Međupršljenski disk
| Međupršljenski disk | |
|---|---|
| Presek kroz sagitalni deo 2. slabinskog pršljena i ligamenata. (Međupršljenski disk nalazi se između dva pršljena (levo).) | |
| Kostotransverzalni zglob. Gledano odozgo. (Međupršljenski disk nalazi se u centralnom delu pršljena (gore).) | |
| Latinski | Disci intervertebrales |
| Gray's | subject #72 289 |
| MeSH | Intervertebral+Disk |
Međupršljenski disk, intervertebralni disk, međupršljenska fibrozna hrskavica (lat-disci intervertebrales) je poseban oblik zglobne fibrozne hrskavice kaja se nalazi između susednih pršljenova u kičmenom stubu. Međupršljenski disk je pri svakodnevnim aktivnostima kičmenjaka, izložen dejstvu velikih sila, i ima zadatak da kičmenom stubu poboljša usklađenost odnosa zglobnih površina, spreči mehanička oštećenja koštanih i nervnih struktura i omogući blage i bezbolne pokrete pršljenova. Zajedno sa ligamentima kičmenog stuba, međupršljenski diskovi čini jedinstvenu celinu.
Međupršljenski diskovi čine četvrtinu dužine kičmenog stuba, ima ih ukupno 33 i nalaze se između, dva susedna pršljena počev prvog vratnog, izuzev pršljena atlasa, koji zbog pokretanja glave ima nešto drugojačiju vezu sa aksisom (drugim vratnim pršljenom), pa sve do trtice. Diskovi se najčešće označavaju navođenjem određenih pršljenova koje oni razdvajaju.[1]
| Naziv | Broj pršljenova | Broj diskova | Skraćenica |
|---|---|---|---|
| Vratni | 7 | 7 | C1-C7 |
| Grudni | 12 | 12 | Th1-Th12 |
| Slabinski | 5-6 | 5-6 | L1-L5 |
| Sedalni | 5 | 5 | S1-S5 |
| Trtični | 3-4 | 3-4 | - |
Diskovi se međusobno razlikuju u obliku, veličini i debljini, u različitim delovima kičmenog stuba. Njihov oblika i veličine odgovara površine tela pršljenova između kojih se nalazi, osim u cervikalnom regionu, gde su nešto manji od odgovarajućih pršljenova. U debljina ne razlikuju se samo u različitim regionima kičme, već i u različitim delovima iste grupe. Tako su deblji napred nego pozadi u vratnom i slabinskom regionu, i na taj način doprinesu prednjoj konvekciji ovih delova kičme, dok su skoro jednake debljine u grudnog regionu, a prednja konkavnost ovog dela kičme je gotovo u potpunosti zbog oblika tela pršljenova.[2]
Diskovi ne poseduju sopstvene krvne sudove i zato su zavisni od difuzije potrebnih hranljive materija iz okolnik struktura kičme. Hrskavičavi spojevi na njihovim krajevima drže diskove na njihovom mestu.
Međupršljenski diskovi su fibroznohrskavičavi jastučići koji se sastoje od dva dela: fibroznog prstena (lat-Nucleus fibrosus) koji daje čvrstinu i želatinoznog jezgra (lat-Nucleus pulposus). Fibrozni prsten je jaka radijalna rastegljiva hrskavica, čija je struktura sastavljena od lamela, koncentričnih listova kolagenih vlakana povezana na krajevima za kičmene pršljenove. Listovi su orijentisani pod različitim uglovima. U sredini fibroznog prstena nalazi se jezgro diska, koje on obuhvata sa svih strana.
Iako su oba dela diska sastoje od vode, kolagena i proteoglikena (PGS), količina tečnosti (voda i PGS) je značajno veća u jezgru (nukleusu). PGS molekuli su važni jer privlače i zadržavaju vodu. Jezgro se sastoji od hidratisanog gela koji se protivi kompresiji. Količina vode u jezgru varira tokom dana u zavisnosti od aktivnosti.
