II. João

II. João
Portekiz Kralı
Hüküm süresi	13 Ağustos 1481 – 25 Ekim 1495
Doğum	3 Mart 1455(1455-03-03) São Jorge Kalesi, Portekiz
Ölüm	25 Ekim 1495 (40 yaşında) Alvor, Algarve
Eş(ler)i	Leonor de Avis (e. 1470)
Çocuk(lar)ı	Afonso, Portekiz prensi Jorge, Coimbra dükü
Hanedan	Avis
Babası	V. Afonso
Annesi	Coimbralı Isabel

II. João (Portekizce okunuşu: [ʒuˈɐ̃ũ]) (3 Mart 1455 – 25 Ekim 1495), Príncipe Perfeito (Mükemmel Prens) olarak da bilinir, Portekiz'in onüçüncü kralıdır. Portekiz tahtını konsolide etmiş, ekonomisini güçlendirmiş, coğrafi keşifleri sürdürmüştür.

Gençliği

Lizbon’da Portekiz kralı V. Afonso ile Portekiz Prensesi Coimbra’lı Isabel’in çocuğu olarak doğdu. Babası bir manastırda yaşamaya başlayınca 1477 yılında başa geçtiyse de resmî tahta çıkış yılı 1481 yılında oldu.

Prensliğinde babası ile Kuzey Afrikadaki askeri seferlere katıldı ve Arzila Muharebesindeki zaferden sonra 1471 yılında şövalye ilan edildi. 1473 yılında kuzeni Viseu’lu Leonor ile evlendi.

Gençliğinden beri saray çevrelerinde pek sevilmezdi. Bunun nedeni hiçbir şekilde başkalarının fikirlerinden etkilenmemesi ve entrikalara karşı olmasıydı. Asiller ve özellikle de Braganza Dükü II. Fernando prensin kral olacağı zamanki siyasetlerinden çekinmeye başlamışlardı.

İktidara gelişi

1481 yılında resmen tahta geçmesinin ardından II. João asillerin aşırı genişleyen gücünü kısıtılayıp iktidarı merkezde güçlendirmeye dair girişimlerde bulundu. İktidarlarının tehlikeye girdiğini anlayan asiller derhal krala karşı komplo düzenlemeye giriştiler. Darbe yapmayı planlayan asillerin Kastilya Kraliçesi II. Isabel ile gizli yazışmaları Portekiz casuslarınca ortaya çıkarılınca tasfiye başlatıldı. Braganza ailesi kanun kaçağı ilan edilerek topraklarına el kondu, Braganza Dükü de Évora’da idam edildi.

Ertesi yıl, João’nun kuzeni Viseu Dükü krala karşı komplo iddiasıyla saraya çağrılacak ve ve bizzat kral tarafından bıçaklanarak öldürülecektir. Birçok kişi bu yeni tasfiye dalgasında idam edilecek, öldürülecek veya sınırdışı edilecektir.

Kralın komplolarla ilgili şunlar söylediği rivayet edilir: “Ben kralların kralıyım, hizmetkarların hizmetkarı değil.” Tasfiyelerden sonra kimse krala karşı gelmeyi aklından bile geçiremeyecekti ve João iktidarı tehdit edilemeyecekti. Tasfiyeler sırasında João'dan yana cephe alan veya karşı koymayan asiller bağlılıklarından dolayı ödüllendirilecektir.

Ekonomik durum

İflasın eşiğinde bir krallık devralan II. João ekonomik durumu çözmek amacıyla bir tür teknokrat hükûmeti kuracak ve akademik uzmanları saraya davet edecektir. Bundan sonra kral tebaları arasında ayrıntılı bir araştırma yaptırarak beceri, ustalık ve halktan kabul görme kriterlerine sahip olan alanında öne çıkan kişilerle temas kurarak ülke yönetimine dahil eder. Halkın adalet mekanizmasıyla ilgili sıkıntılarına eğilir. Önceki dönemde sürdürülen coğrafi keşifler sayesinde gelir kaynağı elde etti. Tordesillas Antlaşmasından önce bile Portekiz'in deniz aşırı sömürge ve ticaretinden dolayı parası oldukça değerliydi. Portekiz Krallığı topladığı vergiler ve gelirleriyle beraber tüm borçlarını ödemişti, bunda Gine altınlarının payı büyüktü.

