Tazama chanzo cha Bagamoyo (mji)

{{Infobox Settlement
|jina_rasmi               = Wilaya ya Bagamoyo
|picha_ya_satelite        = The Old Church at Bagamoyo,Tanzania.JPG
|maelezo_ya_picha         = 
|pushpin_map              = Tanzania
|pushpin_map_caption      = Mahali pa Bagamoyo katika Tanzania
|settlement_type          = Jiji
|subdivision_type         = [[Madola|Nchi]]
|subdivision_name         = [[Tanzania]]
|subdivision_type1        = [[:Jamii:Mikoa ya Tanzania|Mkoa]]
|subdivision_name1        = [[Mkoa wa Pwani|Pwani]]
|subdivision_type2        = [[Wilaya za Tanzania|Wilaya]]
|subdivision_name2        = [[Wilaya ya Bagamoyo|Bagamoyo]]
|wakazi_kwa_ujumla        = 
|latd=6 |latm=26 |lats=24 |latNS=S
|longd=38 |longm=53 |longs=24 |longEW=E
|website                  = 

}}

'''Bagamoyo''' ni [[mji]] [[Mwambao|mwambaoni]] mwa [[Bahari Hindi]] katika [[Tanzania]] takriban [[km]] 75 [[kaskazini]] kwa [[Dar es Salaam]] na km 45 [[magharibi]] kwa [[kisiwa]] cha [[Unguja]]. 

==Vyanzo vidogo==
Bagamoyo iko kati ya miji ya kale kabisa ya [[Waswahili]] katika Tanzania ya leo. [[Magofu]] ya [[Kaole]] ([[msikiti]] na [[Kaburi|makaburi]] ya [[karne ya 13]] [[BK]]) yako karibu na Bagamoyo yakionyesha umuhimu wa [[utamaduni wa Kiislamu]] katika eneo hili. Lakini hakuna uhakika kuhusu [[historia]] ya Bagamoyo ya kale isipokuwa ya kwamba mnamo [[karne ya 18]] mji haukuwa muhimu. Wakazi walio wengi wakati ule walikuwa [[wavuvi]] na [[wakulima]], ila palikuwa na [[biashara]] kiasi cha [[samaki]] na [[chumvi]]<ref>{{cite web|url=https://www.nature-reserves.go.tz/index.php/destinations/view/bagamoyo-stone-town|title=Bagamoyo Stone Town History|access-date=2023-09-24}}</ref>.

==Jina==
[[Jina]] la Bagamoyo huelezwa kutokana na [[maneno]] "bwaga" na "moyo". Elezo la kawaida linarejea [[biashara ya watumwa]] kwa kudai eti [[watumwa]] waliona [[bahari]] ambako watasafarishwa hadi [[Unguja]] na mbali zaidi, hiyvo walikatishwa tamaa na "kumwaga moyo". Hayo husimuliwa mara nyingi kwa [[watalii]] wanaotembelea mji na kuangalia [[Jengo|majengo]] ya kale.

Lakini [[asili]] hiyo inapingwa na [[wataalamu]] wanaoonyesha kuwa biashara ya watumwa haikuwa muhimu sana hapa na asili ya jina inapatikana zaidi kutoka kwa [[wapagazi]] waliofika hapa kwa wingi kutoka [[bara]] baada ya [[safari]] ngumu ya miezi kadhaa walipoweza kushusha [[mizigo]] yao (wengi walibeba hadi [[kilogramu]] 70<ref>Rockel, S. J. (2006). Carriers of Culture: Labor on the Road in Nineteenth Century East Africa. Portsmouth, NH: Heinemann. Rougeulle, A. (1991), mlango wa 4</ref>), kupokea [[mishahara]] na kuwa na [[starehe]]. Kwa hiyo maana si bwaga moyo kama kukataa tamaa, bali bwaga moyo kama kuachana na matatizo na wasiwasi wa safari ya hatari.<ref>[http://dx.doi.org/10.1080/00083968.2013.771422 Steven Fabian (2013): East Africa's Gorée: slave trade and slave tourism in Bagamoyo, Tanzania, Canadian Journal of African Studies/La Revue canadienne des études africaines, 47:1, ukurasa 98f] </ref>

[[Afisa]] [[Mjerumani]] [[August Leue]] aliandika mnamo [[mwaka]] [[1900]] kwamba wapagazi waliimba [[njia|njiani]] [[wimbo]] ufuatao: "Tunakwenda Bagamoyo, roho yangu furahi, tumelia barani kuwa mbali nawe, Bagamoyo, Bagamoyo" akieleza kwamba wapagazi na pia wakazi wengine wa [[Mrima]] waliona Bagamoyo kama mji wa [[furaha]] na starehe.<ref>[https://ia600309.us.archive.org/28/items/beitrgezurkolon02kologoog/beitrgezurkolon02kologoog.pdf Leue, August. 1900/1901. Bagamoyo. Beiträge zur Kolonialpolitik und Kolonialwirtschaft 2, uk. 11]</ref>

