guvernere Brazila.
- 10. 2. - Pariški mirovni sporazum kojim su prekinuta neprijateljstva između Velike Britanije na jednoj, i Francuske i Španije na drugoj strani;
- pobjednička Britanija od Francuske preuzima Kanadu, istočni dio Louisiane (od Mississipija do Appalachiana) i niz karipskih kolonija (Dominika, Grenada, Saint Vincent i Grenadini, te Tobago), a od Španije Floridu;
- zapadni dio Louisiane preuzima Španija, čime ju je Francuska tajno obeštetila za ulazak u rat (u posedu od 1769).
- Francuska je dobila natrag Gvadalupu, "šećernu" koloniju koju smatra vrednijom od Kanade ("nekoliko jutara snijega", kako je notorno smatrao Voltaire, dok je Gvadalupa donosila 6 milijuna funti godišnje).
- Britanski kralj i premijer su odlučili da je u Americi potrebno veliko vojno prisustvo zbog francuske i španske pretnje, ali da to trebaju platiti kolonisti - otpor porezima će biti klica Američke revolucije.
- U Kanadi je dozvoljeno postojanje rimokatolicizma (što izaziva nezadovoljstvo nekih američkih kolonista), ali najviše pozicije će držati anglikanci.
- 14. 2. - Srbima je dekretom uskraćeno mesto u ugarskom saboru, uz pozivanje na privilegije da se pitanja Srba tiču vladara a ne sabora.[1]
- 15. 2. - Sporazum u Hubertsburgu kojim prestaje Treći šleski rat, tj. neprijateljstva između Pruske na jednoj, i Austrije i Saksonije na drugoj strani, odnosno formalno završava Sedmogodišnji rat;
- primjena načela status quo ante bellum održava predratne granice, ali Pruska pod kraljem Friedrichom II, iako potpuno materijalno i financijski iscrpljena, iz rata izlazi sa velikim ugledom i reputacijom nove evropske velesile.
- 23. 2. - Izbija pobuna robova u holandskoj koloniji Berbice (Berbis, u dan. Gvajani, gde je to praznik) - ugušen je do sledeće godine.
- 4. 3. - Spor između stare i nove vlastele u Dubrovniku: poslije blokade institucija, izglasana nova uredba o izboru vlastele za različita zvanja i časti, prema kojoj su se kandidati određivali ždrijebom a svaki je imao podjednako izgleda (ipak, prvi knez iz redova nove vlastele izabran tek 1786).[2]
- 31. 3. - Umro je mletački dužd Marco Foscarini, sljedećeg mjeseca je izabran Alvise IV Mocenigo (do 1778). Vodi politiku sporazuma sa berberskim državama, ove godine je sklopljen sa Tunisom. Inače, republika je u opadanju.
- 6. 4. - U Parizu je izgorela zgrada Théâtre du Palais-Royal (obnovljena 1770, opet izgorela 1781).
- 8. 4. - John Stuart, 3. earl od Butea napušta mesto britanskog premijera - Pariski mir je smatran popustljivim, a predlog poreza na cider je izazvao nerede.
- 8. 4. - Umro je veliki vezir Kodža Ragip-paša.
- 16. 4. - George Grenville je novi britanski premijer (do 1765), ponovo vigovac na vlasti.
- 18. 4. - Marie-Josephte Corriveau obešena u gradu Quebecu zbog ubistva muža i okačena u gibbet - njena priča postaje legenda u Quebecu.
- 19. 4. - Lider Lenape Indijanaca Teedyuscung ubijen u paljevini sela u kome se nalazio
- 23. 4. - Radikalni novinar i poslanik John Wilkes u 45. broju časopisa The North Briton ismejao govor kralja Georgea III na otvaranju parlamenta. Kralj izdaje naređenje za hapšenje Wilkesa i izdavača 30-tog, ali sud podržava poslanički imunitet - test slobode govora.
- 27. 4. - Pontiac, lider Ottawi drži veliko vijeće i traži napad na Fort Detroit. Britanci nisu održali obećanje da će se povući iz doline Ohaja i područja zapadno od planina Allegheny, Indijanci će ih sada pokušati izbaciti.
- 7. 5. - Indijanski poglavica Pontiac, bivši francuski saveznik, potaknut lažnim glasinama o nastavku rata, iznenada napada britansko uporište Fort Detroit čime počinje Pontiacov rat u Sjevernoj Americi (do 1766).
