Khandiou & Ndaté: Μια δημοφιλής Wolof ιστορία, μία ταινία και ένα τραγούδι.

• Η ιστορία της Khandiou είναι ένα λαϊκό "παραμύθι" για μια κοπέλα από ένα χωριό της Σενεγάλης, και της καλύτερης της φίλης, της Ndaté. 

Τα δυο κορίτσια μεγάλωσαν μαζί, έπαιζαν μαζί... όλα μαζί.

Την ημέρα του γάμου της όμως η Khandiou, καθώς δεν ήταν παρθένα, αντιμετώπιζε το σοβαρό ενδεχόμενο να χάσει την ζωή της, ακόμα και απ΄ το χέρι του ίδιου της του πατέρα. Ήταν λοιπόν η καλύτερη φίλη της η οποία πήρε την θέση της στο νυφικό κρεβάτι, σώζοντας την από τον θάνατο και την ατίμωση.  

Για τον λόγο αυτό, θυσιάζοντας την τιμή της και παίρνοντας πάνω της την ντροπή -για χάρη της παιδικής της φίλη, η στάση της Ndaté αποτελεί έναν ύμνο στην έννοια και το πνεύμα της φιλίας. 

 

Φαίνεται όμως πως μετά απ' όλα αυτά η Ndaté έμεινε έγκυος και εγκατέλειψε το χωριό, πηγαίνοντας να ζήσει σε άλλο τόπο. Ύστερα από κάποια χρόνια ο τόπος αυτός πλήγηκε από την ξηρασία, ενώ στο χωριό της Khandiou επικρατούσε ευημερία και αφθονία. 

Ήταν η Khandiou τώρα που βοηθούσε την παλιά της φίλη να αντιμετωπίσει τις κακουχίες της ζωής, έως ότου ήρθε κάποια μέρα που της διεμήνυσε ότι δυσκολευόταν πια να το κάνει. Πάει τότε η κόρη της Ndaté (πιθανόν αυτή που συνέλαβε την μοιραία εκείνη νύχτα) να την συναντήσει και να της υπενθυμίσει πως ήταν η άγαμη μητέρα της που έχασε τότε την παρθενιά της για να μπορεί αυτή τώρα να απολαμβάνει μια όμορφη και πλούσια ζωή. 

Ακούγοντας το αυτό η Khandiou ντράπηκε τόσο (σαν να ξαναπήρε την ντροπή επάνω της) που πήγε στο πηγάδι του χωριού και αυτοκτόνησε. 

Μαθαίνοντας για τον θάνατο της η Ndaté πήρε τον δρόμο μέχρι εκεί -στο πηγάδι που χάθηκε η φίλη της, πράττοντας και αυτή το ίδιο...

 

• Η ιστορία, όπως είπαμε, είναι ένας ύμνος στη Φιλία, απηχεί όμως παράλληλα και κάτι από τις πρακτικές των εγκλημάτων τιμής που διαπράττονται ακόμα σε αρκετές μουσουλμανικές κοινωνίες.  

   

• Στην ταινία του Σενεγαλέζου σκηνοθέτη Alhamdou Sy "Doomu Adama - ou seuls ceux qui savent iront au Paradis", που το σενάριο της βασίζεται στην ίδια ιστορία, το "κουβάρι" της υπόθεση ξετυλίγεται από το τέλος προς την αρχή. Στο χωριό, συγγενείς και γείτονες δεν μπορούσαν να καταλάβουν τι ήταν αυτό που ώθησε τις δύο γυναίκες στη αυτοκτονία. Ο Ιμάμης αρνείται την ταφή τους, την σύμφωνη με το ισλαμικό τελετουργικό (που καταδικάζει την αυτοκτονία), ωστόσο οι οικογένειες τους προβαίνουν από μόνες τους σε αυτήν. Και είναι εκεί, στο νεκροταφείο, που αρχίζει να αποκαλύπτεται σιγά-σιγά η αλήθεια, η δυνατή φιλία που τις ένωνε και ο λόγος της αυτοκτονίας τους...

  

• Με τον δικό τους τρόπο - χάρμα ώτων - την ιστορία της Khandiou μας την αφηγούνται και οι Sahel, ένα από τα σημαντικότερα συγκροτήματα της μετααποικιακής Σενεγάλης, με τον εξαιρετικό και αείμνηστο πολυοργανίστα Cheick Tidiane Tall στα πλήκτρα, τον επίσης αείμνηστο και συγκινητικό Seydina Insa Wade στο τραγούδι, και τον έξοχο Thierno Koité στο σαξόφωνο!

Σενεγάλη: από το Afrolatin στο Mbalax...

