1845
- Ovo je članak o godini 1845.
| Milenijum: | 2. milenijum |
|---|---|
| Vjekovi: | 18. vijek – 19. vijek – 20. vijek |
| Decenija: | 1810-e 1820-e 1830-e – 1840-e – 1850-e 1860-e 1870-e |
| Godine: | 1842 1843 1844 – 1845 – 1846 1847 1848 |
| Gregorijanski | 1845. (MDCCCXLV) |
| Ab urbe condita | 2598. |
| Islamski | 1260–1262. |
| Iranski | 1223–1224. |
| Hebrejski | 5605–5606. |
| Bizantski | 7353–7354. |
| Koptski | 1561–1562. |
| Hindu kalendari | |
| • Vikram Samvat | 1900–1901. |
| • Shaka Samvat | 1767–1768. |
| • Kali Yuga | 4946–4947. |
| Kineski | |
| • Kontinualno | 4481–4482. |
| • 60 godina | Yin Drvo Zmija (od kineske Ng.) |
| Holocenski kalendar | 11845. |
| Podrobnije: Kalendarska era | |
Godina 1845 (MDCCCXLV) bila je redovna godina koja počinje u srijedu po gregorijanskom, odn. redovna godina koja počinje u ponedjeljak po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru (linkovi pokazuju godišnje kalendare).
- 3. 1. - Kralj Ferdinand dopustio Hrvatima upotrebu ručnim pismom ilirskog imena, ali samo u literaturi [1].
- 14. 1. - U Berlinu osnovano Nemačko fizičko društvo.
- 23. 1. - Kongres SAD ustanovio redovan datum za federalne izbore, prvi utorak nakon prvog ponedeljka u novembru (2 - 8. novembra).
- 29. 1. - Prvi put objavljen "Gavran" Edgara Allana Poea.
- 7. 2. - Pijani posetitelj razbio Portlandovu vazu u Britanskom muzeju.
- 1. 3. - Aneksija Teksasa: odlazeći predsednik John Tyler potpisao zakon o aneksiji Republike Teksas.
- 1. 3. - U Brazilu posle skoro deset godina završen Farraposki rat, republikanska pobuna na jugu zemlje.
- 3. 3. - Florida postaje 27. država SAD.
- 3. 3. - Kongres SAD prvi put prevazišao predsednički veto.
- 4. 3. - Demokrata James K. Polk je novi predsednik SAD (do 1849).
- 6. 3. - U Ekvadoru zbačen predsednik Juan José Flores, inače poznat kao "Osnivač republike".
- 11. 3. - Na Novom Zelandu počinje Hone Hekeov rat (ili Flagstaff War), prvi od Novozelandskih ratova (1845-72) između Maora i doseljenika.
- 13. 3. - Praizvedba Mendelssohnovog violinskog koncerta u e-molu u Leipzigu.
- 17. 3. - Stephen Perry patentirao gumicu (rubber band) u Britaniji.
- 30. 3. - Pošto sledi astronomsko pravilo za određivanje Uskrsa, zaostalo iz perioda švedskog kalendara, Finska je jedina zemlja u kojoj je danas Uskrs (katoličko-protestantski je 23. marta a pravoslavni 27. aprila).
- mart-april - Stoletna poplava na Elbi (nadmašena tek 2002).
- 10. 4. - Veliki požar uništio trećinu Pittsburgha.
- 20. 4. - Amadu II nasleđuje Carstvo Massina u današnjem Maliju (do 1852).
- 2. 5. - Katastrofa visećeg mosta u Great Yarmouthu, stradalo 79-toro, uglavnom dece.
- maj - Vuk Karadžić na sednici Društva srpske slovesnosti uspeva da se obustavi akcija za stvaranje nove srpske terminologije (predlagane su mnoge kovanice za koje je smatrao da nisu u duhu narodnog jezika)[2].
- maj - U Bostonu objavljena "Priča o životu Fredericka Douglassa, američkog roba".
