Moritanya

Moritanya الجمهورية الإسلامية الموريتانية (Arapça) al-Dschumhūriyya al-islāmiyya al-mūrītāniyya République islamique de Mauritanie (Fransızca) Moritanya İslam Cumhuriyeti
Bayrak Arma
Slogan شرف إخاء عدل   (Arapça) (Türkçe: Onur, Kardeşlik, Adalet)
Millî marş Moritanya Ulusal Marşı
Başkent ve en büyük şehir	Nuakşot 18°09′K 15°58′B
Resmî dil(ler)	Arapça
Resmî din	İslam
Demonim	Moritanyalı
Hükûmet	Üniter Yarı Başkanlık Sistemli Anayasal Cumhuriyet
• Devlet Başkanı Muhammed Veled Gazvani • Başbakan Muhtar Veled Ejey
Tarihçe
• Bağımsızlık 28 Kasım 1960
• Su (%)	0,03
Nüfus
• 2018 tahminî	4.403.313
• 2013 sayımı	3.537.368
• Yoğunluk	3,4/km2
GSYİH (SAGP)	2020 tahminî
• Toplam	24,042 milyar $ (138.)
• Kişi başına	5.797 $ (126.)
GSYİH (nominal)	2020 tahminî
• Toplam	7,428 milyar $ (150.)
• Kişi başına	1.791 $ (144.)
Gini (2008)	40.5 orta
İGE (2019)	0.546 düşük · 157.
Para birimi	Ugiya (MRO)
Zaman dilimi	UTC+0
• Yaz (YSU)	UTC+0 (kullanılmamaktadır)
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu	222
İnternet alan adı	.mr
1Moritanya Anayasası 6. Madde: Ülkenin ulusal dilleri Arapça, Pölce, Volofca ve Soninkece; ülkenin resmî dili ise Arapçadır

Moritanya ya da resmî adıyla Moritanya İslam Cumhuriyeti, Afrika kıtasının batısında yer alan bir ülkedir. Ülkenin sınır komşularını (kuzeyden saat yönünde ilerlendiğinde) Fas tarafından ilhak edilen Batı Sahra ile aynı bölge üzerinde Polisario tarafından tek taraflı bağımsızlığı ilan edilen Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti, Cezayir, Mali ve Senegal oluşturmaktadır. Bunun haricinde ülkenin batısında Atlas Okyanusu yer almaktadır. Ülkenin başkenti ve en büyük şehri Nuakşot'tur.

Ülke ismi

Ülkenin ismi olan mūrītāniyya Berberi köklere sahip olan geçmiş dönemlerde Berberi bir krallık olan Mauretania'ya da ismini veren Morolar'dan gelmektedir. Maure kelimesinin Fenikece bir kelime olan mahurim (Türkçe: batının adamı) kelimesinden geldiği tahmin edilmektedir.

Tarih

Erken tarih

Beşinci yüzyıl ile yedinci yüzyıl arasında, Kuzey Afrika'dan Berberi kabilelerin göç etmesiyle bugünkü Moritanya'nın asil sakinleri ve Soninkelerin ataları olan Bafourlar yerlerinden oldu. Bafourlar asıl olarak tarımla uğraşıyorlardı ve Sahra halkları içinde geleneksel göçebe yaşamı terkeden ilk halk da onlardır. Sahra yavaş yavaş kurumaya devam ederken güneye yöneldiler. Bafourları Sahra'nın orta kesimlerinde yaşayanlar izledi. Batı Afrika'ya göç ettiler, ancak 1076'da İslamı yaymayı kendilerine amaç edinmiş savaşçı Murabıtlar hücuma geçerek dönemin Gana İmparatorluğu'nu ele geçirdiler. Sonraki 500 yıl boyunca Araplar yerel halkın (Berberi ve diğerleri) direnişini bastırarak Moritanya'ya hakim oldular.

Moritanya'da 1644-1674 yılları arasındaki savaşlarda Beni Hasan aşiretinin (Hassaniler) öncülüğündeki Yemenli Arapları bölgeden çıkarma girişimleri başarısızlıkla sonuçlandı. Beni Hasan aşiretinin soyundan gelenler, yani Hassaniler, buradaki Mağrib toplumunun bir anlamda üst sınıfını oluşturdular. Günümüzde ülkedeki birçok Berberi kavim Yemen soyundan geldiklerini iddia etse de buna pek az kanıt bulunabilmiştir.

Fransız hâkimiyeti ve bağımsızlık sonrası dönem

Fransızlar, 1800'lerin sonlarından itibaren bölgeyi, bugünkü Moritanya topraklarını kolonisi haline getirdi. Moritanya 1920'den itibaren sekiz eyaletten oluşan Fransız Batı Afrikası'nın bir eyaleti oldu. Moritanya'nın 1960 yılında bağımsızlığını elde etmesiyle başkent Nuakşot kuruldu.