Η 2η εκπομπή της νέας "σεζόν" (που αναρτώ παρακάτω) στον ιντερνετικό σταθμό του WeirdFishesRadio ήταν ένα μικρό αφιέρωμα στις μουσικές της Σενεγάλης, τα χρόνια που τα μουσικά πράγματα στην χώρα άλλαζαν με ταχείς ρυθμούς.

AfroΔύτες @ W.F.Radio: Deep Senegal / from Afrolatin to M'Balax (29 Sept. 2013) by Weird Fishes Radio on Mixcloud

Κάποτε στην Σενεγάλη, τον καιρό του proto-mbalax/ Sahel, Xalam, Diamono

Στο Dakar (πρ. της Σενεγάλης) των αρχών του '70 ο Κουβανέζικος ήχος, έτσι όπως είχε  διαμορφωθεί στα 60ς από τον τραγουδιστή Laba Sosseh και τον Νιγηριανό σαξοφωνίστα Dexter Johnson, παρέμενε ο κυρίαρχος. Ήταν η εποχή που οι περισσότερες ορχήστρες ανήκαν ακόμα στα νυχτερινά κέντρα. Οι ιδιοκτήτες αγόραζαν τα όργανα και τον εξοπλισμό τους, αλλά και προσλάμβαναν ή απέλυαν τους μουσικούς κατά το δοκούν. Εκείνα τα χρόνια οι τελευταίοι δεν έχαιραν και τόσο καλής φήμης. Ποτό, ναρκωτικά & πορνεία, δηλ. ότι συναντoύσε κανείς στα περισσότερα απ' αυτά τα night clubs, είχαν γίνει συνώνυμα της ιδιότητας τους.
Η χώρα - στην οποία δεν υπήρξε κάποια πολιτιστική πολιτική, αντίστοιχη των γειτονικών Γουινέα & Μάλι - λικνιζόταν για αρκετό καιρό μετά την απελευθέρωση της στην τρέλα της salsa, μέχρις ότου μια νέα γενιά μουσικών, πολλοί από τους οποίους "ανδρώθηκαν" σε αυτό το περιβάλλον, έμελλε να τα αλλάξει όλα.

Παραδοσιακά κρουστά (sabar, tamas, djembés) σε AfroCuban ρυθμούς, Wolof φωνητικά παρέα με δυτικότροπα πλήκτρα & ηλ. κιθάρες, jazzy πνευστά πάνω σε παλιούς σκοπούς της ενδοχώρας. Μια νέα μουσική γεννιέται, εκεί γύρω στα μέσα των 70ς.  Το M'balax.
Επηρεασμένο από το πνεύμα του Νegritude για "επιστροφή στις ρίζες" και την υποχώρηση της επίδρασης της αποικιοκρατίας, το Mbalax γεννήθηκε μέσα από την σύγκρουση δύο πολιτιστικών κόσμων. Της λαϊκής αστικής μουσικής παράδοσης του κοσμοπολίτικου Dakar, και της αναβίωσης του πολιτισμού της Αφρικής & της κληρονομιάς των Wolof (της μεγαλύτερης κοινότητας της χώρας).
Στην πραγματικότητα μιλάμε για τον εκσυγχρονισμό του είδους, μιας και με τον όρο Mbalax αναφερόμαστε γενικά στην συνοδευτική χρήση των Sabar (οικογένεια όρθιων τυμπάνων, που παίζονται με γυμνό χέρι & χρησιμοποιούντο ως "τηλέφωνο" για την αναγγελία κοινωνικών γεγονότων), σε συνδυασμό με τον ρυθμό (ρυθμικές φράσεις που προέρχονται από απομιμήσεις λέξεων) και ενός διακριτού στυλ χορού.

To 1975, σύμφωνα με τον Αδ. Καφετζή (Teranga Beat), 3 άλμπουμ θα αποτελέσουν τον προάγγελο της νέας εποχής. Πρόκειται για τά: Bamba  των Sahel, Biita Baane των Le Diamono, & Daida των Xalam. Αν και έχουν προηγηθεί οι Orchestre du Bawobab, που πρώτοι αυτοί εισήγαγαν την γλώσσα των Wolof στο τραγούδι - με τον θρυλικό Laye M'Boup, είναι τα παραδοσιακά κρουστά, που θα αντικαταστήσουν τις timbales και τα congas, η "ιδρυτική πράξη" του είδους, θα μπορούσαμε να πούμε.