Međupršljenski diskovi su fibroznohrskavičavi jastučići koji služe kao zaštita kičme, njenih pršljenova, kičmene moždine, živaca i drugih struktura kičme od prekomernog pokretanja, (proširenja, sabijanja i savijanja). Nalazeći se u „sendviču“ između dva pršljena, oni sprečavaju trenje između njih i služe za upijanje svih „šokova“ i pritiska u kičmi koji se javljaju pri šetanju, trčanju ili podizanju tereta.
Ligamenti kičme povezuju pršljenove i daju strukturalnu stabilnost kičmenom stubu, i ujedno drže međupršljenske diskove u pravilnom položaju.
Pojedinačni pokreti u kičmenom stubu, su mogući zahvaljujući diskovima i elastičnosti njegovog jezgra, ali su istovremeno i veoma ograničeni jer na taj način štite kičmu od prekomernog savijanja - ali i pored toga oni omogućavaju njeno normalno kretanje, kada se međusobno udruže pokreti nekoliko međupršljenskih diskova.
Kako hrskavica međupršljenskog diska nema sopstvene krvne sudove, njena elatičnost joj omogućava da upija (zglobnu) tečnost, iz koje koristi razne hranjljive materije, koje učestvuju u obnavljanju pokidanih vlakana, koje hondrociti prethodno razgrađuju i izbacuju iz hrskavice.
Kada govorimo o razlozima oštećenja međupršljenskog diska,[3] na prvom mestu je pojačano mehaničko opterećenje, kičmenog stuba koje dovodi do stvaranja pukotina i kidanja fibroznog prstena diska. Povreda, bavljenje sportom, preterana telesna težina, urođene i stečene deformacije koštanozglobnog sistema (zbog nejednakog opterećenja međupršljenskog diska), vibracije na radnom mestu, bolest itd. ako deluju dovoljno snažno i dugo da organizam nije u stanju da ih obnovi, ostavljaju trajne pukotine u disku, koje se kasnije pretvaraju u hernijacije i vezivno ožiljno tkivo.
Kao drugi razlog navodi se starenje međupršljenskog diska. Hrskavica starenjem gubi određenu količinu vode, što smanjuje njenu čvrstinu i elastičnost, a organizam nije u stanju da vrši njeno obnavljanje kako je to mogao u mladosti, što progresivno vodi pojavi artroza.
Takođe nedovoljna aktivnost nepovoljno utiče na hrskavicu međupršljenskog diska, jer u toku neaktivnosti izostaje promena pritiska i stalno usisavanje i ispuštanje vode, što remeti razmenu materija i pravilnu ishranu i funkcionisanje hrskavice. Prema tome ako se kičme stub duže vreme na kreće hrskavica diska izumire zbog izostajanja njene upotrebe.
Diskus hernija koja je jedan od glavnih etioloških faktora pojave išijasa, uzrokovana je izlaskom želatinoznog jezgra, nakon ošteće fibroznog prstena međupršljenskog diska u susedni prostor. Hernijacija diska nastaje najčešće nakon povreda, ili zbog degenerativnih oštećenja diska kao posledica bolesti. Simptomi poremećaja mogu biti različitog intenziteta, počev od lakšeg stepena izazvanog kompresijom zbog deformacije prstena diska (bez pucanja prstena), pa preko protruzije sve do potpunog prolaps želatinoznog sadržaja diska i heranijacije (kod rascepa fibrouznog prstena) (vidi sliku[3]). Prodor ove mase u međupršljenski prostor, vrši pre svega pritisak na korenove spinalnih živaca što remeti njihovu funkciju i izaziva jake (išijadične bolove).
