Shaghayegh > Books: favorites‎ (35)

شاید آنچه نجاتم می‌دهد –هرچند مرز بین نجات و تباهی به نازکی یک تار موست– این است که درنهایت، با وجود نیاز مبرمی که به نظم دارم، چیزی سرسختانه در وجودم می‌لغزد، برهم می‌زند، فریب می‌دهد، اشتباه می‌کند، شکست می‌خورد و به خاک می‌افتد. این روحیه، مرا به هر سمت و سویی که بخواهد می‌برد. به تدریج، معنای نوشتن برایم تبدیل به همین بالا و پایین کردن دائمی شد، همین تعادل داشتن و نداشتن؛ چیدن خرده‌ریزها در یک قاب و منتظر لحظه‌ی درهم ریختنش ماندن. بنابراین رمان عاشقانه زمانی رضایتم را جلب می‌کند که تبدیل می‌شود به رمانی درباره‌ی از بین رفتن عشق. اثر رازآلود وقتی مرا جذب خودش می‌کند که می‌فهمم هیچ‌کس قرار نیست قاتل را پیدا کند. رمان تربیتی تنها زمانی به نظرم خوب می‌آید که متوجه می‌شوم هیچ یک از شخصیت‌ها قرار نیست تربیت شوند. نوشته‌ی زیبا، زمانی زیبا می‌شود که عصیان می‌کند و از استیصال و قدرت زشتی می‌گوید؛ و شخصیت‌ها؟ وقتی شخصیت منسجمی دارند، احساس می‌کنم چیزی درباره‌ی آن‌ها غلط است و زمانی که چیزی می‌گویند و دقیقا برعکسش را انجام می‌دهند، به وجد می‌آیم.

...شروع می‌کنم به نوشتن یک‌جور دفتر خاطرات، حتی نوشتاری سری ابداع می‌کنم تا هیچ‌کس نتواند آن را بخواند. در آن دفتر، بدبختی‌هایم را می‌نویسم، رنج‌هایم، اندوهم، و همه‌ی چیزهایی که باعث می‌شوند شب‌ها در سکوت تو تختم گریه کنم.
برای از دست دادن برادرهایم و والدینم گریه می‌کنم، و خانه‌مان که حالا خارجی‌ها در آن ساکن هستند.
بیشتر برای آزادی از دست رفته‌ام گریه می‌کنم.

دفتر خاطرات سری‌ام و اولین شعرهایم را در مجارستان جا گذاشتم. برادرها و والدینم را آنجا جا گذاشتم، بی‌خبر، بی‌خداحافظی. اما بیشتر از هر چیز، من در آن روز آخر نوامبر ۱۹۵۶، تعلقم به یک ملت را برای همیشه از دست دادم.

To a superficial reader of Proust’s work—rather a contradiction in terms since a superficial reader will get so bored, so engulfed in his own yawns, that he will never finish the book—to an inexperienced reader, let us say, it might seem that one of the narrator's main concerns is to explore the ramifications and alliances which link together various houses of the nobility, and that he finds a strange delight when he discovers that a person whom he has been considering as a modest businessman revolves in the grand monde, or when he discovers some important marriage that has connected two families in a manner such as he had never dreamed possible. The matter-of-fact reader will probably conclude that the main action of the book consists of a series of parties; for example, a dinner occupies a hundred and fifty pages, a soiree half a volume.

تمام دنیا یک طرف تو یک طرف عزیزم، عزیزم
تمام خوبا یک طرف تو یک طرف عزیزم، عزیزم
آهسته‌ و پیوسته، مهرت به دل نشسته
حالا جونم به جونت بسته، عزیزم

One thing should be firmly impressed upon your minds: the work is not an autobiography; the narrator is not Proust the person, and the characters never existed except in the author’s mind. Let us not, therefore, go into the author’s life. It is of no importance in the present case and would only cloud the issue, especially as the narrator and the author do resemble each other in various ways and move in much the same environment.

هر آدمی یک ذات منسجم ساخته پرداخته نیست که برای همه یکسان باشد و او را به همان سادگی بتوان شناخت که قرارداد یا وصیت‌نامه‌ای را می‌شود خواند، شخصیت اجتماعی ما ساخته‌ی فکر دیگران است. حتی کار بسیار ساده‌ای که آن را "دیدن شخصی که می‌شناسیم" می‌نامیم تا اندازه‌ای یک کار فکری است. قالب ظاهر فیزیکی آدمی را که می‌بینیم از همه‌ی برداشت‌هایی که از او داریم پر می‌کنیم، و بدون شک این برداشت‌ها در پدید آوردن شکل کلی‌ای که در نظر می‌آوریم بیشترین نقش را دارند. برداشت‌های ما رفته‌رفته آن چنان کامل در قالب گونه‌های شخص جا می‌گیرند، آن چنان دقیق با خط ‌بینی او همخوان می‌شوند، آن چنان خوب به زیر و بم‌های صدای او که پنداری پوشش شفافی باشد شکل می‌دهند که هربار که چهره‌ی او را می‌بینیم و صدایش را می‌شنویم، آنچه چشم و گوشمان از او می‌بیند و می‌شنود همان برداشت‌هاست.