- 24. 5. - Samuilo postaje vaseljenski patrijarh (1763-68. i 1773-74).
- 11. 6. (j.k.?) - Naredbom carice Katarine, Jovan Horvat je smenjen kao komandant novosrpskog korpusa, nakon mnogih optužbi na njegov račun; novi komandant je gen Aleksandar Meljgunov[3] (Nova Srbija će dogodine biti ukinuta, kao i Slavenosrbija).
- 22. 6. - Indijanci započeli opsadu Fort Pitta (do avgusta) - dobili su na poklon ćebad zaraženu boginjama, ali nije jasno koliko je to bilo efektivno.
- 28. 6. - Komoran pogođen zemljotresom - materijalna šteta i stotinak mrtvih.
- 7. 7. - Britanska kompanija u Bengalu oglašava zbacivanje Mir Qasima, vraćaju Mir Jafara.
- 9. 7. - Porodica Mozart kreće na veliku trogodišnju turneju iz Salzburga - Wolfgang i Nannerl putuju i sviraju Nemačkom i Belgijom do novembra. U Frankfurtu ga je video 14-godišnji Goethe.
- 15. 7. - Osniva se Šajkaški bataljon u jugoistočnom kutu Bačke (do 1873).[4]
- 19. 7. - Furiani na severu Korzike je izdržao mesec i po dana đenovske opsade.
- 19. 7. (kalendar?) - Jovan Horvat, komandant Nove Srbije u Rusiji je zbog zloupotreba smenjen, lišen čina,[5] osuđen je prvo na smrtnu kaznu zatim internaciju.
- 24. 7. - Posvećena Požeška katedrala.
- 27. 7. - Patent Marije Terezije o zabrani emigracije: objavljena je naredba o kaznama.[6] Prošlog meseca je preporučeno mitropolitu Pavlu Nenadoviću da se založi protiv iseljavanja iz Monarhije.[7] (ove godine je uhvaćen jedan tajni manifest Katarine II, da se pravoslavni iz Austrije sele u Rusiju, tako da bečka vlada pooštrava mere i prema ruskim putnicima i prema srpskim nedovoljno lojalnim krugovima[8]).
- 28. 7. - Ruska vojska potpukovnika Petra Gaka stigla u selo Mezdegu, gde će podići tvrđavu Mozdok (danas na severu Severne Osetije, → Kavkaska linija). Ovo se smatra početkom stogodišnjeg Rusko-čerkeskog rata, odn. uvodom u Rusko osvajanje Kavkaza (1800-1864).
- 31. 7. - Pontiacov rat: Bitka na Bloody Runu je neuspešan britanski pokušaj proboja opsade Fort Detroita.
- leto? - Ruska ekspedicija Stjepana Glotova je otkrila otok Kodiak pored Aljaske (prvo rusko naselje 1784), kao i još nekoliko otoka.
- 2. 8. (22. 7. po j.k.) - Manifest ruske carice Katarine poziva strance da se nasele u carstvu[9] Sledeće godine Nemci stižu na Volgu.
- 6. 8. - Pontiacov rat, Bitka kod Bushy Runa na jugozapadu Pensilvanije: Britanci su pobijedili udružene Indijance, uspjevaju doturiti pomoć Fort Pittu.
- 12. 8. - U Pruskoj objavljen Opšti propis o seoskim školama, Generallandschulreglement, za školovanje dece od pet do trinaest godina.
- avgust - Veliki požar u Smirni, stradalo 2.600 kuća.
- 14. 9. - Bitka kod Devil's Holea, tj. kanjona Nijagare, koju Britanci nazivaju masakrom, jer je u okršaju sa Senecama poginuo 81 vojnik.
- septembar - Thomas Gage je novi britanski glavnokomandujući u Severnoj Americi, umesto Jefferyja Amhersta (do 1775).
- 5. 10. - Umro August III, kralj Poljske-Litvanije i elektor Saksonije, u posljednjoj zemlji ga nasljeđuje sin Friedrich Christian (do decembra), a u Poljskoj kreće lobiranje za izbor novog kralja - ruska carica pomaže Stanislava Ponjatovskog (izabran sledećeg septembra, vlada do 1795).
