Ruth Bader Ginsburg
Joan Ruth Bader Ginsburg (š. Joan Ruth Bader; 15. njuhčâmáánu 1933 New York, New York, Ovtâstum staatah – 18. čohčâmáánu 2020 Washington, D.C., Ovtâstum staatah) lâi ovtâstumstaatâlâš juuriist já Ovtâstum staatâi alemuu rievti tuámmár. Ovtâstum staatâi president Bill Clinton nomâttij suu viirgán ive 1993. Ginsberg lâi nubbe nissoontuámmár Ovtâstum staatâi alemuu rievtist.[1] Vuosmuu nissoontuámmár Sandra Day O’Connor nomâttij Ovtâstum staatâi president Ronald Reagan ive 1981.[2]
Eellim
[mute | mute käldee]Joan Ruth Bader šoodâi Brooklynist, New Yorkist ive 1933 Nathan já Celia Baderân. Suu stuorrâuábbi Marilyn jaamij kuuđâihásâžžân vuoiŋâšcuozzâkudduumân, ko Ruth lâi tuš 14 mánuppaijeed puáris. Peerâ lâi juuvdálâš nuuvtpa Ruth eelij uccen synagogast já oopâi juuvdálâš ärbivuovijd.[3] Sun juuđij James Madison High School, kost sun piergij pyereest. Peivi ovdil suu valmâštum tobbeen suu enni jaamij purâstaavdân.[4]
Ginsburg joođhij uápuidis Cornell ollâopâttuvâst, kost sun valmâštui kandidaatin ive 1954. Siämmáá ive sun naajâi Martin D. Ginsburgáin.[5] Valmâštum maŋa sun algâttij lahâuápuid Harvard ollâopâttuvâst, kost sun lâi ohtâ oovce nissoonuáppest 500 lahâuáppee juávhust. Škoovlâ deekaan joba koijâdij sust já eres nissoonuáppein, mondiet sij väldih almaa saje Harvard lahâuápuin.[6] Huolâhánnáá tast sehe tast, ete sust lâi pärni já suu käälis puosâi kuolâpurâstaavdân, Ginsburg miänástui pyereest uápuinis. Sun peesâi joba vuoigâdvuođâtieđâlii amnâsornijdume Harvard Law Review -loostâ vuosmuu nissoon čällen.[7] Käälis Martin puáránij tavdâstis, valmâštui já finnij pargo New Yorkist, já nuuvt Ginsburg-uv kaartâi varriđ New Yorkân. Tobbeen sun joođhij suu uápuid loopâ räi Columbia ollâopâttuvvâst, kost sun valmâštui ive 1959 luoka pyeremussân.[3] Tobbeen-uv sun peesâi ollâopâttuv vuoigâdvuođâtieđâlii amnâsornijdume loostâ Columbia Law Review čällen.[7]
Ginsburgist puáránij purâstaavdâst ohtsis kulmii, ovdilgo puosâi čuávjičulgâráksápurâstaavdân. Majemuš tavdâ vuoitij, já Ginsburg jaamij päihistis Washington, D.C.st čohčâmáánu 18. peeivi 2020.[8]
Karrieer
[mute | mute käldee]Veikkâ Ginsburg miänástui eromâš pyereest uápuinis, sust lijjii vaigâdvuođah kavnâđ pargo tondiet ko sun lâi nissoon já toos lasseen vala enni. Suu mentor Gerald Gunther finnij sunjin vijmâg saje Edmund L. Palmieri išedeijen loppeedmáin toimâttiđ sunjin nube išedeijee, jis Ginsburg ij puávtáččii porgâđ pargoidis. Loppâloopâst Ginsburg lâi Palmieri išedeijen kyehti ive (1959–1961), veikkâ Palmieri táválávt toolâi oovtâ išedeijee ain tuš oovtâ ive.[6]
Ive 1963 Ginsburgist šoodâi Rutgers ollâopâttuv laavâmáttáátteijee. Tobbeen sun algâttij pargoos suhâpiälán vuáđudeijee olgoštem vuástá.[6] Ive 1972 sun lâi mieldi vuáđđudmin American Civil Liberties Union (ACLU) haavâ Women's Right Project (WRP), mii addel torjuu ovdâmerkkân kievhis já enâmânvärrejeijee nisonáid, mutâ meid puoh iärásáid, kiäh láá karttâm suhâpiälán vuáđudeijee olgoštem uhren.[8] Siämmáá ive sun sirdui Rutgersist Columbian máttááttiđ laavâ. Tobbeen sun poorgâi iivij 1972–1980. Sun lâi ollâopâttuv vuoigâdvuođâtieđâlâš tieđâkode vuosmuš fastâ nissoonprofessor.[4]
Ive 1980 Ovtâstum staatâi president Jimmy Carter nomâttij Ginsburg Washington, D.C. vaidâlustuámustoovlin tuámárân. Suu 13 pargoive ääigi tobbeen sunjin šoodâi peggim pragmaatlâš liberaal tuámárin, kii huámmáš puoh detaljijd. Kesimáánu 14. peeivi 1993 Bill Clinton nomâttij Ginsburg Ovtâstum staatâi alemuu rievti tuámárân iäláttâsân pááccám Byron White sajan. Tobbeen oppii tubdâđ Ginsburg suu aktiivlâš uásálistmist njálmálijd argumentáid.[3] Ginsubrg poorgâi alemuu rievti tuámárin ain jämimis räi ive 2020.[4]
Käldeeh
[mute | mute käldee]- ↑ Ruth Bader Ginsburg Biography.com. Čujottum 19.9.2020. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Sandra Day O’Connor Biography.com. Čujottum 19.9.2020. (eŋgâlâskielân)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Ruth Bader Ginsburg | Biography & Facts | Britannica www.britannica.com. Čujottum 10.4.2022. (eŋgâlâskielân)
- ↑ 4,0 4,1 4,2 History com Editors: Ruth Bader Ginsburg HISTORY. Čujottum 10.4.2022. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Ruth Bader Ginsburg National Women's History Museum. Čujottum 10.4.2022. (eŋgâlâskielân)
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Justice Ruth Bader Ginsburg, Champion Of Gender Equality, Dies At 87 NPR.org. Čujottum 10.4.2022. (eŋgâlâskielân)
- ↑ 7,0 7,1 Ruth Bader Ginsburg Oyez. Čujottum 22.4.2022. (eŋgâlâskielân)
- ↑ 8,0 8,1 Yhdysvaltain korkeimman oikeuden tuomari Ruth Bader Ginsburg on kuollut – Toimi 40 vuotta tuomarina, selätti syövän kolmesti Yle Uutiset. 19.9.2020. Čujottum 22.4.2022. (suomâkielân)