== Picha ==
<gallery>
Faili:Bagamoyo ruins 2007.jpg 
Faili:Old Fort Bagamoyo.jpg|ngome ya zamani Bagamoyo Faili:Fort von Bagamono.jpg|ngome von Bagamoyo Faili:Wonders of the tropics; or, Explorations and adventures of Henry M. Stanley and other world-renowned travelers, including Livingstone, Baker, Cameron, Speke, Emin Pasha, Du Chaillu, Andersson, etc., (14760761956).jpg|Maajabu ya nchi za hari; au, Ugunduzi na matukio ya Henry M. Stanley na wasafiri wengine mashuhuri duniani, wakiwemo Livingstone, Baker, Cameron, Speke, Emin Pasha, Du Chaillu, Andersson, n.k. 
Faili:View of Bagamoyo by Alexandre Le Roy.jpg|Muonekano wa Bagamoyo na Alexandre Le Roy 
Faili:Classic Bagamoyo Street in Bagamoyo, Pwani.jpg|Mtaa uliopo Bagamoyo, Pwani. 
Faili:Close up of Historic Bagamoyo Sign.jpg|Kihistoria Bagamoyo 
Faili:Bundesarchiv Bild 105-DOA0651, Deutsch-Ostafrika, Bagamoyo, Poststraße.jpg[[Bagamoyo|Magofu ya Bagamoyo]] 2007
Faili:Bagamoyo Wikivoyage banner.jpg|[[Bagamoyo]]
Faili:Bagamono.jpg|Bagamoyo katika miaka ya 1890.
Faili:Bundesarchiv Bild 105-DOA0664, Deutsch-Ostafrika, Bagamoyo, Postamt.jpg|Mji wa Kihistoria wa Bagamoyo mwaka 1906 hivi.
Faili:Catholic Church in Bagamoyo.jpg|[[Mnara]] wa [[Kanisa Katoliki]] huko Bagamoyo.
Faili:Bagamoyo the old town in Tanzania.jpg|[[Mzee]] katika mji mkongwe wa Bagamoyo.
</gallery>

==Mlango wa misafara ya Afrika ya Kati==
Hasa kuhamia kwa makao ya [[Sultani wa Oman]] kuja [[Zanzibar]] kuliongeza umuhimu wa [[Mrima|mwambao wa Mrima]] karibu na Unguja. Bandari Zote zilizotazama Unguja zilianza kukua na kupokea mizigo kutoka na kwenda Unguja na kati ya hizo Bagamoyo ilikuwa muhimu zaidi kwa sababu ilikuwa karibu zaidi na mji wa Zanzibar. 

Tangu Zanzibar kuwa [[mji mkuu]] wa [[Omani]] [[familia]] za [[Waarabu]] pamoja na [[Wakala|mawakala]] wa [[kampuni]] za [[Wahindi]] walihamia Bagamoyo wakipanua biashara yake. Mji ukawa kituo muhimu zaidi kwenye pwani; [[biashara ya misafara]] mikubwa ya [[karne ya 19]] kwenda barani hadi [[Kongo]] ilianza na kurudi hapa kushinda bandari nyingine za Mrima.  

Kufikia mwaka [[1860]] hivi Bagamoyo ilikadiriwa kuwa na wakazi wa kudumu 3,000 walioongezeka kuwa 20,000 mnamo mwisho wa [[karne ya 19]]. Pamoja na wapagazi wa misafara waliokaa miezi kadhaa mjini baada ya kufika kutoka bara na kusubiri hadi kurudi, mara nyingi wakiajiriwa kubeba tena mizigo ya safari mpya, [[idadi]] yao ilifikia watu 30,000-40,000, hivyo jumla ya wakazi iliweza kufikia 50,000 hadi 60.000 kwa muda<ref>John Iliffe: A Modern History of Tanganyika, 1975, uk. 45</ref>. 

Bagamoyo iliendelea kuwa mji mkubwa katika [[koloni]] la [[Afrika ya Mashariki ya Kijerumani]] hata baada ya [[serikali]] ya kikoloni kuhamia [[Dar es Salaam]] hadi kujengwa kwa [[Reli ya Tanganyika|reli ya kati]] iliyohamisha sehemu kubwa ya biashara kule ambako reli hiyo ilianza.  

