Κάποτε στην Σενεγάλη, τον καιρό του proto-mbalax/ Sahel, Xalam, Diamono

Στο Dakar (πρ. της Σενεγάλης) των αρχών του '70 ο Κουβανέζικος ήχος, έτσι όπως είχε  διαμορφωθεί στα 60ς από τον τραγουδιστή Laba Sosseh και τον Νιγηριανό σαξοφωνίστα Dexter Johnson, παρέμενε ο κυρίαρχος. Ήταν η εποχή που οι περισσότερες ορχήστρες ανήκαν ακόμα στα νυχτερινά κέντρα. Οι ιδιοκτήτες αγόραζαν τα όργανα και τον εξοπλισμό τους, αλλά και προσλάμβαναν ή απέλυαν τους μουσικούς κατά το δοκούν. Εκείνα τα χρόνια οι τελευταίοι δεν έχαιραν και τόσο καλής φήμης. Ποτό, ναρκωτικά & πορνεία, δηλ. ότι συναντoύσε κανείς στα περισσότερα απ' αυτά τα night clubs, είχαν γίνει συνώνυμα της ιδιότητας τους.
Η χώρα - στην οποία δεν υπήρξε κάποια πολιτιστική πολιτική, αντίστοιχη των γειτονικών Γουινέα & Μάλι - λικνιζόταν για αρκετό καιρό μετά την απελευθέρωση της στην τρέλα της salsa, μέχρις ότου μια νέα γενιά μουσικών, πολλοί από τους οποίους "ανδρώθηκαν" σε αυτό το περιβάλλον, έμελλε να τα αλλάξει όλα.

Παραδοσιακά κρουστά (sabar, tamas, djembés) σε AfroCuban ρυθμούς, Wolof φωνητικά παρέα με δυτικότροπα πλήκτρα & ηλ. κιθάρες, jazzy πνευστά πάνω σε παλιούς σκοπούς της ενδοχώρας. Μια νέα μουσική γεννιέται, εκεί γύρω στα μέσα των 70ς.  Το M'balax.
Επηρεασμένο από το πνεύμα του Νegritude για "επιστροφή στις ρίζες" και την υποχώρηση της επίδρασης της αποικιοκρατίας, το Mbalax γεννήθηκε μέσα από την σύγκρουση δύο πολιτιστικών κόσμων. Της λαϊκής αστικής μουσικής παράδοσης του κοσμοπολίτικου Dakar, και της αναβίωσης του πολιτισμού της Αφρικής & της κληρονομιάς των Wolof (της μεγαλύτερης κοινότητας της χώρας).
Στην πραγματικότητα μιλάμε για τον εκσυγχρονισμό του είδους, μιας και με τον όρο Mbalax αναφερόμαστε γενικά στην συνοδευτική χρήση των Sabar (οικογένεια όρθιων τυμπάνων, που παίζονται με γυμνό χέρι & χρησιμοποιούντο ως "τηλέφωνο" για την αναγγελία κοινωνικών γεγονότων), σε συνδυασμό με τον ρυθμό (ρυθμικές φράσεις που προέρχονται από απομιμήσεις λέξεων) και ενός διακριτού στυλ χορού.

To 1975, σύμφωνα με τον Αδ. Καφετζή (Teranga Beat), 3 άλμπουμ θα αποτελέσουν τον προάγγελο της νέας εποχής. Πρόκειται για τά: Bamba  των Sahel, Biita Baane των Le Diamono, & Daida των Xalam. Αν και έχουν προηγηθεί οι Orchestre du Bawobab, που πρώτοι αυτοί εισήγαγαν την γλώσσα των Wolof στο τραγούδι - με τον θρυλικό Laye M'Boup, είναι τα παραδοσιακά κρουστά, που θα αντικαταστήσουν τις timbales και τα congas, η "ιδρυτική πράξη" του είδους, θα μπορούσαμε να πούμε.

 Οι Sahel, που σχηματίστηκαν κατά τα πρότυπα των "house bands" της εποχής & έπαιζαν στο ομώνυμο νυχτερινό κέντρο, προέκυψαν από την επιθυμία του εκατομμυριούχου Diouga Kebe να δημιουργήσει μιά Super Band στο Dakar, εφάμιλλη των μεγάλων ορχηστρών της Δυτ. Αφρικής. Με ένα "line up" 13 μουσικών, όλοι τους από τους κορυφαίους, θα είναι από τις πρώτες μπάντες που θα μπολιάσει την κουβανέζικη μουσική με στοιχεία της παράδοσης, φέρνοντας τα τύμπανα sabar & tama στον ήχο της salsa. Με ηγέτη τον πολυοργανίστα Cheikh Tidiane Tall (του οποίου το psych-organ σε κομμάτια σαν το Massane Cisse, ή το Khandiou είναι μοναδικό), τον σαξοφωνίστα Thierno Koite - μέλος αργότερα των Super Etoile de Dakar, και τους Idrissa Diop, René Cabral & Seydina Wade στα φωνητικά, θα δημιουργήσουν - μέσα στο σύντομο χρόνο ζωής τους (3 χρόνια)-  ένα καινοτόμο ήχο και μερικά από τα πρώτα mbalax τραγούδια.
Το Bamba είναι το μοναδικό LP που κυκλοφόρησαν & αρκετά κομμάτια από εδώ ανθολογούνται στην έκδοση της Teranga Beat: Idrissa Diop & Cheikh Tidiane Tall.