 Οι Sahel, που σχηματίστηκαν κατά τα πρότυπα των "house bands" της εποχής & έπαιζαν στο ομώνυμο νυχτερινό κέντρο, προέκυψαν από την επιθυμία του εκατομμυριούχου Diouga Kebe να δημιουργήσει μιά Super Band στο Dakar, εφάμιλλη των μεγάλων ορχηστρών της Δυτ. Αφρικής. Με ένα "line up" 13 μουσικών, όλοι τους από τους κορυφαίους, θα είναι από τις πρώτες μπάντες που θα μπολιάσει την κουβανέζικη μουσική με στοιχεία της παράδοσης, φέρνοντας τα τύμπανα sabar & tama στον ήχο της salsa. Με ηγέτη τον πολυοργανίστα Cheikh Tidiane Tall (του οποίου το psych-organ σε κομμάτια σαν το Massane Cisse, ή το Khandiou είναι μοναδικό), τον σαξοφωνίστα Thierno Koite - μέλος αργότερα των Super Etoile de Dakar, και τους Idrissa Diop, René Cabral & Seydina Wade στα φωνητικά, θα δημιουργήσουν - μέσα στο σύντομο χρόνο ζωής τους (3 χρόνια)-  ένα καινοτόμο ήχο και μερικά από τα πρώτα mbalax τραγούδια.
Το Bamba είναι το μοναδικό LP που κυκλοφόρησαν & αρκετά κομμάτια από εδώ ανθολογούνται στην έκδοση της Teranga Beat: Idrissa Diop & Cheikh Tidiane Tall.

Όσο και αν οι Sahel ήταν μια "house band", αυτή η ιστορία κάπου εδώ αρχίζει να φθίνει. Η έννοια της συναυλίας, που πρώτοι οι Xalam θα εισάγουν στα μουσικά ήθη της χώρας, και οι "ανεξάρτητες" ορχήστρες, διαμορφώνουν πλέον ένα νέο σκηνικό.

 Οι Xalam, ή khalam - όνομα που δανείστηκαν από ένα τοπικό έγχορδο παρόμοιο του λαούτου, σχηματίστηκαν  το 1969 από μια παρέα εφήβων που έπαιζε Afro-Cubain , Reggae & R&B. Θα χρειαστούν όμως 6 χρόνια, και μια περιοδεία με τους Hugh Masekela & Miriam Makeba σε όλη την ήπειρο, προκειμένου να διαμορφώσουν την δική τους μουσική πρόταση. Μετά από χρόνια έρευνας στα χωριά της ενδοχώρας θα αναστατώσουν τα μουσικά πράγματα της Σενεγάλης με το άλμπουμ τους Daida και ένα νέο είδος μουσικής, που κάλλιστα μπορεί να ονομαστεί: « mbalax-jazz-rock ».
Με όλα τα κρουστά σε πρώτο πλάνο, το LP - ηχογραφημένο στο club Sangomar (Thies) του Moussa Diallo - είναι ένα ανέλπιστο fusion τοπικών ρυθμών με Jazz, Rock, Salsa & R&B. (Δύο από τα κομμάτια ανθολογούνται στην σειρά African Pearls, ενώ το  άλμπουμ έχει αναρτηθεί στο καλό blog Aduna). Στη συνέχεια οι Xalam θα "μεταναστεύσουν" στην Ευρώπη, θα μετονομαστούν σε Xalam 2, και θα παράγουν ένα κάπως διαφοροποιημένο μουσικό υβρίδιο - πάντα όμως αρκετά ενδιαφέρον.
Στο Daida συμμετέχουν οι: Henry Guillabert (πλήκτρα), Moussa Diongue / Ibrahima Coundoul (φωνή), Xalifa Cissé / Abdou Mboup (κρουστά), Prosper Niang (τύμπανα) Tonia Lô (σαξόφωνο), Serge Alvez (μπάσο), Diop Cheikh (τρομπέτα), Jean-Pierre Gandour (κιθάρα, φωνητικά), Georges Dieng / Sanoussi Sidibé (κιθάρες).

Αναζητώντας τους λόγους που οδήγησαν στην έκρηξη του mbalax, και χωρίς να γνωρίζω διεξοδικά το θέμα, θα σταθώ σε 2 ακόμα σημεία. Το ένα είναι η σημαντική επίδραση που είχε στην νέα γενιά η ανάπτυξη του Afro-manding ήχου στην γειτονική Γκάμπια. Και αναφέρομαι στους Ifang Bondi & τους Guelewar, που εκείνα τα χρόνια τάραζαν τα βαλτωμένα νερά της μουσικής της ευρύτερης περιοχής.
Το δεύτερο είναι η αστυφιλία. Ο Charlie Ndiaye, μπασίστας των Baobab, αναφέρει:
"Μερικές φορές νομίζω ότι η επιτυχία του mbalax πιθανόν σχετίζεται με το φαινόμενο της αστικοποίησης. Άνθρωποι εγκατέλειψαν το χωριό τους και ήρθαν στην πρωτεύουσα και αυτοί οι άνθρωποι δεν ήξεραν πώς να χορεύουν salsa ή ακόμα και R & B. Το Sabar γι 'αυτούς ήταν εύκολο να χορευτεί ..."

