Saliim koowaad

Khaadimul xarmeyn almalik alnaasir alsuldaan gaazi dahiirudiin Wa dunya saliim khaan bin bayazid labaad bin muxamad alfaatix (turkida cusmaaniyada: الملكُ الناصر غازى ياووز سُلطان سليم خان اوَّل بن بايزيد بن مُحمَّد عُثمانى؛) oo lagu naaneeso "saliim gooyaye" waa kan sagaalaad ee boqorada cusmaaniyiinta, waana kan ugu horeeyay ee loogu yeero khaliifka islaamka

wuxuu u dhashay 1470kii hooyadii waa caa'isha kulabahaar khaatuun

Saliim Kowaad سليم الأول
suldaanka 9aad ee cusmaaniyiinta
khaliifka islaamka
mudada xukunkiisa
1512 ilaa , 1520
Xil kaga horeeyay:	bayazid labaad .
Xil kaga danbeeyay	suleymaan qaanuuni
Dhashay:	1470
Ku dhashay:	amaasiya anaadool
Diintiisa:	Islaam
Dhalasho:	dawlada cosmaniya
aabihiis	bayazid labaad
hooyadii	caa'isha kulbahaar khaatuun
Dhintay:	1520
Ku dhintay:	joorli, romali

Waayihii dambe ee aabihiis bayazid waxaa dhashay loolalan xilka ku saleysan oo ilmihiis u dhaxeeyo, saliim oo taageero ka helaaya inkishaariyiinta ayaana ku guuleestay aabihiis ayaa xilka uga dagay.

Saliim wuxuu u jeestay dhanka bari safawiyiinta ayuu ku jabiyay dagaalkii jaaldiiraan, mamaaliikta ayuu dumshay dawladooda asagoo qabsaday masar iyo shaam xitaa dhulka xarameynka.

Taariikhyahahnka axmad bin yuusuf alqarmaani wuxuu ka yiri "wuxuu ahaa qof caalim ah, fiican, gaarad ah, dabeecad fiican, leh ra'yi iyo maamul iyo digtoonaasho, wuxuu yaqiin luuqadaha carabiga faarisiga iyo turkiga

Taariikhdiis hore

Saliim wuxuu ku dhashay amaasiya 1470kii hooyadii waa caa'isha kulabahaar khaatuun oo la sheego inay tahay gabadha calaau dawlah amiirka dilqaadir baarayaasha qaar ayaa u badinaya inay asal ahaan tahay albaaniyad ,

Xukunkiisa daraabazoon

1481dii aabihiis ayaa u dhiibay xilka daraabazoon xilkaas uu haayay ku dhawaad 30 sano, Saliim oo aad u necbaa safawiyiinta ayaa ku qaaday weeraro badan, wuxuu ka qabsaday meelo badan wuu ku qabtay, dagaalada qaar walaalka ismaaciil shaah, shaaha wuxuu cabasho ka dhan ah saliim ugu soo gudbiyay bayazid, Bayazid oo rabin dagaalo ayaa ku amray saliim dagaalada inuu joojiyo uuna celiyo wuxuu qabsaday saliim oo ku qanacsaneyn ayaa fuliyay dalabka aabihiis, balse wuxuu helay quluubta ciidanka oo u arkeen inuu yahay kan guulo u keeni kara dawlada

ku loolamida xilka

Suldaan bayazid ayaa wiilkiis axmad ka dhigay dhaxal suge, axmad ayaa ka dalbaday aabihiis in qurquud iyo suleymaan laga ag fogeeyo caasimada, Bayazid wuu tix galiyay, qurquud ayaa ka soo horjeestay oo ka cararay dawlada, mardambe ayaa suldaanka masar qaansuu alguuri soo celiyay, saliim oo ka carooday la talyaasha aabihiis oo marar badan hor istaageen dalbaadkiis ayaa sameeyay kacdoon balse aabihiis ayaa ka hortagay oo siiyay balan qaadyo, balse mar kale ayuu xanaaqay kadib markii ay ku qanciyeen aabihiis la talyaashiis inuu wiilkiis axmad uu xilka uga dago, aabihiis ayee isku dhaceen waa la jabiyay saliim qiram ayuuna aaday.