- 7. 10. - Britanski kralj George III, u nastojanju da konsolidira novostečene teritorije u Sjevernoj Americi i uspostavi mir sa indijanskim plemenima koja su dotada bila pod francuskom vlašću, donosi Kraljevsku proklamaciju kojom je
- britanskim kolonistima zabranjeno naseljavanje zapadno od gorja Appalachian, a što izaziva sveopće nezadovoljstvo u Trinaest kolonija - naseljenici je ignorišu, granica je pomjerena na zapad ugovorima od 1768.
- regulirana organizacija novih posjeda: Provincija Quebec, Zapadna te Istočna Florida, karipski otoci Grenada, Tobago, Saint Vincent i Dominica.
- 9. 10. - Nakon Ricarda Walla, novi glavni ministar Španjolske je Jerónimo Grimaldi (do 1776).
- oktobar - Počinje prepiska carice Katarine i Voltairea. Inače, Voltaire je ove godine objavio Traktat o toleranciji.
- jesen - Dositej Obradović odlazi iz Kninskog Polja za Svetu goru, ali se usput razboleo i kratko ostao u Crnoj Gori.
- 7. 11. (27. 10. po j.k.) - Osvećena je Požarevačka crkva (Sentandreja). Srpsko trgovačko "sodružestvo" je postavilo mermerni krst.[10] Ove godine je izgrađena i Saborna crkva u Sentandreji.
- 18. 11. - Porodica Mozart je stigla u Pariz, gde ostaju do aprila.
- 28. 11. - Umro je burmanski kralj Naungdawgyi, nasleđuje ga brat Hsinbyushin (do 1776). Prvi poslovi su mu priprema novog rata sa Sijamom i obnova razrušene Ave (Inwa), u koju će vratiti prestonicu.
- decembar - Aleuti na Lisičijem ostrvu se pobunili protiv ruskih trgovaca krznom i skoro sve ih pobili, zbog čega će dogodine biti skoro uništeni. (→ ru)
- 14. 12. - Paxtonski momci ubili šestoricu Indijanaca Susquehannock u Pensilvaniji, zatim 27. 12. još 16 koji su bili sklonjeni u Lancaster, sledećeg februara pokušavaju marš na Filadelfiju.
- decembar - Agitacija među Seklerima u Madefalvi protiv kršenja starih prava, u vezi sa regrutacijom za pukove novoosnovane Erdeljske vojne granice - sledećeg meseca dolazi do masakra, Siculicidiuma.
- 17. 12. - Izborni knez Saksonije Friedrich Christian je već umro, od boginja, nasleđuje ga maloletni sin Friedrich August I. (knez do 1806, kralj do 1827, vojvoda Napoleonove Poljske 1807-15).
- 20. 12. - U Kuru, u Gujani, posle 51 dan putovanja stiže prvi konvoj sa francuskim iseljenicima, njih oko 9.000 do februara 1765. Oko tri četvrtine ih umire od zaraza.
- Nakon Kirila II, novi pećki patrijarh je Vasilije Jovanović-Brkić (do 1765), izabran "pod sumnjivim okolnostima"[11] - poslednji Srbin na tronu.
- Crnogorski vladika Vasilije Petrović pravi plan o ujedinjenju svih srpskih zemalja.[12]
- Sušna godina u Crnoj Gori, vladika Vasilije moli Dubrovčane za pomoć.[13]
- Najstarija poznata pesmarica među Srbima, zbirka različitih pribeleženih pesama: sveštenik Teodor Dobrašević u Bastaji kod Pakraca.[14]
- Završena Saborna crkva Vavedenja Presvete Bogorodice u Plaškom.
- U Kucuru dolazi 41 porodica grkokatoličkih Rusina.
- Dvorski savetnik Egid Valentin Felix von Borié promoviše nastavak naseljavanja u Banatu.[15]
- Hontheimov-"Febroniusov" traktat "O stanju crkve i legitimnoj vlasti rimskog pontifika" protiv papskog apsolutizma u Nemačkoj (→ febronijanizam). Sledeće godine stavljeno na indeks zabranjenih knjiga.
- Mason–Dixonova linija: Charles Mason i Jeremiah Dixon započinju premer sporne granice Marylanda, Pennsylvanije i Delawarea (do 1767).
- Počinje izlaziti Almanach de Gotha, direktorijum evropskih kraljevskih i viših plemićkih porodica.