Σε κάθε περίπτωση όμως το ενδιαφέρον των μουσικών για την παράδοση, και ο πειραματισμός μ΄αυτήν υπήρξαν παράγοντες καθοριστικοί. Κάπως έτσι ξεκίνησαν το 1975 και οι Le Diamono (που σημαίνει Γενιά), από μέλη των Kadd Orchestra & Tropical Jazz, παίζοντας μια proto-mbalax / Afro-Cuban pop τραγουδισμένη στα Wolof. Το LP Biita Baane και το 45άρι NDiaye Kandiourane / Lam-Lamo θα κυκλοφορήσουν την ίδια χρονιά, πριν τα περισσότερα από τα μέλη του γκρουπ αποχωρήσουν. Ένας πυρήνας όμως, με ηγέτη τον χαρισματικό τραγουδιστή Omar Pene, θα παραμείνει στην ομάδα, που θα μετονομαστεί σε Super Diamono και θα εξελιχθεί σε μία από τις μεγαλύτερες μπάντες της Αφρικής.  Μετά από μια διετή παραμονή στην αγροτική Σενεγάλη, καταγράφοντας ντόπιους μουσικούς, και παίζοντας πολλές φορές μαζί τους στις πλατείες των  χωριών και τις αγορές των μικρών πόλεων,  η μπάντα θα επιστρέψει το '77 στο Dakar, κομίζοντας μαζί της  ένα νέο ύφος,  που αργότερα θα ονομαστεί "Afro Feeling" ή "Mbalax / Blues".
Η ιστορία του γκρουπ, όπως και του Mbalax άλλωστε, είναι μεγάλη και σίγουρα δεν σταματάει εδώ. Προς το παρόν να πω μόνο πως οι Diamono, τραγουδώντας στα Wolof, έκαναν ένα βήμα παραπάνω.
Σε αντίθεση με την Griot παράδοση του τραγουδιού-επαίνου, μίλησαν για τα κοινωνικά προβλήματα, την νεολαία, την φτώχεια και την διαφθορά, ενώ δεν υπήρξαν ποτέ μιά μπάντα χορού κάποιου ξενοδοχείου ή club.
Στο Biita Baane συμμετέχουν οι: Dama Faye (g), Baila Theophile (b), Samba Dieng (kbd), Almamy Bary (ts, fl), Thierno Kouate (as), Mamadou Mbengue (batterie), Xalifa Fall (perc, vo), Baye Diagne (vo), Bassirou Diagne (vo), Papa Mboup (vo, tama), Oumar Pene (vo). Είναι και αυτό αναρτημένο στο aduna.blog.

Οι Ouza et ses Ouzettes, οι Orchestre Gorom, οι Royal Band και οι Dieuf Dieul από την Thiès, και φυσικά οι Étoile de Dakar, είναι μερικά μόνο από τα γκρουπ που το 2ο μισό των 70ς μπαίνουν στον χορό του mbalax. Αλλά για όλα αυτά θα ξαναπούμε...

Lamine Faye & Super Diamono

Δεν είναι η 1η φορά που αναφέρομαι στους Σενεγαλέζους Super Diamono, με την φωνή του κορυφαίου Omar Pene που τόσο με συγκινεί. Δεν είναι όμως ο λόγος της σημερινής μου ανάρτησης μόνο αυτός.

Περισσότερο θέλω να σταθώ στον κιθαρίστα Lamine Faye (για τον οποίο πολύ λίγα πράγματα κατάφερα να βρω), έναν από τους σημαντικότερους μουσικούς της Σενεγάλης, συνθέτη & ενορχηστρωτή. Υπήρξε μέλος των Diamono στο μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 80,  σχηματίζοντας αργότερα τους δημοφιλής "Lemzo Diamono", ενώ τα τελευταία χρόνια ξαναπαίζει με τον Pene, κυρίως σε κάποιες συναυλίες στην πατρίδα τους.
Από τo 90, και ως τις μέρες μας, τον συναντάμε σε αρκετές παραγωγές, όπως αυτές του θρυλικού τραγουδιστή (πρώην Guelewar) Moussa Ngom, του Cheikh Lô κλπ.
'Ολα τα αδέλφια του αλλά και ο πατέρας του ήταν ή είναι μουσικοί, και μάλιστα σπουδαίοι: Habib Faye (μπασίστας, κιθαρίστας, κιμπορντίστας, συνθέτης & μουσικός διευθυντής του Youssou N'Dour), Adama Faye (ένας από τους πρωτοπόρους "κιμπορντίστες" της Δυτ. Αφρικής - πέθανε το 2005), Moustapha Faye (κιμπορντίστας και αυτός), Vieux Mac Faye, (επιτυχημένος κιθαρίστας και πρωτεργάτης του "Joolof blues"). Μάλιστα ο Adama ήταν από τα ιδρυτικά μέλη των Diamono, αλλά κάπου εκεί στις αρχές του 80 θα ακολουθήσει τους Super Etoile (άγνωστο, σε μένα τουλάχιστον, αν έπαιξαν μαζί για κάποιο διάστημα στους S.D).