Qabadkiisii xilka

Bayazid oo ku guda jiro qorshaha xil ku wareejinta axmad ayaa waxaa kacdoon caasimada ka sameeyay ciidanka inkishaariyiinta ayagoo ku dhawaaqaya saliim,waxayna dalbadeen in suldaanku xilka ka qaado la talyaashiis, suldaan bayazid ayaa fuliyay dalabaadkood, axmad oo dareemay in xilka dhaafay ayaa falaagoobay,

Wax garadka dawlada ayaa ku qanciyeen suldaanka inuu cidaa saliim ahay xilka ku habooneen, suldaan bayazid wuu cafiyay saliim xilka ayuuna ku wareejiyay 1512, maba daahin bayazid isla sanadkaas wuu dhintay.

Saliim iyo walaalihiis

Axmad wuxuu ahaa inuu falaagonimadiis ku taagnaa wuxuu weeraray bursa wuu rabay qabsashadeed, suldaan saliim oo haminaayay ladagaalanka safawiyiinta ayaa wuxuu ogaa inay qabsatahay soo afjarida walaalkiis iyo cid kasta oo carshiga sheegan karta, ciidan 70kun gaaraya ayuu lasoo baxay Wuxuu soo aaday ankara wuxuu iska soo hormariyay door cali bek oo ahaa taliye sare oo ciidankiis ka tirsan, axmad ayaa u cararay amaasiya door cali bek ayaa uga sii daba tagay axmad wuu ka sii cararay, wuxuu kaalmo ka dalbay ismaaciil shaah saliim ayaa markuu qaban waayay iska dhaafay oo bursa ku nagaaday, ayaa oo taageero ka helay ismaaciil shaah ayaa qabsaday, wuxuuna hoos kala hadlay talyaal sare oo la socdeen door cali bek, saliim ayaa ogaaday wuxuu dilay cid kasta oo ka shakisanaa ilmaha walaalihiis wuu wada dilay, sidoo kale waxaa u cadaatay in sadrulacdam khooja musdafa baashaa uu xiriir la leeyahay axmad,asna si xun ayuu u dilay.

Walaalkiis qurquud ayuu damcay inuu tijaabiyo in xilka damac uga jiro wuxuu amray talyaashiis inay u qoraan fariimo ay ugu boorinayaan qurquud xilka dabinkii buu ku dhacay, suldaanka ciidamo ku hareereeyay laakin albaab gadaal buu ka baxay wuuna fakaday, mar dambe ayaa la ogaaday meeshuu ku dhuumanaayay, suldaanka ayaa loo geeyay wuxuu amray in la dilo,

Qurquud markuu ka taqalusay axmad ayuu dabin isla sidii oo kale u dhigay meel ayee ku balamieen markuu yimid, suldaan saliim ayaa ka hor yimid, axmad shaleeto ayuu galay waa la qabtay dil ayaana lagu fuliyay

la dagaalanka safawiyiinta

Ismaaciil shaah wuxuu ahaa inuu qabsaday iiraan asagoo aasaasay safawiyiinta kana taqalusay dawladii aaq qooyonloo, wuxuu ka dhigay dawladiisa mid shiico ah, wuxuu gaarsiiyay ahlu sunada dhib badan masaajidood buu qabsaday culumadood buu laayay wuxuu gubay kutubadood inta uu dilay Hal milyan wee gaareen intaas waxaa dheer taageero badan uu ku lahaa dhulka cusmaaniyiinta kuwaas oo marar badan qas ka sameeyeen dawlada , suniyiinta waxay u cabasha sheegteen dawlada, saliim oo arkay inay waajibka saaran difaacida sunada kadib markuu helay fatwada shiiqul islaam oo baneeneesa dhiiga safawiyiinta ayaa amar ku bixiyay in la dilo cid kasta oo calaaqo la leh safawiyiinta waxaa la dilay 40kun , kadib wuxuu baxay la dagaalanka safawiyiinta, ismaaciil shaah oo rabin dagaal ayaa markuu ogaaday in saliim uu poi baxay wuxuu qaribay beeraha iyo wadooyinka ee dhaca jidka cusmaaniyiinta laakin cusmaaniyiinta taasi ma celin, wuxuu ahaa saliim inuu kusii dhex socdo iiraan ismaaciilna inuu kasii dheeraanayo, ciidankii saliim ayaa dhibsaday waxay u sheegeen saliim inuu laabto, balse saliim wuu ku adkeestay inuu cadawgiis ka adkaado, ismaaciil shaah markuu arkay in saliim noqoneyn wuxuu ku qasbanaaday inuu dagaal la galo, waxaa dhex maray 24 agoosto 1514tii dagaalkii jaaldiraan oo si xun loogu jabiyay ismaaciil shaah, badanaa talyaashiis waxay naqdeen qaar la dilay iyo kuwo la qabtay inta la qabtay, waxaa ku jirtay xaaska ismaaciil shaah , ismaaciil oo dhaawac ah ayaa ka cararay meesha