Όσο και αν οι Sahel ήταν μια "house band", αυτή η ιστορία κάπου εδώ αρχίζει να φθίνει. Η έννοια της συναυλίας, που πρώτοι οι Xalam θα εισάγουν στα μουσικά ήθη της χώρας, και οι "ανεξάρτητες" ορχήστρες, διαμορφώνουν πλέον ένα νέο σκηνικό.

 Οι Xalam, ή khalam - όνομα που δανείστηκαν από ένα τοπικό έγχορδο παρόμοιο του λαούτου, σχηματίστηκαν  το 1969 από μια παρέα εφήβων που έπαιζε Afro-Cubain , Reggae & R&B. Θα χρειαστούν όμως 6 χρόνια, και μια περιοδεία με τους Hugh Masekela & Miriam Makeba σε όλη την ήπειρο, προκειμένου να διαμορφώσουν την δική τους μουσική πρόταση. Μετά από χρόνια έρευνας στα χωριά της ενδοχώρας θα αναστατώσουν τα μουσικά πράγματα της Σενεγάλης με το άλμπουμ τους Daida και ένα νέο είδος μουσικής, που κάλλιστα μπορεί να ονομαστεί: « mbalax-jazz-rock ».
Με όλα τα κρουστά σε πρώτο πλάνο, το LP - ηχογραφημένο στο club Sangomar (Thies) του Moussa Diallo - είναι ένα ανέλπιστο fusion τοπικών ρυθμών με Jazz, Rock, Salsa & R&B. (Δύο από τα κομμάτια ανθολογούνται στην σειρά African Pearls, ενώ το  άλμπουμ έχει αναρτηθεί στο καλό blog Aduna). Στη συνέχεια οι Xalam θα "μεταναστεύσουν" στην Ευρώπη, θα μετονομαστούν σε Xalam 2, και θα παράγουν ένα κάπως διαφοροποιημένο μουσικό υβρίδιο - πάντα όμως αρκετά ενδιαφέρον.
Στο Daida συμμετέχουν οι: Henry Guillabert (πλήκτρα), Moussa Diongue / Ibrahima Coundoul (φωνή), Xalifa Cissé / Abdou Mboup (κρουστά), Prosper Niang (τύμπανα) Tonia Lô (σαξόφωνο), Serge Alvez (μπάσο), Diop Cheikh (τρομπέτα), Jean-Pierre Gandour (κιθάρα, φωνητικά), Georges Dieng / Sanoussi Sidibé (κιθάρες).

Αναζητώντας τους λόγους που οδήγησαν στην έκρηξη του mbalax, και χωρίς να γνωρίζω διεξοδικά το θέμα, θα σταθώ σε 2 ακόμα σημεία. Το ένα είναι η σημαντική επίδραση που είχε στην νέα γενιά η ανάπτυξη του Afro-manding ήχου στην γειτονική Γκάμπια. Και αναφέρομαι στους Ifang Bondi & τους Guelewar, που εκείνα τα χρόνια τάραζαν τα βαλτωμένα νερά της μουσικής της ευρύτερης περιοχής.
Το δεύτερο είναι η αστυφιλία. Ο Charlie Ndiaye, μπασίστας των Baobab, αναφέρει:
"Μερικές φορές νομίζω ότι η επιτυχία του mbalax πιθανόν σχετίζεται με το φαινόμενο της αστικοποίησης. Άνθρωποι εγκατέλειψαν το χωριό τους και ήρθαν στην πρωτεύουσα και αυτοί οι άνθρωποι δεν ήξεραν πώς να χορεύουν salsa ή ακόμα και R & B. Το Sabar γι 'αυτούς ήταν εύκολο να χορευτεί ..."