Μέχρι τα μέσα περίπου του 80 οι εγγραφές των Super Diamono κυκλοφορούσαν κυρίως σε κασέτες, αν εξαιρέσει κανείς το 1ο LP τους - 1975 (χωρίς το Super τότε) & τα δυο 7"  στην Sonafric το 1977. Αυτός είναι και ο βασικός λόγος που οι πληροφορίες σχετικά με την σύνθεση του γκρουπ εκείνα τα χρόνια είναι πενιχρές, καθώς σπανίως αναγράφονται σε αυτές (τις κασέτες) το όποιο "line up".
Τον Lamine τον πρωτοσυναντάμε (εκτός αν κάτι μου διαφεύγει) στο ζωντανά ηχογραφημένο "Mam" (1986), και το "People" (1987), που είναι, ουσιαστικά, και τα πρώτα άλμπουμ του γκρουπ που τυπώθηκαν σε βινύλιο 33 στροφών. Oυσιαστικά, γιατί το 1984 είχε κυκλοφορήσει σε βινύλιο και το πολύ καλο "Ndaxami", απ' ότι φαίνεται όμως πρόκειται για "επανέκδοση" κασέτας που βγήκε 2-3 χρόνια πριν.

Η ιστορία λέει πως το 1984, χάρη στον επιχειρηματία και πρώην ποδοσφαιριστή N'Doffène Fall, παλιό γνώριμο του Pene (από τα χρόνια που, νέος τότε, ο Omar "έπαιζε μπάλα"), οι Super Diamono θα ταξιδέψουν μέχρι το Παρίσι για 2 συναυλίες στο club Phil One à la Défense, στις 14 &15 Οκτωβρίου, που θα ηχογραφηθούν & από τις οποίες θα προκύψει το LP: "Mam" (εκδόθηκε 2 χρόνια αργότερα). Με αυτό το άλμπουμ το γκρουπ, θα γίνει γνωστό στο Ευρωπαϊκό κοινό, κερδίζοντας σταδιακά μια διεθνή αναγνώριση που θα γίνει ακόμα μεγαλύτερη με την κυκλοφορία του "People", ηχογραφημένο και αυτό στην Γαλλία. H μετανάστευση ("Rewu taax"), η αδικία, η μισαλλοδοξία ("Dou Wey"), το απαρτχάιντ («Soweto") είναι μερικά από τα θέματα τα οποία πραγματεύονται εδώ οι Diamono, έχονντας αυτή την περίοδο στις τάξεις τους εξαίρετους τραγουδιστές, εκτός από τον Omar φυσικά, όπως οι Moussa Ngom  & Mamadou Maïga. Την "επιτυχία" των 2 αυτών άλμπουμ θα ακολουθήσει μια σειρά εμφανίσεων σε Ευρώπη & Αμερική, αποφέροντας τους και τις διακρίσεις του "Best African musician" για τον Pene (από την CFTV - H.Π.Α.) & της καλύτερης Δυτικοαφρικάνικης μπάντας (στο Γιοχάνεσμπουργκ) στα 1988.
Το γκρουπ θα κυκλοφορήσει άλλο ένα LP το 1989, φόρο τιμής στον Σενεγαλέζο ιστορικό, ανθρωπολόγο & αιγυπτιολόγο Cheikh Anta Diop (1923 - 1986), κλείνοντας έτσι ένα μεγάλο κύκλο, που θα σημαδευτεί από αρκετές αποχωρήσεις.
Μεταξύ αυτών και ο  Lamine, που το 1990 θα σχηματίσει τους δικούς του Lemzo Diamono, διαμορφώνοντας ένα νέο μουσικό ύφος, γνωστό ως Marimbalax.
Όπως προείπα, αυτά τα άλμπουμ τα λαμπρύνει, εκτός των άλλων, και η πανταχού παρούσα κιθάρα του Lamine Faye, όπως μπορείτε και εσείς να διαπιστώσετε ...