- 19. 5. - Franklinova izgubljena ekspedicija kreće iz Engleske u istraživanje Sjeverozapadnog prolaza - posljednji put su viđeni krajem srpnja.
- 24. 6. - Danski brod Galathea kreće na naučnu ekspediciju na Nikobarska ostrva (trenutno pod danskim suverenitetom).
- 1. 7. - U Baselu izdata prva višebojna poštanska markica, nazvana Bazelska golubica.
- 4. 7. - Uveden javni gradski saobraćaj u Novom Sadu.
- 9. 7. - Sukob hrvatskih i bosanskih krajišnika kod Podzvizda, sa hrvatske strane zapovjeda pukovnik i zapovjednik Prve banske pukovnije Josip Jelačić[3].
- 26. 7. - General Zachary Taylor ulazi u Teksas po predsednikovom naređenju i uspostavlja bazu kod Corpus Christija, na južnoj obali reke Nueces koju Meksiko smatra granicom.
- 26. 7. - 10. 8. - SS Great Britain je prvi brod sa propelerom koji je prešao Atlantik.
- jul - Francuski istraživač Eugène Maizan ubijen u današnjoj Tanzaniji.
- 23. 7. - Emerih Lindenmajer postaje šef saniteta u Srbiji (do 1859).
- 28 - 29. 7. - Na izborima ("restauracija") za Zagrebačku županiju pobijedili mađaroni uz pomoć turopoljskih glasova - za podžupana izabran Josip Žuvić; poslije završenog izbora dolazi do slijeda događaja koji se završavaju krvoprolićem[4].
- 29. 7. - Srpanjske žrtve: krvoproliće na protumađaronskim prosvjedima u Zagrebu.
- 30. 7. - Brodom Fatel Razack na Trinidad stiže 227 najamnih radnika iz Indije. Indijci ove godine dovezeni i na Jamajku.
- 5. 8. - Velika skupština Zagrebačke županije, pod mađaronskom kontrolom - da se obustave "Narodne novine", vrati kajkavština a štokavština ograniči na Požegu i Osijek "jer zajednički hrvatskoslavonski jezik ne postoji", potvrdila zakone sa Požunskog sabora (što je kompetencija samo sabora)[5].
- 4. 9. - Britanski brod Cataraqui potonuo kod Tasmanije, stradalo 400 ljudi.
- 9. 8. - Aberdeenov zakon ovlašćuje britansku mornaricu da pretražuje brazilske brodove kako bi se sprečila trgovina robljem.
- 18. 8. (6. 8. po j.k.) - Osnovano Rusko geografsko društvo.
- 28. 8. - Prvo broj časopisa Scientific American.
- septembar - Nakon Severne Amerike i Evrope, plamenjača krompira (Phytophthora infestans) stigla i u Irsku, gde će izazvati Veliku glad. Poljoprivredna kriza će 1845-47. zahvatiti celu Evropu i doprineti Revolucijama 1848–1849.
- 18. 9. - Formalno objavljena Anglo-francuska blokada Rio de la Plate protiv Argentinske Konfederacije, u korist Koloradosa u Urugvajskom građanskom ratu (traje do 1850).
- 22 - 25. 9. - Francusko osvajanje Alžira: Bitka kod Sidi Brahima je alžirski uspeh.
- 23. 9. - Osnovan jedan od prvih bejzbol timova, New York Knickerbockers.
- 23. 9. - 14. 10. - Hrvatski sabor u Zagrebu, bez mađarona i seljačkog plemstva; mjesto i glas dobili pravoslavni episkopi, od kralja se traže samostalna vlada, sveučilište, nadbiskupija[6].
- 1. 10. - Pojavila se pripovjetka Prospera Mériméea Carmen.
- 9. 10. - Lider Oxfordskog pokreta John Henry Newman prešao u katoličanstvo.
- 10. 10. - U Annapolis, Maryland otvorena Mornarička škola, kasnije Mornarička akademija u Annapolisu.
- ca. 14. 10. - Ban Franjo Haller odstupio, banski namjesnik je ponovo zagrebački biskup Juraj Haulik.