==Bandari ya biashara==
[[Wafanyabiashara]] wa Zanzibar walikusanya [[bidhaa]] zao huko Unguja wakavuka bahari na kuajiri [[wapagazi]] waliozibeba hadi [[Tabora]] na [[Ujiji]] kwenye [[Ziwa Tanganyika]]; kutoka kule biashara iliendelea katika maeneo ya Kongo. Wapagazi wakarudi miezi au miaka kadhaa baadaye wakileta hasa [[pembe za ndovu]] zilizokuwa na [[soko]] kubwa katika [[Ulaya]] na [[Marekani]]. Wapagazi wengi walikuwa watu wa maeneo ya [[magharibi]] walioitwa kwa jumla "[[Wanyamwezi]]". 

Bagamoyo imepata pia [[sifa]] ya kuwa moja ya bandari kuu za [[biashara ya watumwa]] kwenye pwani ya Afrika ya Mashariki katika karne ya 19. Serikali ya Tanzania ilitumia [[tabia]] hiyo kama sababu muhimu ya kupendekeza mji huo kama sehemu ya [[urithi wa Dunia]] kwenye orodha ya [[UNESCO]]<ref>[https://whc.unesco.org/en/tentativelists/2095/ The Central Slave and Ivory Trade Route], Orodha awali ya Urithi wa Dunia, tovuti ya UNESCO, iliangaliwa Agosti 2021</ref>. Hata hivyo, wataalamu wengi wa historia hawakubali, wakiona Bagamoyo haikuwa muhimu sana katika biashara ya watumwa ya Afrika ya Mashariki, ikilinganishwa na [[Kilwa]] na [[Pangani (mji)|Pangani]].<ref>Steven Fabian (2013): East Africa's Gorée: slave trade and slave tourism in Bagamoyo, Tanzania, Canadian Journal of African Studies/ La Revue canadienne des études africaines, 47:1, 95-114

<nowiki>http://dx.doi.org/10.1080/</nowiki> 00083968.2013.771422 </ref> Hakika watumwa kadhaa walisafirishwa kutoka hapa kwa [[jahazi]] au [[dhau]] hadi Unguja wakiuzwa huko [[Soko la watumwa|sokoni]]. Ila [[kundi]] la [[jeshi la maji]] la [[Uingereza]] lililotumwa Afrika Mashariki kwa kusudi la kuzuia biashara ya watumwa halikuwahi kulenga Bagamoyo bali hasa Kilwa na bandari za upande wa [[kaskazini]] wa Bagamoyo.<ref>Steven Fabian (2013): East Africa's Gorée: slave trade and slave tourism in Bagamoyo ,uk.100 </ref>

[[Mapadre wa Roho Mtakatifu]] walijenga kituo chao cha kwanza cha barani katika Afrika ya Mashariki huko Bagamoyo wakiona umuhimu wa mji huo kama [[mlango]] wa bara. Kwenye eneo la [[misheni]] yao walianzisha [[kijiji kwa watumwa]] walionunuliwa nao ili kupewa [[uhuru]], watumwa watoro waliokuta hapa mahali salama au watumwa waliopelekwa hapa na jeshi la majini la Uingereza wakikamatwa baharini wakati wa kusimamisha jahazi ambamo walibebwa,

==Mji mkuu wa koloni la Kijerumani==
Mnamo Aprili [[1888]] [[Sultani]] wa Zanzibar alikodisha eneo la pwani kwa [[Kampuni ya Kijerumani kwa Afrika ya Mashariki]] iliyoanzisha makao makuu yake Bagamoyo. Ukali wa kampuni ulisababisha katika muda wa miezi chache [[ghasia]] ya wenyeji wa pwani iliyoleta [[vita vya Abushiri]] ambavyo vilikandamizwa na [[wanajeshi]] wa [[Ujerumani]]. Mwaka [[1890]] serikali ya Ujerumani ilichukua [[madaraka]] ya utawala badala ya kampuni halafu [[mji mkuu]] ukahamishiwa [[Dar es Salaam]].

== Kushuka kwa biashara ==
Umuhimu wa Bagamoyo ulianza kupungua kwa sababu [[meli]] kubwa zilitumia bandari ya Dar es Salaam badala ya Bagamoyo. Bandari yake haikufaa tena kwa meli kubwa zilizopaswa kutia [[nanga]] [[kilomita]] mbele ya mwambao ilhali [[kina]] cha [[maji]] huko Dar es Salaam iliruhusu meli kufika mwambaoni moja kwa moja, Hatimaye tangu [[ujenzi]] wa reli kutoka Dar es Salaam kuelekea [[Morogoro]], [[Tabora]] hadi kufikia [[Kigoma-Ujiji|Kigoma]] biashara ya Bagamoyo ilipungua sana. Reli hiyo ilichukua nafasi ya njia ya misafara kutoka Mrima kuelekea Ziwa Tanganyika kwa sababu [[usafiri]] wake ulikuwa haraka zaidi, tena kwa [[bei]] nafuu kuliko [[gharama]] za kukodi wapagazi.