Coğrafi keşifler

Ana madde: Portekiz coğrafi keşifleri

II. João babası döneminde ara verilen coğrafi keşiflere devam ederek, büyük amcası Gemici Henrique'in geleneğini sürdürdü. Onun için coğrafi keşifler çok önemliydi ve Hindistan ile bağlantı kuracak deniz yolunun bulunması için Afrika'nın güneyine doğru yapılan keşiflere destek verdi. Hükümdarlığı sırasında oldukça önemli gelişmeler yaşandı:

• 1482 yılında Avrupa dışındaki ilk yerleşim yerini kurdu. Gine sahillerindeki Elmina Kalesi kuruldu ve ticaret üssü olarak kullanılmaya başlandı.
• 1484 yılında Diogo Cão Kongo Nehrini keşfetti.
• 1488 yılında Bartolomeu Dias Ümit Burnunu geçti.
• 1493 yılında Álvaro Caminha São Tomé ve Príncipe Adalarında ilk yerleşim yerini kurdu.
• Afonso de Paiva ve Pêro da Covilhã efsanevi rahip John ve hükümdarlığını bulmak üzere Hindistan ve Etiyopya'ya doğru karadan yola çıktılar.

Tarihçiler arasında bu dönemdeki Portekiz coğrafi keşiflerinin ne boyutta olduğuna dair bir tartışma bulunmaktadır. Buna göre Portekiz kralı, en son keşifleri düşman Kastilya Krallığından gizlemek ve korumak için özel önlemler almıştır. Bu döneme ait tüm arşivler 1755 Lizbon Depremi sonucunda yok olmuş, arta kalan bazı belgeler ise Yarımada Savaşındaki Fransız işgali sırasında kaybolmuştur.

Kastilya ile mücadele

Kristof Kolomb Yeni Dünya'yı keşfettiği ilk deniz yolculuğundan dönerken ilk olarak Lizbon'a uğrayıp zaferini kral II. João önünde ilan etmek istese de kral İspanya ile aralarındaki antlaşmaya göre keşfedilen yerlerin Portekiz'in hakimiyet bölgesine düştüğünü söyleyecektir. Kolomb, daha Kastilya kraliçesi I. Isabel ile görüşemeden önce II. João Kastilya'yı tehdit eden bir mektup göndermiştir bile. İspanya derhal antlaşma masasına oturmayı teklif edecek ve Papalığın arabuluculuğunda Yeni Dünya'yı etki alanlarına bölen Tordesillas Antlaşması imzalanacaktır.

Portekiz ile İspanya arasındaki mücadelenin tek kaynağı sömürgeler değildir. Kastilya Kraliçesi I. Isabel ve kocası Aragon Kralı I. Ferdinand'ın çok sayıda kızı vardır ancak tek bir erkek vârisleri vardır, Juan. En yaşlı kızları olan Aragonlu Isabella ile Portekiz Prensi Afonso ile evlidir. Afonso ise II. João'nun tek oğlu ve gözbebeğidir. Eğer İspanyol tahtının varisi Juan erkek evlat sahibi olmadan ölürse zaten Portekiz kralı olacak Afonso aynı zamanda Kastilya ve Aragon tahtına da çıkabilecektir. Kastilya ve Aragon bağımsızlığına olasılık düzeyinde bile olsa yöneten bu tehdit Katolik kralları her türlü komploya itmiş ve evliliğin sona ermesi için uğraşılmıştır. Sonunda 1491 yılında Portekiz tahtının varisi Afonso şüpheli bir şekilde ölür. Ölümde Katolik kralların parmağı olup olmadığı hala bilinmemekle beraber, prensin seyisinin kazadan hemen sonra kaçarak kayıplara karışması şüpheleri artırmaktadır. Sonunda Isabella düşman bir prensle evlenmediği için İspanyol tahtı güvencede olacak, II. João ise evlilik dışı çocuğu olan Jorge (Coimbra Dükü) için tahta geçmesi için mücadele etse de başarılı olamayacaktır.

Geleneği

II. João, geride yasal olarak tanınan bir erkek çocuk bırakmadan 40 yaşında ölür. Onun yerine tahta kuzeni I. Manuel geçer. II. João'ya atfedilen Mükemmel Prens lakabı, Niccolò Machiavelli'nin Prens adlı eserinden gelir. II. João iktidarı boyunca sürekli olarak Prens adlı eserde önerildiği şekilde hüküm sürmüştür. Zamanının en saygı duyulan hükümdarlarından olmayı başarmıştır. Düşmanları bile bu özelliğini takdir edecektir. Kastilya kraliçesi I. Isabel onun için El Hombre (Adam) diyecektir.

Hakkında yazılan eserler

• Page, Martin The First Global Village
• Boxer, Charles R. From Lisbon to Goa, 1500–1750 (1991)
• Boxer, Charles R. The Portuguese Seaborne Empire 1415–1825
• Mira, Manuel S. Forgotten Portuguese: The Melungeons and the Portuguese Making of America (1998)
• Duffy, James Portuguese Africa (1968)
• Bodian, Mirian Hebrews of the Portuguese Nation (1997)

Ayrıca bakınız

• Portekiz coğrafi keşifleri
• Gemici Henrique
• Portekiz hükümdarları listesi