- 19. 10. - Praizvedba Wagnerove opere Tannhäuser u Dresdenu.
- 20. 11. (8. 11. po j.k.) - Osvećena Saborna crkva u Beogradu.
- 20. 11. - Pomorska Bitka kod Vuelta de Obligado: anglo-francuske snage nadjačale argentinske, ali Argentina dobija podršku u Južnoj Americi (danas Dan nacionalnog suvereniteta u Argentini).
- 2. 12. - U govoru Kongresu, predsednik Polk traži da se princip Monroeove doktrine strogo sprovodi i da bi se SAD trebale širiti na zapad (→ Manifest destiny).
- 4. 12. - George Tupou I postaje kralj Tonge (do 1893).
- 10. 12. - Robert William Thomson patentirao u Britaniji pneumatsku gumu.
- 11. 12. - Sedam katoličkih švajcarskih kantona formiralo Sonderbund sa seoskim, zemljoposedničkim i federalističkim karakterom (traje do 1847).
- 21 - 22. 12. - Prvi anglo-sički rat: Bitka kod Ferozeshaha je teško dobijena britanska pobeda nad Sikima.
- 27. 12. - Američki novinar John L. O'Sullivan piše u vezi Oregonskog graničnog spora: Sjedinjenim Državama treba dozvoliti "ispunjenje naše očigledne sudbine [the fullfillment of our manifest destiny] da prekrijemo kontinent dodeljen proviđenjem za slobodan razvoj naših svake godine umnožavajućih miliona".
- 29. 12. - Teksas postaje 28. država SAD.
- Vuk Karadžić izdao u Beču Srpske narodne pjesme, knjiga druga.
- Turski ferman o "đumručkim" (carinskim) odnosima Srbije - za nju važe Portini carinski ugovori, samo 3% za uvoz iz Austrije.
- Njegoševa "Luča mikrokozma" i "Ogledalo srpsko" I; ove godine napisana i pesma "Noć skuplja vijeka", objavljena 1913.
- Njegoš je od strane ruskog Sinoda proizveden u dostojanstvo mitropolita, i dobio je pravo nošenja bijele panakamilavke, kao i drugi ruski mitropoliti[7].
- 1844-45 - Mošti svetog Arsenija Sremca prebacivane iz manastira Dovolje u Moraču pa u Kuče (Drekaloviće)[8].
- Austrijsko carstvo dalo neke carinske povlastice Crnoj Gori[9].
- Skadarski sandžakbeg Osman-paša Skopljak pokušao da ubije vladiku Njegoša[10].
- 1845 ili '46 - Izgrađena Njegoševa zavjetna kapela na Lovćenu.
- Vuk Karadžić formuliše ideale književnog jezika Srba i Hrvata, tako ujednačenog "da se svaka knjiga može od slova do slova preštampati od Latinskijeh slova Slavenskima i od Slavenskijeh Latinskima"[11].
- Stefan Herkalović, Srbin iz Hrvatske, osnovao u Beogradu Kasinu, klub i čitalište strane štampe sa jugoslovenskim tendencijama. Dogodine će biti osnovano i pretežno srbijansko Čitalište beogradsko koje će prevazići Kasinu[12].
- Ilija Garašanin šalje agente za prikupljanje podataka o balkanskim pokrajinama od Bosne do Bugarske, kontaktira sa lokalnim ljudima[13].
- Opljačkani Pećka patrijaršija i manastir Dečani, ubijeni neki kaluđeri (jer albanski ustanak nije našao odjeka kod Srba)[14].
- U Rijeci izgrađen prvi paromlin na hrvatskom području.
- Metel Ožegović imenovan tajnikom Ugarske dvorske kancelarije.
- Friedrich Engels objavio "Položaj radničke klase u Engleskoj", kao i zajedničko delo sa Marxom, "Sveta porodica". Marx ove godine piše i "Teze o Feuerbachu", objavljene 1888.