Ali nije samo hernijacija jezgra uzrok tegoba (zbog direktne kompresije nervnog korena na unutrašnjost zida koštanog kičmenog kanala), već i hemijskog nadražaja, jer želatinozna masa diska sadrži u sebi materije kiselinskog sastava, koje hemijski iritiraju (hijaluronska kiselina), nerv i izazivaju njegovo zapaljenje. U oba slučaja, napadnuti nerv, kompresijom i iritacijom izazvanim zapaljenjem, često svojom reakcijom dovodi do utrnulosti udova, uznemirenosti, nesanice, i slabosti mišića.
Schmorl-ovi čvorovi su male izbočine na međupršljenskom disku, koje prominiraju u koštano tkivo, tela oslabljenog pršljena. Oni mogu da nastanu zbog direktne povrede kičme, degeneracije diska, ili autoimunih poremećaja, koje dovode do promena i deformacija u pršljenskom disku. U većini slučajeva, Schmorl-ovi čvorovi su bezbolni, ali ih mogu pratiti jaki bolovi i ukočenost. Oko čvora mogu nastati i zapaljenjski procesi, naročito kod težih povreda kičmenog stuba.
Schmorl-ovi čvorovi se najčešće sreću u odraslih osoba iznad 50 godina starosti, jer tkivo međupršljenskog diska ima tendenciju da se razjeda i slabi sa godinama; zbog osteoporoze, osteoartritis, nekih vrsta reumatoidnog artritisa, i drugih bolesti koje povećavaju rizik degeneracije diska. Oslabljeni diskovi su vrlo skloni povredama, pa zato i manji pad ili nagli okret tela, može da izazove hernijaciju diska. Kod mladih ljudi čvorovi nastaju najčešće nakon veće povrede kičme tokom sportskih aktivnosti, saobraćajne nesreće ili teškog pada.[4][5]
Degeneracija diska je česta pojava kod starije populacije ali se može javiti i kod mlađih ljudi. Nije u potpunosti jasno zašto nastaju ali se smatra da postoji vrlo jaka veza sa naslednim faktorima. Osim starenja i nasleđa značajnu ulogu igra i fizičko opterećenje diska koje najčešće nastaje u položaju naglog pomeranja vrata, saginjanja i dizanja tereta te prilikom naglih rotacionih pokreta. Kada degenerativne promene izazovu oštećenja na disku, nastaje akutni bol u leđima i vratnom delu kičme (koji može biti praćen i glavoboljom) i koji nelečen prelazi u hronično bolno stanje. Bolovi se najčešće šire, kod promena u vratnom delu kičme u predeo glave, rameni pojas i gornje udove a kod promena u području slabinskog i sedalog dela kičme u donje delove leđa, kuk, prepone i naniže niz noge sve do stopala. Ne može se sa sigurnošću tvrditi koji obim pokreta izaziva oštećenje diska i zato je nastanak bolnog sindroma povezan sa individualanim karakteristikama bolesnika.[6]
- ↑ Danica Obradović, Ljilja Mijatov-Ukropina, Ljubica Stojšić: Osteologija za studente medicine, Novi Sad 2000. ISBN 86-489-0274-6
- ↑ Gray's Anatomy of the Human Body, Articulations of the Vertebral Column [1] Arhivirano 2011-06-06 na Wayback Machine-u, Pristupljeno 09/2010.
- ↑ Tomljenović G. Degenerativna oboljenja zglobova [2] Posećeno, 09/2010.
- ↑ Peng B, Wu W, Hou S, Shang W, Wang X, Yang Y, The pathogenesis of Schmorl's nodes The Journal of bone and joint surgery. British volume 85 pages, 879-82, 2003 pmid=12931811
- ↑ Takahashi K, Miyazaki T, Ohnari H, Takino T, Tomita K, Schmorl's nodes and low-back pain. Analysis of magnetic resonance imaging findings in symptomatic and asymptomatic individuals, European spine journal, volume 4 ,pages 56-9, 1995. pmid=7749909
- ↑ Roh JS, et al. (2005). Degenerative disorders of the lumbar and cervical spine. Orthopedic Clinics of North America, 36(2005): 255-262.