N-li-ke. Fei-m

N-li-ke. Fei-m 恩里科·費米

N-li-ke. Fei-m 恩里科·費米

sumamad早年

N-li-ke. Fei-mi itida i caysiw sepcay mihcaan siwa a bulat tusiw a mihcaan ni lecuhan i Luo-ma. ci ama nida ci A-e-pey-tuo. Fei-mi u Yi-ta-li nu dadan nu silamalay a mikuwanay, uyna ci Yi-ta. De-cei-ti-se u saydan nu mulaay. sakatulu nu wawaan, u kakana ci Ma-li-ya mikikaka tu tusaay a mihcaan, kakama ci Cu-li-aw mikikaka ci nidaan tu cacay a mihcaan. lecuh sa ku nu heni a tatusa malekaka pataydan tu i pahabayay ci nidaan. tusaay nu pangkiwan taluma ci N-li-ke. Pipalutatengaan nu heni u tinsukiw, ci N-li-ke lecuhan singlian tu ci nida, nika ci nida atu wina wama nida nai’ ku tatiedan, sisa tu nikaudip nida palutatengan nida u puke-celun. ci N-li-ke atu ci kakama nida malecad ku kanawlan nu heni yu wawa henay, malecad ku nu heni misangan tu muta, misalama tu nu dingkiay mitiyungay atu nu kikay a sasalamaan. caysiw caulim mihcaan, ci Cu-li-ya kasibenaan nu takulaw pisizicuan a pimacuyan sa mapatay. 

恩里科·費米在1901年9月29日誕生於羅馬。他的父親阿爾貝托·費米是義大利鐵道部的部門負責人，母親伊達·德伽提絲是一名小學教員。他是家裡第三個孩子，姐姐瑪麗亞比他年長兩歲，哥哥朱利奧比他年長一歲。兄弟二人出生後被送到鄉下的乳母撫養，兩歲半時恩里科回到家裡。由於祖父母篤信天主教，恩里科在出生後依天主教教義接受了洗禮，但他和他的雙親一樣並沒有宗教信仰，並且一生信奉不可知論。恩里科年幼時與他的哥哥興趣相投，他們一起製作馬達，並玩一些電動和機械玩具。1915年，朱利奧在進行咽喉膿腫手術的麻醉期間意外離世。

itini i Luo-ma a pacakayan tu baluan, ci Fai-mi macakay nida ku cacayany a cudadan “ susyewuli a cudadan” uyniyan nu cudadan sakawuli a pakatinengay cinidaan. ina cudadan tu siwa a lasubuan a belihan namaka Yesuhu ci An-de-le. Ka-la-fa-senpu i caywal-sipsep mihcaan u latingu a nisulitan. ci Ka-la-fa-senpu u Luo-ma cacudadan a saydan, nina cudadan masulit tu nu tawyaay a katinengan a sasausian, kutin-lisye, tinwen-sye

,kun-sye at usen-sye a sakatinengan. ci Fai-mi malecaday ku namuh nuheni ci N-like. Puo-sike masasungaay

ku nuheni tatusa. kaput nu wama ni Fai-mi mikuli ci A-taw-fu.A-mi-tay-yi paicelang ci Fai-mian minanam tu wu’li, napasinubu tu cinida tu pinaay nu wuli atu susya a cudadan, uyniyan a cudadan tada manamuh tu ci Fai-mi.   

在羅馬的鮮花廣場附近的市集裏，費米買到了一本《數學物理要旨》，這是他在物理學方面的啟蒙教材之一。這本900餘頁的書是由耶穌會士安德烈亞·卡拉法神甫於1840年以拉丁語寫成的。卡拉法神甫是羅馬學院的教授，他在這本書裡敘述了當時已知的數學、古典力學、天文學、光學以及聲學等方面的知識。費米與同樣對科學非常感興趣的恩里科·珀西科非常要好，常常一起鑽研科學。他們曾一起搭起了一架陀螺儀，還嘗試準確測量地球重力所產生的加速度。費米父親的同事阿道弗·阿米代伊積極鼓勵費米學習物理，曾送給他幾本有關物理學及數學的書，這些書讓費米愛不釋手。

Pi-sa nikaudip比薩生涯

caysiw caywal mihcaan pitu a bulat, Fei-mi mihedek micudad. u sapatideng atu sapasubana a sakapahay, ci A-mi-tay-yi paicelang ci Fei-miyan misinsin tu Pi-sa tabakiay a sihanggakuan. adada henay ku balucu’ ni laliwan nu wawaan caay ka ngadah tu cinidaan miliyas tu luma’ tayda i Pi-sa micudad, mangalay papicudad cinidaan i Luo-ma tabakiay a cacudadan, nika sadikuday mahangen tu. cacudadan mangalay pakaytini muneng tu sakacaay alai tu kalisiw, sisa pisekinan micidek ku nikakelec, u cacudadan miyukiw ci ni daan tu cacay nisulitan tu cudadan u “picidekan nu suni” a cudadan. tawya caypic ku mihcaan ni Fei-mi u Fu-li-ye ku sapikenih nida tu kan-cen-dun a pu-tun kawawan, picudadan pisekingan nida u sayaway. ya Luo-ma tabakiay a cacudadan ci Cu-say-pei. Pi-ta-lei-li u misekingay ci nidaan, milabu ci Fei-mian tu pisekin. ci Pi-ta-lei-li misuayaw ci Fei-mian a nisulitan tu cudadan tada mahemek tu, sakamusa sakalatahudan a Kesye-ciw ci nida sa. 