ΥΓ: Το κομμάτι Mam που αναρτώ παρακάτω είναι από το "People", το μόνο "live" κομμάτι αυτού του άλμπουμ, από το 1986 στο ίδιο club. Υπάρχει βέβαια και στον ομώνυμο δίσκο, όμως αυτή η εκτέλεση έχει μια άλλη αύρα! Το Rewu Taax είναι από το άλμπουμ "Mam", και αξίζει να δώσετε προσοχή στα κιθαριστικά "γεμίσματα".
                                        Super Diamono de Dakar - Mam

           

             
                                   Super Diamono de Dakar - Rewu taax
           

Orchestre du Bawobab - N'Wolof - Laye M'Boup

Αυτές τις ημέρες ξαναβρέθηκε στο επίκεντρο της προσοχής μου το άλμπουμ "N'Wolof" (Live) των Orchestra Baobab (Orchestre du Bawobad).
Πρόκειται περισσότερο για μια συλλογή που περιλαμβάνει μερικές από τις ηχογραφήσεις των πρώτων ημερών (κάποιες ανέκδοτες), ρίχνοντας φως σε αυτήν την, σχετικά άγνωστη, περίοδο του γκρουπ (1971-72). Κυκλοφόρησε από την Dakar Sounds το 1998 (Dakar Sounds Vol 7). Τα κομμάτια είναι ηχογραφημένα ζωντανά (χωρίς κοινό), στο club Baobab στο Ντακάρ, με τα περισσότερα να έχουν γραφτεί από τον Griot τραγουδιστή  Laye M'Boup, ο οποίος ερμηνεύει και κάποια απ' αυτά.
Όπως μαρτυρά και ο τίτλος της έκδοσης, πέρα από οτιδήποτε άλλο, το κύριο ενδιαφέρον της βρίσκεται στην χρήση της γλώσσας Wolof στο τραγούδι.
Και το ενδιαφέρον γίνεται ακόμα μεγαλύτερο αν αναλογιστούμε ότι πρώτοι οι Baobab επιχείρησαν κάτι τέτοιο. Να παντρέψουν δηλαδή την Αφροκουβανέζικη μουσική κουλτούρα με τις αρχαίες παραδόσεις των Griots. Έριξαν με αυτό τον τρόπο τον σπόρο του mbalax, παρόλο που οι ίδιοι δεν υπήρξαν ποτέ ένα mbalax γκρουπ. Ως ένα βαθμό επηρεάστηκαν περισσότερο απο τις φωνητικές αρμονίες της περιοχής του Casamance (νότια της Γκάμπια), απ' όπου και κάποια μέλη της μπάντας και λιγότερο απο τους ρυθμούς της ενδοχώρας.
Χαρακτηριστικό κομμάτι του άλμπουμ είναι η πένθιμη μπαλάντα "Aduna Jarul Naawo" που αργότερα τυπώθηκε ως "Dee Moo Woo" και ερμηνεύεται από τον Ndiouga Dieng.



( Θα ήθελα να ανοίξω μια παρένθεση εδώ για να πω ότι η χρήση των Wolof  στην Σενεγαλέζικη μουσική  έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην δημιουργία του mbalax. Μέχρι τότε τα "σπασμένα" Ισπανικά (τα οποία δεν καταλάβαιναν οι περισσότεροι) ήταν κυρίως η γλώσσα που τραγουδιόντουσαν τα Latin τραγούδια. Ήταν όμως η εισαγωγή των Sabar και των άλλων παραδοσιακών κρουστών , που αντικατέστησαν σταδιακά τις timbales και τα congas, αυτή που έδωσε την μεγάλη ώθηση. Ως προς αυτό οι Baobab παρέμειναν πιστοί θεματοφύλακες της AfroCuban παράδοσης, πηγαίνοντας την ωστόσο αρκετά μακρύτερα.)

Κεντρικό πρόσωπο εδώ (και πρωταγωνιστής του παραπάνω εγχειρήματος) δεν είναι άλλος από τον Laye M'Boup (που προανέφερα), ο πρώτος Σενεγαλέζος που τραγούδησε αστική μουσική στην μητρική του γλώσσα,"εξαφρικανίζοντας" (Africanisation) τρόπο τινά την μουσική της πατρίδας του.