- Josip Kazimir Drašković unaprijeđen u generala topništva i zapovijedajućeg generala u Erdelju.
- Ala Singh osniva Državu Patiala i istoimeni grad u Pendžabu.
- Nauka i tehnika:
- Izneta je Bayesova teorema.
- Opisi insekata: Centuria Insectorum Linnea i Johanssona i Entomologia Carniolica G. A. Scopolija.
- John Baskerville je odštampao izuzetno elegantnu Bibliju.
- Posthumno objavljen Lacailleov katalog južnih zvijezda, Coelum Australe Stelliferum, sa 14 novih zviježđa.
- 26. 1. - Jean Bernadotte, maršal Francuske, kralj Švedske Karl XIV Johan († 1844)
- 14. 2. - Jean Victor Marie Moreau, francuski general († 1813)
- 16. 2. - Augustin Miletić, franjevac, vikar Bosne († 1831)
- 21. 2. - Stanoje Glavaš, vojvoda prvog ustanka († 1815)
- 2. 5. - François de Charette, francuski rojalista († 1796)
- 7. 5. - Józef Poniatowski, poljski knez, maršal Francuske († 1813)
- 24. 5. - Pierre-Gaspard Chaumette, revolucionar († 1794)
- 23. 6. - Jozefina de Beauharnais, francuska carica († 1814)
- 17. 7. - John Jacob Astor, trgovac krznom i opijumom, prvi milioner u SAD († 1848)
- 17. 7. - Dmitrij Senjavin, ruski admiral († 1831)
- 11. 9. - Ignjat Gyulay Maros-Németh, habsburški podmaršal, ban Hrvatske († 1831)
- 31. 12. - Pierre-Charles Villeneuve, francuski viceadmiral († 1806)
- 12. 2. - Pierre Carlet de Marivaux, francuski komediograf i romanopisac (* 1688)
- 11. 3. - Natalija Lopuhina, ruska plemkinja (* 1699)
- 31. 3. - Marco Foscarini, mletački dužd (* 1696)
- 8. 4. - Kodža Mehmed Ragip-paša, veliki vezir (* 1698)
- 3. 5. - George Psalmanazar, francuski fantast (* ca. 1679-84)
- 5. 10. - August III, vladar Poljske, Litvanije i Saksonije (* 1696)
- 28. 10. - Heinrich von Brühl, donedavni prvi ministar Saksonije (* 1700)
- 23. 11. - Friedrich Heinrich von Seckendorff, habsburški i bavarski feldmaršal (* 1673)
- 25. 11. - Antoine François Prévost, književnik (* 1697)
- 27. 11. - Isabella od Bourbon-Parme, supruga nasljednika Josepha (* 1741)
- 28. 11. - Naungdawgyi, burmanski vladar (* 1734)
- 17. 12. - Friedrich Christian, izborni knez Saksonije (* 1722)
- ↑ Istorija s. n. IV-1, 262
- ↑ Historija n. J. II, 1217-8
- ↑ "Сви смо у овој православној империји у добром здрављу,...", rastko.rs
- ↑ Historija n. J. II, 1158
- ↑ Istorija s. n. IV-1, 247
- ↑ ДОКУМЕНТА МАГИСТРАТА ГРАДА НОВОГ САДА О СЕОБИ СРБА У РУСИЈУ У ДРУГОЈ ПОЛОВИНИ 18. ВЕКА. rastko.rs
- ↑ ПОЛОЖАЈ СРПСКОГ НАРОДА У AУСТРИЈИ ТОКОМ XVIII ВЕКА. rastko.rs
- ↑ Austriski porazi. rastko.rs
- ↑ On This Day, 22 July 1763, Catherine the Great's Manifesto Issued. germansfromrussiasettlementlocations.org
- ↑ Сентандреја. rastko.rs
- ↑ Ruski uticaj u Crnoj Gori i susedstvu. rastko.rs
- ↑ Istorija s. n. IV-1, 450
- ↑ Mitropolija crnogorska za vrijeme mitropolita Petrovića. rastko.rs
- ↑ Istorija s. n. IV-2, 141-2
- ↑ The Banatv– a “Penal Colony“ of Maria Theresia?. dvhh.org
- Literatura
- Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
- Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1), drugi tom (IV-2)