Bağımsızlıkla beraber siyah Afrikalı kavimler (Haalpulaar, Soninke ve Wolof), kalabalık gruplar halinde ülkelerine döndüler. Fransızca eğitim öğretimden geçmiş bu kavimler yeni devlet yönetiminde söz sahibi oldular, orduda yer aldılar. Bir yandan Fransızlar, güneydeki en uzlaşmaz kavimlerden biri olarak görülen Hassanileri bastırma faaliyetlerinde bulunurken bir yandan da iktidar dengeleri değişti, bu durum güneyde yaşayanlarla Mağrib halk arasında yeni bir anlaşmazlığa temel oluşturdu. Geçmişte köle olan ama Araplaştırılmış ve Mağrib toplumu içinde alt sınıfta kabul edilen Haratinler yer alıyordu. Mağribler arasında Moritanya'yı bir Arap ülkesi olarak görenlerle bölgenin Mağrip kökenli olmayan asıl sakinlerinin baskın bir rol üstlenmesini isteyenler ayrıştı.

Etnik anlaşmazlıklar 1989'da yaşanan iç çatışmalarla doruk noktaya ulaşsa da o zamandan bu yana yatışmış görünüyor. Etnik gerginlikler ve hassas bir konu olan kölelik, geçmişte olduğu kadar hâlâ siyasi tartışmaların merkezinde yer alıyor. Moritanya'da birçok grup ülkeyi daha çoğulcu ve çeşitliliğe önem veren bir yer haline getirme yolunda çabalarını sürdürüyor. 5 Ağustos 2008 yılında askerî darbe yaşanmıştır.

Coğrafya

Moritanya'nın topografyası

Şinkıt'in batısındaki kumlu alan

Moritanya 1,030,631 kilometrekarelik yüzölçümüyle dünyanın 29. en büyük ülkesidir. Ülkenin toplamda sahip olduğu 5.002 km'lik kara sınırından 460 km'si Cezayir, 2.236 km'si Mali, 742 km'si Senegal ve 1.564 km'si ise Batı Sahra oluşurken, ülkenin ayrıca Atlas Okyanusu'na da 754 km'lik sahil şeridi bulunmaktadır.

Ülkenin büyük bölümü düzlüklerden oluşur, merkezi bölgelerde bazı tepeler vardır. En yüksek noktası 915 m ile Kediet İclil'dir. Topraklarının yalnızca %0.2'si tarıma elverişlidir. Aşırı otlatma, ormanların tahrip edilmesi ve toprak erozyonu, kuraklıklarla da birleşerek ülkede önemli bir sorun olan çölleşmeye yol açmaktadır. Ülkenin tek daimi akarsuyu olan Senegal Nehri'nden uzak bölgelerde temiz su kaynakları azdır.

İklim

Çöl iklimi etkisi altındaki ülkede hava yıl boyunca sıcak, yağışsız ve tozludur. Kurak iklimin etkisindeki ülkeye serinlik Kanarya Akıntısı ile gelmekte, bu akıntı ile kıyı bölgelerinde yoğun sis görülebilmektedir. Ülkenin kuzey kesimlerinde yağışlar genellikle kış aylarında görülmekte olup, bu yağışlar da genel itibarıyla yıllık 100 mm'nin altında gerçekleşmektedir. Ülkenin uç güney kesimlerinde ise bu miktar çoğu Temmuz-Ekim arası olmak üzere yıllık 300 mm ile 400 mm arasında gözlemlenmektedir. Ülke genelinde sıcaklıklar Ocak ayında 20-24 °C arası, Temmuz ayında ise 30-34 °C arası ölçülmekte olup, yaz aylarında 50 °C varan yüksek sıcaklıklar ölçülebilmektedir.

Bitki örtüsü ve yaban hayat

Ülkenin güneyinde yer alan Sahel kuşağında dikenli çalılar, otlar ve Akasya ağaçları hakim bir konumda iken, kuzey kesimlerinde çöl hakimdir.Sénégal Nehri boyunca aralıklarla Baobab, Rafya, Palmiye gibi ağaç türleri yer almaktadır. Ülkenin kıyı kesimlerinde tuzlu bataklıklar gözlemlenmektedir.

Ülke yaban hayat açısından farklı türlere ev sahipliği yapmaktadır. Moritanya ovalarında antilop, fil ve sırtlangiller ailesine mensup hayvanlar gözlemlenebilmektedir. Çölün hakim olduğu bölgelerde ise ceylan, deve kuşu, düğmeli domuz, pars ve Afrika yaban kedisi kendilerine yaşam alanı bulabilmektedir. Bunların haricinde Moritanya'da Nil timsahı da gözlemlenmiştir.

Nüfus yapısı

Başkent Nuakşot'ta balık pazarı

Moritanya'da son olarak 2013 yılında gerçekleştirilen resmi sayım sonuçlarına göre 3.537.368 nüfus tespit edilmiştir. 2018 tahmini sayım sonuçlarına göre ise 3,840,429 nüfus belirlenmiştir.