Πρωτοπόρος, εξαιρετικός τραγουδιστής, συνθέτης & συγγραφέας και έχοντας υπηρετήσει την παραδοσιακή μουσική στην Ensemble lyrique traditionnel, αποτέλεσε & αποτελεί πηγή έμπνευσης για πολλούς σύγχρονους & νεώτερους του. Στην σύντομη ζωή του (βρήκε τραγικό θάνατο στις 23 Ιουνίου 1975, σε αυτοκινητιστικό ατύχημα στα 38 του χρόνια) υπήρξε βασικό στέλεχος των Baobab της πρώτης περιόδου, συνθέτοντας και ερμηνεύοντας μερικά από τα ομορφότερα τραγούδια τους.
"..Ήταν ο τρόπος που τραγουδούσε στην γλώσσα των Griots, που σε συνδυασμό με το "σεξαπίλ" του, σίγουρα προσέφερε αρκετά στην δημοτικότητα των Baobab, κυρίως μεταξύ των γυναικών.." αναφέρει σε μια συνέντευξη του ο Balla Sidibe
( τραγουδιστής & κρουστός στην μπάντα).
Το κομμάτι του: "Nijaay" ή  "Nidiaye" ή "Ν'Diaye", έτσι όπως το ερμηνεύει συγκλονιστικά ο ίδιος (περιέχεται στο "N'Wolof") , είναι ένα από τα πιο "πολυεκτελεσμένα" τραγούδια της Σενεγάλης και δεν λείπει σχεδόν ποτέ από τα live των Baobab. Είναι ένα τραγούδι, "στοιχειωμένο" από την προσωπική εμπειρία του Laye & που αναφέρεται στις χαρές και τις ευθύνες του γάμου. Η συγκεκριμένη εκτέλεση  δεν υπάρχει σε κάποιο επίσημο άλμπουμ των Baobab και είναι "χαράς ευαγγέλια",  μιας και εδώ εκτός του Laye μπορείτε να απολαύσετε και  ένα εξαιρετικό σόλο του Barthélémy Atisso, που δεν υπάρχει στο άλμπουμ του 1972.

Το "Lamine Gey" ή "Lamine Guèye" είναι επίσης άλλο ένα δημοφιλές τραγούδι του Laye, που περιλαμβάνεται στο άλμπουμ, και αναφέρεται στον μεγάλο πολιτικό της Σενεγάλης Lamine Guèye (1981-1968), που υπήρξε ο πρώτος μαύρος δικηγόρος στην Γαλλική Δυτ. Αφρική, την περίοδο της αποικιοκρατίας, και ιδρυτής του PSS
(Σοσιαλιστικό Κόμμα Σενεγάλης).

Thies - Royal Band - Moussa Diallo ...

Η Thies είναι η δεύτερη ή τρίτη σε πληθυσμό πόλη της Σενεγάλης (γύρω στις 300000 κατ.), πρωτεύουσα της Περιφέρειας Thiès και με μεγάλη βιομηχανική δραστηριότητα. Αναπτύχθηκε γρήγορα από τους Γάλλους, την περίοδο της αποικιοκρατίας, ευρισκόμενη στο σταυροδρόμι των δύο γραμμών του σιδηροδρομικού δικτύου που συνδέουν το  Ντακάρ προς το Saint Louis από τη μία πλευρά και το Μπαμάκο από την άλλη .

Αυτή είναι και η  πρώτη σιδηροδρομική γραμμή  της γαλλικής Δυτικής Αφρικής, που  άνοιξε το 1885 & ολοκληρώθηκε το 1924, αλλά στις μέρες μας είναι "εκτός λειτουργίας".
Ο σιδηρόδρομος συνέδεε το Νίγηρα ποταμό  με το λιμάνι του Ντακάρ, επιτρέποντας τη μεταφορά των πρώτων υλών σε όλο τον κόσμο.
Οι σιδηρόδρομοι έφεραν την εμπορική ανάπτυξη  στην περιοχή και τους μετανάστες εργαζόμενους, συμπεριλαμβανομένων των Bambara από τις ανατολικές περιοχές της Σενεγάλης και του Μάλι . Οι εργαζόμενοι των σιδηροδρόμων Thiès διαδραμάτισαν βασικό ρόλο στην ανάπτυξη του Σενεγαλέζικου εργατικού κινήματος. Η επιτυχία της πολύμηνης απεργίας του 1947, προκειμένου να αποκτήσουν ίδια δικαιώματα με τους Γάλλους εργαζόμενους, θεωρείται σημείο αναφοράς του αντιαποικιακού αγώνα στην Σενεγάλη και τα γεγονότα αυτά εξιστορούνται στην νουβέλα του συγγραφέα Sembene Ousmane : God's Bits of Wood, που κυκλοφόρησε το 1960 (χρονιά ανεξαρτησίας της χώρας).