- Britanska istočnoindijska kompanija kupila od Danske njene kontinentalne posede u Indiji.
- Nauka i tehnika:
- Christian Friedrich Schönbein otkrio bezdimni barut (nitrocelulozu, praskavi pamuk).
- C. H. D. Buys Ballot dokazao Doplerov efekat u akustici.
- William Parsons napravio Parsonstownski levijatan, reflektorski teleskop od 180 cm, najveći teleskop na svetu do 1917. (zapravo do kraja upotrebe 1890).
- 7. 1. - Ludwig III., poslednji kralj Bavarske († 1921)
- 3. 3. - Georg Cantor, matematičar († 1918)
- 10. 3. - Aleksandar III., ruski car († 1894)
- 27. 3. - Wilhelm Röntgen, fizičar, nobelovac († 1923)
- 16. 4. - Nikodim Milaš, dalmatinski episkop († 1915)
- 22. 4. - Izidor Kršnjavi, slikar, političar († 1927)
- 12. 5. - Ilija Ognjanović Abukazem, književnik († 1900)
- 15. 5. - Ilja Mečnikov, mikrobiolog, nobelovac († 1916)
- 30. 5. - Amadeo I, kralj Španije († 1890)
- 2. 6. - Toša Jovanović, glumac i reditelj († 1893)
- 26. 7. - Franjo Marković, književnik i filozof († 1914)
- 25. 8. - Ludwig II Bavarski († 1886)
- 3. 9. - Lazar Tomanović, crnogorski pravnik i političar († 1932)
- 26. 11. - Mihailo Ilić, major srpske vojske, poginuo na Javoru († 1876)
- 18. 12. - Nikola Pašić, državnik i političar († 1926)
- 24. 12. - Đorđe I Grčki, kralj († 1913)
- 11. 3. - Johnny Appleseed, američki pionir (* 1774)
- 17. 3. - Kiril Pejčinović, bugarski prosvetitelj (* 1770)
- 20. 4. - Seku Amadu, osnivač Carstva Massina (* ca. 1776)
- 12. 5. - August Wilhelm Schlegel, pjesnik, prevoditelj (* 1767)
- 8. 6. - Andrew Jackson, bivši predsednik SAD (* 1767)
- 13. 7. - Avram Maksimović, sveštenik i edukator (* 1772)
- 2. 9. - Bernardino Rivadavia, prvi argentinski predsednik (* 1780)
- ? - Ahmet Bauk, junak, guslar
- ? - Jovan Berić-Popović, pesnik, pedagoški pisac (* 1786)
- ↑ Šišić, Povijest 1526-1918, 427-8
- ↑ Istorija s. n. V-2, 346-7
- ↑ Milković, Kristina (2011). Represalije protiv Podzvizda 1845. godine. Fenomen četovanja i maloga rata u kasnim krajiškim društvima na hrvatsko-bosanskoj granici (PDF). hrcak.srce.hr
- ↑ Šišić, Povijest 1526-1918, 428
- ↑ Šišić, Povijest 1526-1918, 429-30
- ↑ Šišić, Povijest 1526-1918, 430
- ↑ Stamatović, mr Aleksandar. Kratka istorija Mitropolije Crnogorsko-primorske (1219-1999) - Glava III. rastko.rs
- ↑ Šerović, Petar D. (1962) Архивски подаци о преношењу моштију св. Арсенија. rastko.rs
- ↑ Istorija s. n. V-1, 196
- ↑ Istorija s. n. V-1, 193
- ↑ Istorija s. n. V-2, 361
- ↑ Istorija s. n. V-1, 270
- ↑ Istorija s. n. V-1, 272
- ↑ Istorija s. n. V-1, 472
- Literatura
- Istorija srpskog naroda, Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa 1804-1878, Beograd 1981
- Peta knjiga prvi tom (V-1)
- Peta knjiga drugi tom (V-2)
- Šišić, Ferdo. Povijest Hrvata Pregled povijesti hrvatskoga naroda 1526.-1918. drugi dio. Marjan tisak 2004.