Saliim wuxuu tagay tibriiz caasimada safawiyiinta wuxuu qabsaday khasnadaha ismaaciil shaah, wuxuu rabay inuu horay usii socdo laakin ciidanka inkishaariyiinta ayaa dharseen oo dalbadeen in la laabto wuu ka yeelay, wuxuu kusoo daray dhulka dawlada kurdistaan iyo diyaar bakar .

Imaarada dilqaadir oo ahayd tii ugu dambeesay imaaradaha ka dhashay ayuu qabsaday wuxuuna dilay amiirkeed calaau dawlah

La dagaalanka mamaaliikta

Mamaaliikta waxay ahaayeen dawlada ka jirtay masar, shaam iyo xijaaz, waxayna asal ahaan ahaayeen adoomo, waxay soo baxeen kadib burburkii ayuubiyiinta, ayaga iyo cusmaaniyiinta markii hore xiriirkoodu and buu u fiicnaa balse furashada Qusdandiiniya iyo guulaha waaween ee cusmaaniyiinta gaareen kadib waxay u arkeen mamaaliikta inay qalqal galineeso maqaamkeeda hogaaminita caalamka islaamiga , waxay isku bedeshay saaxiitinimadoo colaad, saliim oo asna rabay mideynta caalamka islaamiga ayaa ku eedeeyay mamaaliikta inay dhabarka ka toogeen markii uu ku maqnaa la dagaalanka safawiyiinta,

qaansuu alguuri boqorka mamaaliikta oo ku sifeesnaa qof daalim ah xoolaha umada xaq dara ku cuna waxay keentay in dadka ay ka raadsadaan cadaalad cusmaaniyiinta, culumada xalab ayaa saliim ka dalbay inuu soo gaaro, kheyr bek oo ahaa taliyaha xalab ayaa hoos kala xiriiray saliim waxaa magaalooyin badan u goosteen dhanka cusmaaniyiinta, suldaan saliim ayaa ciidankiis la soo aaday mamaaliikta, qaansuu alguuri asna wuu soo baxay waxaana la socday khaliifka cabaasiyiinta, qaadiyaasha afarta madhab iyo culumada suufiyada , waxay labaad ciidan ku kulmeen maraj daabiq 1516 dagaalka markuu kululaaday kheyr bek dib u baxay, ciidanka mamaaliikta ayaa kala daatay qaansuu alguuri ayaa isku dayay inuu isku keeno balse wax kama tarin, cusmaaniyiinta ayaa ku guuleesteen dagaalka khaliifka cabaasiyiinta ayaa lagu qabtay dagaalka, qaansuu alguuri ayaa la waayay meeshuu ku dambeeyay waa leesku qilaafay,xogaha qaar ayaa leh waxaa ku dhacay cudurka faalij uu horay u qabay biyo ayuu cabay markiiba wuu dhintay, qaarna waxay leeyihiin inuu ka naxay madfac ku ag dhacay uuna jiiftay geed hoostiis durbadii uu ka dhintay isla saacadaas, qaar waxay leeyihiin wuu is dilay

Dagaalka kadib waxaa usoo gacan galay saliim dhamaan magaalooyinka shaam sida xalab dimishiq beetul maqdis ximsa andaakiya