Η πολιτιστική ταυτότητα της ανεξάρτητης πλέον χώρας επηρεάστηκε βαθιά από την ιδέα του Νegritude, ενός κινήματος του οποίου ο πρώτος Πρόεδρος της Σενεγάλης Léopold Sédar Senghor είχε πρωτοστατήσει στην δημιουργία του.
Το έθνος σιγά-σιγά άρχισε να είναι περήφανο για την αφρικανική ταυτότητά του και πάλι, η επίδραση όμως της δυτικής κουλτούρας (κυρίως της μουσικής), που είχαν φέρει οι άποικοι, παρέμενε και αυτή ζωντανή. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα μια ενδιαφέρουσα σύντηξη των πολιτισμών στη δεκαετία του 1970, που στην μουσική  εκφράστηκε μέσα απ' αυτό που αποκαλούμε Mbalax. Με βάση την προτίμησή της Σενεγάλης για τη Λατινική & Κουβανέζικη μουσική (θέμα για το οποίο μάλλον θα επανέλθω), αλλά και τους παραδοσιακούς ρυθμούς των κρουστών Sabar, πνευστά και ηλεκτρικές κιθάρες συνδυάζονται με φωνές που τραγουδούν στη γλώσσα Wolof, σε ένα μουσικό ύφος που αρχικά ονομαζόταν Ndaga.

Είμαστε στα μέσα της δεκαετίας του '70 και δεν υπάρχουν μουσικοί  μόνο στο Ντακάρ που εξερευνούν νέες κατευθύνσεις και θέτουν τα θεμέλια για αυτό που έγινε γνωστό ως "Mbalax".

Το 1972 στην πόλη Thies, και γύρω από τους τραγουδιστές James Gadiaga & Adama Seck (Secka), μια ομάδα μουσικών θα σχηματίσει τους Royal Band de Thiès. Μεταξύ αυτών και οι Jackie (Zaky) Seck (tenor & alto sax) & Modou Sarr (ένας από τους σπουδαιότερους "κρουστούς" της χώρας). Η μπάντα, αρκετά γνωστή στη Σενεγάλη, ποτέ δεν απόκτησε διεθνή φήμη, αλλά και ποτέ δεν κυκλοφόρησε κάποιο δίσκο. Ωστόσο, από τα τέλη του '70 και μετά, θα ηχογραφήσει αρκετές κασέτες, ενώ μερικά από τα τραγούδια της ανθολογούνται στο CD : Royal Band and Dieuf Dieul  - Meanwhile In Thies (2002) από την σειρά: Dakar Sound.
(λίγες πληροφορίες και "δισκογραφία"  εδώ).
Οι Royal Band de Thiès έπαιζαν συχνά στο club Sangomar, ένα νυχτερινό κέντρο που ανήκε στον τεχνικό Moussa Diallo. Ο Moussa ήταν ένας πραγματικός genious, που με την χρήση 2-3 μικροφώνων στην κατάλληλη θέση, ηχογράφησε πολλά live και ουσιαστικά είναι ο θεματοφύλακας αυτού του τόσο ξεχωριστού ήχου που υπάρχει τόσο στις ηχογραφήσεις των Royal Band όσο και σ΄αυτές πολλών άλλων ...
Το κομμάτι που ακολουθεί είναι το N'dongo Dara (περιλαμβάνεται στην κασέτα: Royal Band de Thiès - Dioubo - Vol.1 - 1980) και είναι από τα χαρακτηριστικά δείγματα του ήχου της μπάντας και του Diallo (και ένα απο τα αγαπημένα μου).

                                             Royal Band de Thiès - N'dongo Dara


O Moussa Diallo σπούδασε στο ƒcole des Beaux-Arts στο Παρίσι, αλλά  η ζωγραφική δεν ήταν το πεπρωμένο του. Απο τα τέλη τις δεκαετίας του εξήντα, έχοντας μετατρέψει ένα αυτοκίνητο σε κινητό στούντιο ηχογράφησης, ταξίδευε σε όλη τη χώρα καταγράφοντας την λαϊκή μουσική της για το Radio Σενεγάλη. Και αργότερα, στο δικό του νυχτερινό κέντρο στις Thies, συνέχισε να ηχογραφεί σχεδόν τους πάντες (Etoile de Dakar, Number One de Dakar, Baobab, Dexter Johnson), ακόμη και συγκροτήματα από το Μαλί και την Γουινέα-Μπισάου έρχονταν στην Thies για να επωφεληθούν από τον ήχο του Moussa Diallo.

Χαρακτηριστικά είναι τα όσα αναφέρει και ο "δικός" μας Αδαμάντιος.Καφετζής (Teranga Beat) με αφορμή την πρόσφατη κυκλοφορία του : Guelewar - Halleli N'Dakarou, όπου και εδώ ο Moussa έχει κάνει την παραγωγή (...The recording was made with four microphones straight to a four channel multi-track reel to reel machine...)
Η ηχογράφηση είχε γίνει με 4 μικρόφωνα...!
Ενδεικτικά, να αναφέρω δύο ακόμα παραγωγές του, την ζωντανή ηχογράφηση του πρώτου δίσκου των Xalam : Daida (1975) στο club Sangomar, και το Superstar de Dakar & International Band / Featuring: Dexter Johnson (Serie Sangomar 2).
Ο Diallo πέθανε την άνοιξη του 1992.