Mnamo [[1913]] (kabla ya [[Vita Kuu ya Kwanza]]) wakazi wa kudumu walikuwa 5.000 tu. Bado ilikuwa na [[ofisi]] za kampuni 25. Mwaka [[1908]] ni meli 149 zenye [[tani]] 198.305 pamoja na jahazi 689 zenye tani 15,369 zilizofika hapo. Hadi mwaka [[1912]] zilikuwa jahazi 402 tu zenye tani 8.465 (meli za 1912 hazikutajwa tena katika [[takwimu]] ya Ujerumani). Kinyume chake, bandari ya Dar es Salaam ilifikiwa 1912 na meli kubwa zaidi za kibiashara 164 zenye tani 644.306, meli za serikali 103 zenye tani 15.455 na jahazi 702 zenye tani 15.919<ref>[http://www.ub.bildarchiv-dkg.uni-frankfurt.de/Bildprojekt/Lexikon/Standardframeseite.php]{{Wayback|url=http://www.ub.bildarchiv-dkg.uni-frankfurt.de/Bildprojekt/Lexikon/Standardframeseite.php|date=20170517125039}}<span> </span>[[Koloniallexikon|Koloniallexikon (1920)]], makala Bagamojo na Daressalam</ref>.

==Mji wa kisasa==
Leo hii Bagamoyo ni [[mji mdogo]] unaofanywa na [[kata]] mbili za [[Magomeni (Bagamoyo)|Magomeni]] na [[Dunda]]. Majengo yake ya kihistoria yako katika hali mbaya. Wakazi walio wengi wanaishi katika sehemu jipya la Magomeni na [[soko]] jipya. Majaribio ya hifadhi ya urithi wa kihistoria yaliona matatizo tangu miaka mingi. 
Bagamoyo ina [[chuo]] cha kitaifa kiitwacho [[Chuo cha Sanaa cha Bagamoyo]]. Kinafundisha [[uchoraji]] wa [[jadi]] wa Tanzania, [[uchongaji]], [[michezo]], kucheza na kucheza. Mwaka [[2007]] kulingana na chuo, Sanaa ya Bagamoyo na Taasisi ya Kitamaduni (TaSuba) ilianzishwa. Tangu mwaka [[2002]] [[barabara]] ya [[lami]] imepatikana na kuleta matumaini ya kuongezeka kwa utalii. Idara ya Mambo ya Kale nchini Tanzania inafanya kazi ili kudumisha [[Boma|maboma]] ya zama za kikoloni karibu na Bagamoyo na kuimarisha mji. Mwaka wa [[2006]], idara hiyo iliomba [[UNESCO]] kuingiza Bagamoyo katika orodha ya [[Urithi wa Dunia]] (World Heritage), katika jamii ya kitamaduni.

Tangu kuunganishwa na Dar es Salaam kwa barabara ya lami Bagamoyo inaona ongezeko la watalii kutoka nje na pia Watanzania.

==Bandari==
Bandari mpya iitwayo Bagamoyo Port, inajengwa [[Mbegani]], karibu na Bagamoyo. Serikali ya [[Uchina]] imewekeza [[dola la Kimarekani]] [[bilioni]] 10 ili kuifanya bandari hii kuwa moja ya bandari muhimu [[Afrika]]. 

==Wakazi maarufu==
*[[Sewa Haji Paroo]], mfanyabiashara mwenye asili ya Kihindi karne ya 18
*[[Julian Scherner]], Mjerumani aliyekuwa ofisa wa [[chama cha Nazi]] na mwanachama wa cheo cha juu wa [[Schutzstaffel]] (Kikosi cha ulinzi) -kwa kifupi SS
*[[Hukwe Zawose]], mwanamuziki wa Tanzania maarufu kwa muziki wa asili

==Miji dada==
*{{flagicon|USA}} [[Vallejo, California]], Marekani<ref name="Vallejo sisters">{{cite web |url=http://www.vallejosistercity.org/bagamoyo.aspx |title=Vallejo Sister City |accessdate=2017-17-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170414042018/http://vallejosistercity.org/bagamoyo.aspx |archivedate=2017-04-14 }}</ref>

==Tazama pia==
* [[Orodha ya miji ya kale ya Waswahili]]
* [[Maeneo ya Kihistoria ya Kitaifa ya Tanzania]]

== Marejeo ==
<references />

== Viungo vya nje ==
*[http://www.bagamoyo.com/history_bagamoyo.html Historia ya Bagamoyo]
*[http://www.fotofenster-nohe.de/bagamoyo/index.htm  Picha za Bagamoyo]
{{mbegu-jio-pwani}}
[[Category:Miji ya Tanzania]]
[[Jamii:Mkoa wa Pwani]]
[[Jamii:Wilaya ya Bagamoyo]]
[[Category:Miji ya kale ya Waswahili]]