1918年7月，費米高中畢業。由於設施以及教學等方面的優勢，阿米代伊鼓勵費米申請就讀比薩高等師範學校。經歷過喪子之痛的父母並不願意他離家去比薩讀書，更希望他讀羅馬大學，但最終他們還是同意了。學校為學生提供免費住宿等優待，但是入學考試異常嚴格，校方還要求撰寫一篇以「聲音的特性」為題的論文。當時年僅17歲的費米利用傅立葉分析方法求解了杆振動的波動方程式，他在入學考試中名列第一。羅馬大學的教授朱塞佩·皮塔雷利是考官之一，參與了對費米的面試。皮塔雷利對於費米的入學論文大加讚許，並認為他有成為偉大的科學家的潛質。

itini i Pi-sa maudip tu pina a mihcaan, ci Fei-mi atu ci Fuo-lan-ke. La-say-ti milasakapahay nu cabayan ku nuheni tatusa, ci La-say-ti nikudan mala ci Fei-mi nu nikaudipan a sakay syesu nu kakaduman. picudadan ni Fei-mi i Pi-sa a saydan nida u wuli-sye pikinkiwan a sakakaay ci Lu-yi-ci. Pu-cen-ti. ci Pu-cen-ti saan tu ci Fei-mi sakay wulisye nai’ ku nipipadang nu makau cu nidaan sa, ci Fei-mi aca ku pakatinengay ci nidaan tu baluhay a sakatineng. ci Fei-mi micidek tu tineng tu lence-wulisye, ci Pu-cen-ti pakunida han nida misakaput tu sakay sasakamuen a kapautan. tina pinaay a mihcaan, ci Fei-mi minanam tu cenlang funsi. uyni susye funsi a kawawan namaka ci Kelei-keli-aw. Lici-ku’e-pase-tuoluo atu Tuli-aw. Leawi-ciwi-ta nipatayni, u sakaetiman kuyniyan a kawawan. kalingatuan ni Fei-ci u susye, sa u wulisye tu. nida a sintuylun, lence lisye atu yunce wulisye tu sakatinengan nuda tu aninanaman. 

在比薩度過的幾年裡，費米與佛朗哥·拉塞蒂成為了推心置腹的好友，拉塞蒂後來成為費米一生的摯友以及學術上的合作者。費米在比薩時期的導師是物理學實驗室主任路易吉·普錢蒂。普錢蒂認為自己對費米在物理學方面可能沒有太多助益，反而會經常讓費米教給他一些新知識。費米非常精通量子物理學，普錢蒂就讓他組織相關的討論班。在這幾年中，費米還學習了張量分析。這種數學分析方法是由格雷戈里奧·里奇-庫爾巴斯托羅和圖利奧·列維-齊維塔引入的，對於廣義相對論的數學表述非常重要。費米一開始主修數學，後來轉作主修物理學。他的廣義相對論、量子力學以及原子物理學相關知識大多都是自學的。

caysiw tusep mihcaan siwa a bulat, micumud ci Fei-li tu wuli-si. tawya micudaday tatulu ku micudaday, ci Fei-mi, La-say-ti atu ci Nei-luo.Ka-la-la. ci Pucen-ti’ pakunida han ku nuheni a mikinkiw tu cancanan a kakakinkiwan. sakamusa ci Fei-mi, mikinkiw ku nuheni tatulu tu X sesin cinti sye, sasingan ku masilacay a law-e’-sin. caysiw tucay mihcaan, ci Fei-mi patahekal tu tusaay a nisulitan tu kesye a cudadan. sakacacay u “pin-tun-cun a tin-he-kun-ti a tunli-sye”. nina cudadan micukaymas tu cenlen musakamu tu celean. cenlean hina sasakamuen tu sanwi kitidaan piladladan caay pisengal masumad a wu’-li-lean.

1920年9月，費米進入物理系。當時物理系只有三名學生，費米、拉塞蒂以及內洛·卡拉拉。普錢蒂允許他們隨意使用實驗室里的設備進行自己想要做的研究。在費米的提議下，他們三人研究了X射線晶體學，拍攝了一系列晶體的勞厄相。1921年，費米在發表了兩篇科學論文。第一篇論文題為《論平動中的電荷剛體的動力學》。他在這篇論文中使用張量描述質量。張量通常被用來描述三維空間中運動並不斷變化的物理量。

itida i Aw-ku-se-te’.ke-pu-fu cudad在 奧古斯特·科普夫著

caysiw tulu mihcaan Yi-ta-li a cudadan, patahekal ci Fei-mi tu sasakamuen, cenen sakalecad tu sakay tademaw taneng makayda i yunce-he miala tu yadahay nu nenleanan. “namakayda i yuncehe” makaala tu kabalihenawan a nenlean taneng picidekan makaadih tina caayay kawmamalahecian a kawawan, caay kaw la’cusay ku mahiniay a kawaw. nikatahekalan caay kaw kapahay nu wulisye cia.

1923年義大利語譯本的附錄裏，費米提出，質能等價意味著人類可以從原子核中獲取大量能量。

（從原子核中）獲取這種驚人的能量至少在可預見的時間裡是不大可能實現的。但這也沒什麼不好。實現它的物理學家是不幸的。

https://zh.wikipedia.org/zh-tw/%E6%81%A9%E9%87%8C%E7%A7%91%C2%B7%E8%B4%B9%E7%B1%B3