Σε κάθε περίπτωση όμως το ενδιαφέρον των μουσικών για την παράδοση, και ο πειραματισμός μ΄αυτήν υπήρξαν παράγοντες καθοριστικοί. Κάπως έτσι ξεκίνησαν το 1975 και οι Le Diamono (που σημαίνει Γενιά), από μέλη των Kadd Orchestra & Tropical Jazz, παίζοντας μια proto-mbalax / Afro-Cuban pop τραγουδισμένη στα Wolof. Το LP Biita Baane και το 45άρι NDiaye Kandiourane / Lam-Lamo θα κυκλοφορήσουν την ίδια χρονιά, πριν τα περισσότερα από τα μέλη του γκρουπ αποχωρήσουν. Ένας πυρήνας όμως, με ηγέτη τον χαρισματικό τραγουδιστή Omar Pene, θα παραμείνει στην ομάδα, που θα μετονομαστεί σε Super Diamono και θα εξελιχθεί σε μία από τις μεγαλύτερες μπάντες της Αφρικής.  Μετά από μια διετή παραμονή στην αγροτική Σενεγάλη, καταγράφοντας ντόπιους μουσικούς, και παίζοντας πολλές φορές μαζί τους στις πλατείες των  χωριών και τις αγορές των μικρών πόλεων,  η μπάντα θα επιστρέψει το '77 στο Dakar, κομίζοντας μαζί της  ένα νέο ύφος,  που αργότερα θα ονομαστεί "Afro Feeling" ή "Mbalax / Blues".
Η ιστορία του γκρουπ, όπως και του Mbalax άλλωστε, είναι μεγάλη και σίγουρα δεν σταματάει εδώ. Προς το παρόν να πω μόνο πως οι Diamono, τραγουδώντας στα Wolof, έκαναν ένα βήμα παραπάνω.
Σε αντίθεση με την Griot παράδοση του τραγουδιού-επαίνου, μίλησαν για τα κοινωνικά προβλήματα, την νεολαία, την φτώχεια και την διαφθορά, ενώ δεν υπήρξαν ποτέ μιά μπάντα χορού κάποιου ξενοδοχείου ή club.
Στο Biita Baane συμμετέχουν οι: Dama Faye (g), Baila Theophile (b), Samba Dieng (kbd), Almamy Bary (ts, fl), Thierno Kouate (as), Mamadou Mbengue (batterie), Xalifa Fall (perc, vo), Baye Diagne (vo), Bassirou Diagne (vo), Papa Mboup (vo, tama), Oumar Pene (vo). Είναι και αυτό αναρτημένο στο aduna.blog.

Οι Ouza et ses Ouzettes, οι Orchestre Gorom, οι Royal Band και οι Dieuf Dieul από την Thiès, και φυσικά οι Étoile de Dakar, είναι μερικά μόνο από τα γκρουπ που το 2ο μισό των 70ς μπαίνουν στον χορό του mbalax. Αλλά για όλα αυτά θα ξαναπούμε...

Lamine Faye & Super Diamono

Δεν είναι η 1η φορά που αναφέρομαι στους Σενεγαλέζους Super Diamono, με την φωνή του κορυφαίου Omar Pene που τόσο με συγκινεί. Δεν είναι όμως ο λόγος της σημερινής μου ανάρτησης μόνο αυτός.

Περισσότερο θέλω να σταθώ στον κιθαρίστα Lamine Faye (για τον οποίο πολύ λίγα πράγματα κατάφερα να βρω), έναν από τους σημαντικότερους μουσικούς της Σενεγάλης, συνθέτη & ενορχηστρωτή. Υπήρξε μέλος των Diamono στο μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 80,  σχηματίζοντας αργότερα τους δημοφιλής "Lemzo Diamono", ενώ τα τελευταία χρόνια ξαναπαίζει με τον Pene, κυρίως σε κάποιες συναυλίες στην πατρίδα τους.
Από τo 90, και ως τις μέρες μας, τον συναντάμε σε αρκετές παραγωγές, όπως αυτές του θρυλικού τραγουδιστή (πρώην Guelewar) Moussa Ngom, του Cheikh Lô κλπ.
'Ολα τα αδέλφια του αλλά και ο πατέρας του ήταν ή είναι μουσικοί, και μάλιστα σπουδαίοι: Habib Faye (μπασίστας, κιθαρίστας, κιμπορντίστας, συνθέτης & μουσικός διευθυντής του Youssou N'Dour), Adama Faye (ένας από τους πρωτοπόρους "κιμπορντίστες" της Δυτ. Αφρικής - πέθανε το 2005), Moustapha Faye (κιμπορντίστας και αυτός), Vieux Mac Faye, (επιτυχημένος κιθαρίστας και πρωτεργάτης του "Joolof blues"). Μάλιστα ο Adama ήταν από τα ιδρυτικά μέλη των Diamono, αλλά κάπου εκεί στις αρχές του 80 θα ακολουθήσει τους Super Etoile (άγνωστο, σε μένα τουλάχιστον, αν έπαιξαν μαζί για κάποιο διάστημα στους S.D).