Moritanya genç bir nüfusa sahip olup, 2018 tahmini verilerine göre nüfusun %58,02'si 0-24 yaş aralığındadır. Ülkenin sadece %3,81'i 65 yaş ve üzerindedir. Ülkenin genel nüfusunu 0-14 yaş grubu %38.24 (erkek 737,570/kadın 730,969), 15-24 yaş grubu %19.78 (erkek 372,070/kadın 387,375), 25-54 yaş grubu %33.44 (erkek 595,472/kadın 688,620), 55-64 yaş grubu %4.74 (erkek 82,197/kadın 99,734) ve 65 yaş ve üzeri grup %3.81 (erkek 62,072/kadın 84,350) oranlarında oluşturmaktadır.

Şehirde yaşayanların oranı 2019 verilerine göre %54,5 olan ülkede, nüfusun yıllık artış oranı 2018 tahmini verilerine göre %2,14 düzeyindedir.

Dil

Ülkenin tek resmî dili Arapçadır. Ülkede Mağrip Arapçası'nın lehçesi olan Hasaniye Arapçası konuşulmaktadır. Bunun haricinde ulusal dil olarak kabul göre Pölce, Volofca ile Mande dil ailesi üyesi Soninkece de yerel olarak konuşulmaktadır.

Ülkenin Fransa'nın sömürgesi olduğu süreçte resmî dil olan Fransızca günümüzde iş, eğitim ve ticarette kullanılmakta olup, okullarda Arapçanın yanında ikinci eğitim dili konumundadır.

Din

Ülkede hakim olan din İslamdır. Moritanya nüfusunun büyük çoğunluğu bu dinin Sünni mezhebine göre yaşamını sürdürmektedir. Ülke genelinde diğer dinlere inananların oranı yok denecek kadar düşük konumda bulunmaktadır.

Demografik Yapı

Ülkenin en büyük çoğunluğunu %70'lik bir oran ile Morolar oluşturur. Ülkenin geri kalan kısmı ise %10 Halpular, %10 Voloflar, %4.5 Soninkeliler, %3 Bambaralar ve %0.4 İmragenler'den oluşur.

İdari yapılanma

Moritanya'nın bölgeleri

Moritanya kendi içerisinde en üst idari yapılanma olarak on iki tanesi bölge, bir tanesi de başkent bölgesi olmak üzere 13 bölgeye ayrılmıştır.

1. Adrar (Atar)
2. Assaba Bölgesi (Kiffa)
3. Brakna Bölgesi (Aleg)
4. Dakhlet Nouadhibou Bölgesi (Nouadhibou)
5. Gorgol Bölgesi (Kaédi)
6. Guidimaka Bölgesi (Sélibaby)
7. Hodh Ech Chargui Bölgesi (Néma)
8. Hodh El Gharbi Bölgesi (Aioun el Atrouss)
9. Inchiri Bölgesi (Akjoujt)
10. Nuakşot (Başkent bölgesi)
11. Tagant Bölgesi (Tidjikja)
12. Tiris Zemmour Bölgesi (Zouérate)
13. Trarza Bölgesi (Rosso)

Ekonomi

Moritanya ihracatının orantılı temsili, 2019

Doğal kaynakları zengin olmasına rağmen, Moritanya'nın GSYİH'si azdır. 1970'ler ve 1980'lerde tekrarlayan kuraklıklar nedeniyle göçebelerin çoğu ve çiftçilerin çoğu şehirlere göç etmek zorunda kalsa da, nüfusun çoğunluğu geçimini hâlâ tarım ve hayvancılığa bağlamaktadır Moritanya, toplam ihracatın neredeyse %50'sini oluşturan büyük demir cevheri yataklarına sahiptir. Altın ve bakır madenciliği yapan şirketler iç kesimlerde maden açmaktadır.

Ülkenin ilk derin su limanı, 1986'da Nuakşot yakınlarında açıldı. Son yıllarda, kuraklık ve ekonomik kötü yönetim, dış borcu artırdı. Mart 1999'da hükûmet, Dünya Bankası-Uluslararası Para Fonu ortak göreviyle 54 milyon dolarlık gelişmiş yapısal uyum tesisi (ESAF) için bir anlaşma imzaladı. Özelleştirme en önemli konulardan biri olmaya devam etmektedir. Moritanya'nın, ESAF'ın %4-5'lik yıllık GSYİH büyüme hedeflerini karşılaması pek mümkün görünmemektedir.

Petrol, Moritanya'da 2001 yılında açık denizde Chinguetti sahası keşfedildi. Moritanya ekonomisi için potansiyel olarak önemli olmasına rağmen, genel etkisini tahmin etmek zordur. Moritanya, "Arap ve Afrika dünyalarını birbirine bağlayan ve küçük ölçekli de olsa Afrika'nın en yeni petrol üreticisi olan, çaresiz fakir bir çöl ülkesi" olarak tanımlandı. Taoudeni havzası iç kesimlerinde başka petrol rezervleri olabilir ancak zorlu ortam, madenciliği pahalı yapar.

Dış bağlantılar

• Wikimedia Atlas'da Moritanya
• Moritanya hükûmeti resmî sitesi6 Temmuz 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Fransızca)