می‌ایستادم و نخودفرنگی‌هایی را تماشا می‌کردم که خدمتکار آشپزخانه پاک کرده و روی میز آشپزخانه چون تیله‌های سبزی شمرده و به ردیف گذاشته بود؛ اما بیش از همه از تماشای مارچوبه‌ها لذت می‌بردم که آغشته به لاجورد و صورتی بودند، سرهایشان ریزریز رنگ‌های بنفش و آبی خورده بود که با تشعشعی که نمی‌توانست زمینی باشد بفهمی نفهمی کم‌رنگ‌تر می‌شدند تا به ته آن می‌رسیدند که با این همه هنوز به خاک آلوده بود. به نظرم می‌رسید که این پرده رنگ‌های آسمانی از موجودات دل‌انگیز خبر می‌دهد که هوس کرده‌اند به شکل مارچوبه درآیند اما از ورای پیرایه‌ی آن تن‌های سفت و خوردنی، جوهره‌ی بی‌همتایشان را در آن رنگ‌های تازه سر برآورنده‌ی سپیده‌دمانه، آن طرح‌های سردستی رنگین‌کمان، آن درهم آمیختن و محو شدن آبی‌های شامگاهی به نمایش می‌گذارند، جوهره‌ای که هنوز باز می‌شناختم هنگامی که در سرتاسر شب پس از شامی که همراهش مارچوبه خورده بودم در لوده‌بازی‌های شاعرانه و رکیکشان که به یکی از قصه‌های شکسپیر می‌مانست قصری مرا به شوخی تنگ عطر کرد.

هنگامی که برای ترک کلیسا پیش محراب زانو زدم، در برخاستن یکباره بوی تلخ و شیرین بادام‌گونه‌ای شنیدم که از شاخه‌های کویچ می‌آمد، و روی گل‌ها نقطه‌های بورتری دیدم که با خود گفتم عطرشان باید زیر آن‌ها نهفته باشد، به همان گونه که بوی نان بادامی زیر برشتگی‌هایش، و بوی گونه‌های خانم ونتوی زیر لکه‌های کک و مک.

از آنجا که مردم فقط جاذبه‌ها، زیبایی‌ها، شکل‌هایی از طبیعت را می‌شناسند که از میان قالب‌های یک هنر رفته‌رفته جا افتاده گرد آورده‌اند، و یک هنرمند اصیل و نوآور این قالب‌ها را طرد می‌کند، آقا و خانم کوتار که از این دیدگاه نمونه‌ی مردمان عادی بودند، سونات ونتوی و تکچهره‌های نقاش را از آنچه به عقیده‌شان هارمونی موسیقی و زیبایی نقاشی بود عاری می‌یافتند. هنگامی که پیانونواز این سونات را می‌زد به نظرشان می‌رسید که اتفاقی و بی‌هیچ ترتیبی نت‌هایی را روی پیانو می‌نوازد که به شکل‌هایی که برایشان آشناست در نمی‌آیند، و نقاش هم رنگ‌ها را به همین گونه تصادفی روی بوم می‌ریزد. اگر در تابلوهای او شکلی به نظرشان آشنا می‌آمد، آن را زمخت و جلف می‌یافتند (یعنی عاری از مکتب نقاشی که حتی آدم‌های زنده‌ی کوچه و خیابان هم بر پایه‌ی معیارهای آن می‌سنجیدند)، و همچنین بدور از حقیقت، گویی آقای بیش نمی‌دانست شانه‌ی آدم به چه شکلی است و خبر نداست که موی زن بنفش نیست.

انکار (Denial)
خشم (Anger)
معامله (Bargaining)
افسردگی (Depression)
پذیرش (Acceptance)

“Sometimes people need to lie to themselves most of all.”

«مرگ هر چند به اندازه زندگی طبیعی و عادی است ولی با این همه پدیده عجیبی است. همه چیز را دگرگون می‌کند و از همه بیش‌تر عادی بودن زندگی را.»