Qabashada masar

mamaaliikta markii ay ku jabeen dagaalkii maraj daabiq oona la waayay boqorkooda waxay ku doortaan masar duumaan baay , saliim ayaa u qoray duumaan baay inuu hoos imaado dawlada xilkiisna uu iska heesto , duumaan baay oo careesnaa ayaa dilay fariin sidihii ka socday saliim , saliim ayaa go'aansaday inuu qabsado masar wuxuu la soo dhaqaaqay ciidankiis masar ayee dhinac kasoo galeen, duumaan baay ayaa ka hor imaaday meel la yiraahdo riidaaniya ayee ku dagaalameen ciidanka cusmaaniyiinta ayaa guuleesteen madaaficdooda awgeed, waxaa dagaalka lagu dilay sanaan baashaa oo ahaa sadrulacdam,

Waxaa lagu dagaalamay qaahira dhexdeeda hadana, mar kale duumaan baay ayaa looga adkaaday wuu ka cararay magaalada.

Ugu dambeen dagaalo badan kadib waa lasoo qabtay duumaan baay, saliim oo aad ugu bogay kartidiisa ayaa ku sigtay inuu cafiyo balse la talyaashiis ayaa ugu digay, wuxuu amaray in la dilo.

U guurida khilaafda cusmaaniyiinta

Khaliifka cabaasiyiinta mutawakil sedexaad ayaa khilaafda uga dagay suldaan saliim , wuxuuna u raacay saliim Istanbuul, sidaas ayee ku naqdeen boqorada cusmaaniyiinta khulafada islaamka.

Qabsashada xijaaz iyo yaman

shariifka maka shariif barakaat oo horay hoos imaan jiray mamaaliikta ayaa ogolaaday inuu hoos imaado cusmaaniyiinta

Yaman oo xaalkeeda xumaa ayaa waxay ahaayeen mamaaliikta inay ku duuleen qaeybo ayeena ka qabsadeen, markay duntay dawladooda waxay noqdeen kuwa raacsan cusmaaniyiinta.

Jihaadka walaalaha barbaroosa

waxay ahaayeen walaalaha caruuj, kheyrudiin iyo isxaaq oo loo yaqaan walaalaha barabaroosa inay kula jihaadayaan doomaha ree yurub bada dhexe, wax badan way ka qabsan jireen, kumanaan dad ree andalus ayee ka badbaadiyeen gacanta maxkamadaha baarintaanka, caruuj oo aaminsaa in dawlad xoogan laga aasaaso waqooyiga afrika si looga hortago gardarooyinka isbaanishka ayaa wuxuu gurmad ka dalbay suldaan saliim, suldaanka ayaa soo dhaweeyay oo taageero fiican siiyay, waxay gaareen guulo badan aljeeriya bee xoreeyeen balse isbaaniska oo soo rogaal celiyay ayaa dilay caruuj 1518, kheyrudiin wuxuu arkay in cusmaaniyiinta oo toos ugu biiro, waxaana aasaasantay walaayaada aljeeriya.

Dhimashada saliim

Saliim wuxuu ahaa inuu u diyaar garoobayo weerar uu ku qaado hangari sida loo badinaayo, wuu soo baxay markuu gaaray meel la yiraahdo joorli ayaa xanuun daran ku qabtay, wuxuuna dhintay 9 soonfor 926 hijri ku beegan 22 September 1520 miilaadi, waxay da'diisu ahayd 51 sano 8 sano ayuu xilka haayay.

Xaasaskiisa iyo ilmihiisa

Saliim wuxuu guursaday laba dumar waxaana loo dhalay Hal wiil iyo 5 gabdhood

Xaasaskiisa

• caaisha xafsa khaatuun

• Caaisha khaatuun

Imahiis

• Suleyman qaanuuni wxaa dhashay caaisha xafsa suldaan aabihiis ayuu xilka kaga dambeeyay wuxuu naqday boqorada dawlada kan ugu weynaa

• faadima suldaan

• khadiija suldaan

• Xafsa suldaan

• Shaah suldaan

• Biikhaan suldaan