Μέχρι τα μέσα περίπου του 80 οι εγγραφές των Super Diamono κυκλοφορούσαν κυρίως σε κασέτες, αν εξαιρέσει κανείς το 1ο LP τους - 1975 (χωρίς το Super τότε) & τα δυο 7"  στην Sonafric το 1977. Αυτός είναι και ο βασικός λόγος που οι πληροφορίες σχετικά με την σύνθεση του γκρουπ εκείνα τα χρόνια είναι πενιχρές, καθώς σπανίως αναγράφονται σε αυτές (τις κασέτες) το όποιο "line up".
Τον Lamine τον πρωτοσυναντάμε (εκτός αν κάτι μου διαφεύγει) στο ζωντανά ηχογραφημένο "Mam" (1986), και το "People" (1987), που είναι, ουσιαστικά, και τα πρώτα άλμπουμ του γκρουπ που τυπώθηκαν σε βινύλιο 33 στροφών. Oυσιαστικά, γιατί το 1984 είχε κυκλοφορήσει σε βινύλιο και το πολύ καλο "Ndaxami", απ' ότι φαίνεται όμως πρόκειται για "επανέκδοση" κασέτας που βγήκε 2-3 χρόνια πριν.

Η ιστορία λέει πως το 1984, χάρη στον επιχειρηματία και πρώην ποδοσφαιριστή N'Doffène Fall, παλιό γνώριμο του Pene (από τα χρόνια που, νέος τότε, ο Omar "έπαιζε μπάλα"), οι Super Diamono θα ταξιδέψουν μέχρι το Παρίσι για 2 συναυλίες στο club Phil One à la Défense, στις 14 &15 Οκτωβρίου, που θα ηχογραφηθούν & από τις οποίες θα προκύψει το LP: "Mam" (εκδόθηκε 2 χρόνια αργότερα). Με αυτό το άλμπουμ το γκρουπ, θα γίνει γνωστό στο Ευρωπαϊκό κοινό, κερδίζοντας σταδιακά μια διεθνή αναγνώριση που θα γίνει ακόμα μεγαλύτερη με την κυκλοφορία του "People", ηχογραφημένο και αυτό στην Γαλλία. H μετανάστευση ("Rewu taax"), η αδικία, η μισαλλοδοξία ("Dou Wey"), το απαρτχάιντ («Soweto") είναι μερικά από τα θέματα τα οποία πραγματεύονται εδώ οι Diamono, έχονντας αυτή την περίοδο στις τάξεις τους εξαίρετους τραγουδιστές, εκτός από τον Omar φυσικά, όπως οι Moussa Ngom  & Mamadou Maïga. Την "επιτυχία" των 2 αυτών άλμπουμ θα ακολουθήσει μια σειρά εμφανίσεων σε Ευρώπη & Αμερική, αποφέροντας τους και τις διακρίσεις του "Best African musician" για τον Pene (από την CFTV - H.Π.Α.) & της καλύτερης Δυτικοαφρικάνικης μπάντας (στο Γιοχάνεσμπουργκ) στα 1988.
Το γκρουπ θα κυκλοφορήσει άλλο ένα LP το 1989, φόρο τιμής στον Σενεγαλέζο ιστορικό, ανθρωπολόγο & αιγυπτιολόγο Cheikh Anta Diop (1923 - 1986), κλείνοντας έτσι ένα μεγάλο κύκλο, που θα σημαδευτεί από αρκετές αποχωρήσεις.
Μεταξύ αυτών και ο  Lamine, που το 1990 θα σχηματίσει τους δικούς του Lemzo Diamono, διαμορφώνοντας ένα νέο μουσικό ύφος, γνωστό ως Marimbalax.
Όπως προείπα, αυτά τα άλμπουμ τα λαμπρύνει, εκτός των άλλων, και η πανταχού παρούσα κιθάρα του Lamine Faye, όπως μπορείτε και εσείς να διαπιστώσετε ...

ΥΓ: Το κομμάτι Mam που αναρτώ παρακάτω είναι από το "People", το μόνο "live" κομμάτι αυτού του άλμπουμ, από το 1986 στο ίδιο club. Υπάρχει βέβαια και στον ομώνυμο δίσκο, όμως αυτή η εκτέλεση έχει μια άλλη αύρα! Το Rewu Taax είναι από το άλμπουμ "Mam", και αξίζει να δώσετε προσοχή στα κιθαριστικά "γεμίσματα".
                                        Super Diamono de Dakar - Mam

           

             
                                   Super Diamono de Dakar - Rewu taax