«انکار: مرگ موقتی‌ست، نوعی کاستی‌ست، حیات در تعلیق است، رؤیاست. اکثر کودکانی که به سن تکلم رسیده‌اند، مرگ را برگشت‌پذیر و موقتی می‌دانند و یا به جای آنکه پایان هشیاری بدانندش، نوعی کاستی و نقصان تلقی‌اش می‌کنند. کارتون‌های تلویزیونی که شخصیت‌هایشان به صورت‌های مختلف منفجر، نقش بر زمین، له یا تکه‌تکه می‌شوند و بعد در نهایت، به طرز اعجاب‌انگیزی دوباره سرپا می‌ایستند، این دیدگاه کودکان را تقویت می‌کنند.»

حاصل این پیروزی اما کجا اهمیتی دارد؟
یک امضا از عریضه‌های درخواست صلح کمتر.
به لحاظ عینیت چیز زیادی نیست
به لحاظ ذهنیت... بگذریم.
به افراط و بلندتر از همیشه
از دردم گفته‌ام
همچون کرمی لهیده
که سرش را اندکی بلند می‌کند
و به خامی زننده‌اش تقلا می‌کند، الخ.
پیروزی فاشیسم!
بنويسید، بنویسید. بگذارید آنان (آنان!) بدانند که من می‌دانم
آگاه چون پرنده‌ای زخمی
که آرام‌آرام می‌میرد اما هرگز نمی‌بخشاید.

بله، لی‌لاست که نوشتن را سخت می‌کند. زندگی‌ام، وادارم می‌کند تصور کنم، زندگی‌اش چگونه می‌شد اگر آنچه برای من اتفاق افتاد، برای او روی می‌داد، چه استفاده‌ای از شانس خوب من می‌کرد و زندگی‌اش مدام در زندگی‌ام ظاهر می‌شود، در کلماتی که بر زبان می‌آورم، در آن‌ها، غالبا پژواکی از کلمات او به گوش می‌رسد، در حرکت خاصی که اقتباسی از حرکت اوست، در کم‌تر بودن من که به‌خاطر بیش‌تر بودن اوست، در بیش‌تر بودن من که تسلیم کم‌تر بودن اوست.

ما از بچگی شاهد کتک خوردن مادران از پدرانمان بودیم. با این فکر بزرگ شده بودیم که یک غریبه نباید لمسمان کند، اما پدرمان، دوست‌پسرمان یا همسرمان، هر وقت دوست داشتند، به خاطر عشق به ما، برای تربیتمان، برای بازآموزیمان می‌توانند ما را بزنند.

آن‌ها عصبی بودند، تسلیم بودند، ساکت بودند، با لب‌های به هم فشرده و شانه‌های خم شده، یا به بچه‌هایی که آن‌ها را به ستوه می‌آوردند، دشنام‌های وحشتناک می‌دادند. بیش از حد لاغر، با چشمان و گونه‌های گود رفته یا با پشت‌های پهن، قوزک‌های ورم کرده، سینه‌های سنگین، بسته‌های خریدشان را حمل می‌کردند و بچه‌ها به دامن‌هایشان آویزان شده و می‌خواستند بغلشان کنند. و ای خدا! ده یا حداکثر بیست سال از من بزرگ‌تر بودند. با این همه، به نظر می‌رسید کیفیت زنانه‌ای را که برای ما دخترها بسیار اهمیت داشت را از دست داده بودند. کیفیتی که ما آن را با لباس، با آرایش مشخص می‌کردیم. توانایی زنانه‌ی آنان به وسیله شوهران، پدران و برادران بلعیده می‌شد و در نهایت زنان هم به دلیل کار سخت، بالا رفتن سن یا بیماری، شبیه آن‌ها می‌شدند.
کی این استحاله شروع شد، با کارهای خانه؟ با حاملگی؟ با کتک خوردن‌ها؟ اندام لی‌لا هم مثل نونچا  از ریخت می‌افتد؟ ممکن است فرناندو از صورت ظریف آن بیرون بپرد، راه رفتن برازنده‌اش مانند رینو شود، با پاهای گشاد، بازوهای گشوده در کنار سینه‌اش؟ و ممکن است روزی بدن من هم، نه تنها با ظهور بدن مادرم، با بدن پدرم هم ویران شود؟ و ممکن است هر چه در مدرسه یاد گرفتم، محو شود، محله دوباره مستولی شود، هماهنگی‌ها، آداب، همه چیز در باتلاق سیاه درآمیخته شود؟ آناکسیماندر و پدرم، فولگوره و زن آکیله، ظرفیت‌ها و دریاچه، افعال ماضی نامعین، هزینه و زبان گستاخ و عامیانه سولاراها، همان گونه که طی هزاران سال بر سر این شهر آشفته و تحقیر شده آمده بود؟

مرا از پله‌ها بالا و پایین می‌فرستاد فقط برای اینکه زیر دامنم را نگاه کند.

به سمت نگهبان اشاره کرد و گفت: "مواظب اون باش، وقتی بیرون می‌ری، به حتم تو رو متهم به دزدیدن مارتادلا می‌کنه تا بتونه بگرددت و دستش رو روی همه‌ی بدنت بکشه."

وقتی پس از تقلا و تلاش او را تصاحب کرد، او دیگر آنجا نبود. شب، اتاق، تخت‌خواب، بوسه‌های او، دستانش روی بدن او، هر حسی در یک احساس جذب شده بودند. او از استفانو کراچی متنفر بود، از قدرتش متنفر بود، از فشار بدنش روی بدن خود متنفر بود، از اسم و فامیلش متنفر بود.

اصلا حس نوستالژیکی به دوران کودکیمان ندارم: پر از خشونت بود. هر چیزی روی می‌داد، در خانه و بیرون، هر روز، اما به یاد نمی‌آورم که آن زمان زندگی خود را زندگی بدی بدانیم. زندگی همان‌طور بود، انگار باید آن‌طور می‌بود، ما باید با این وظیفه بزرگ می‌شدیم که زندگی دیگران را سخت‌تر کنیم، قبل از اینکه آن‌ها زندگی ما را سخت‌تر کنند. البته رفتارهای خوبی را که معلم و کشیش موعظه می‌کردند، دوست داشتم اما احساس می‌کردم به رغم اینکه دختر بودیم، آن روش‌ها مناسب محله‌ی ما نبود. زنان بیش از مردان بین خودشان می‌جنگیدند، آن‌ها موی همدیگر را می‌کشیدند و به هم آسیب می‌رساندند. ایجاد درد برای دیگران نوعی بیماری بود.

با وجود اینکه پاهایم کاملا خوب بودند، فکر می‌کردم احتمال دارند لنگ‌ بشوند. با این فکر می‌خوابیدم و صبح به محض بیدار شدن در تختخواب،  پاهایم را کنترل می‌کردم که آیا هنوز حرکت می‌کنند. شاید همین دلیل اصلی تمرکز من روی لی‌لا بود که پاهایی باریک و چابک داشت و همیشه آن‌ها را حرکت می‌داد و حتی وقتی کنار معلم نشسته بود، لگد می‌زد، طوری‌که معلم عصبی می‌شد و فوری او را به نیمکت خودش بر‌می‌گرداند.
آن موقع چیزی مرا قانع کرد که اگر پا به پای او بروم، لنگیدن مادرم که وارد مغزم شده بود و خارج نمی‌شد، دیگر تهدیدم نمی‌کند. تصمیم گرفتم آن دختر را الگوی خود قرار دهم و همیشه جلوی چشمم باشد، حتی اگر ناراحت شود و مرا از خود براند.

_گرکو، می‌دونی مردم عامی چه کسانی‌اند؟
_بله، خانواده‌ی کراچی نمونه‌ی این گونه مردمند.
_مردم عامی آدمای کثیفی‌اند.
_بله.
_و اگه کسی آرزو کنه که یه عامی باقی بمونه، او، فرزندانش، فرزندان فرزندانش، لیاقت هیچ چیز رو ندارن. چرولو رو فراموش کن و به خودت فکر کن.

مادرم می‌گفت که با آن سینه‌های بزرگ، جلف به نظر می‌رسم و باید برویم و کرست بخریم. بیش از معمول خشن بود. انگار از اینکه من سینه داشتم و پریود شده بودم، خجالت می‌کشید. دستورات نفرت‌انگیزی که به من داده بود، شتابزده و ناکافی بود، به زور چیزی زمزمه می‌کرد. وقت نداشتم سوالی بپرسم، چون زود پشتش را به من می‌کرد و لنگ‌لنگان می‌رفت.

منطق و احساساتم قاطی شده بودند: او را در آغوش بکشم، با او گریه کنم، ببوسمش، موهایش را بکشم، بخندم و وانمود کنم که تجربیاتی دارم و با صدای فردی که تجربه دارد او را راهنمایی کنم و در آن لحظات نزدیکی و دوستی بی‌نظیر، او را از غم‌ها دور کنم. اما در نهایت، فقط این فکر کینه‌توزانه  در سرم ماند که من داشتم صبح زود او را از سر تا نوک پا می‌شستم، فقط برای اینکه شب استفانو او را چرکین کند. او را عریان، همان‌گونه که در لحظه بود، تصور کردم که روی تخت در خانه‌ی جدید با شوهرش به هم می‌پیچند و وقتی که قطار از زیر پنجره‌شان عبور می‌کند، استفانو با خشونت او را از آن خود می‌کند. احساس کردم تنها چیزی که می‌تواند درد آن لحظه‌ی مرا تسکین دهد، این است که گوشه‌ای خلوت پیدا کنم و درست همزمان، آنتونیو همان کار را با من بکند.