0% found this document useful (0 votes)
162 views50 pages

Sale Deed

This document summarizes the sale of a shop by a seller to a buyer. It details the location and area of the shop being sold. It states that the seller has received full payment for the shop from the buyer and has no further claims. The document provides signatures of both the seller and buyer to finalize the transaction.
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as DOCX, PDF, TXT or read online on Scribd
0% found this document useful (0 votes)
162 views50 pages

Sale Deed

This document summarizes the sale of a shop by a seller to a buyer. It details the location and area of the shop being sold. It states that the seller has received full payment for the shop from the buyer and has no further claims. The document provides signatures of both the seller and buyer to finalize the transaction.
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as DOCX, PDF, TXT or read online on Scribd
You are on page 1/ 50

fodzhnkjkps laerhi=

gs laerhi= vkt rk- ------------------ ekgs ------------------ lu


------------------ jksth] Jherh ------------------ /keZ fganw o;
------------------ jkg.kkj ------------------ iks- ------------------ rk-
------------------ ft- ------------------ ¼;kaP;k ukokpk mYys[k ;k
[krkr fodzhnkj vlk dj.;kr ;sr vkgs-½ gs ,drQkZ Jh jkg.kkj
------------------ iks- ------------------ rk- ------------------ ft-
------------------nqljhrQsZ ;k nks?kkar dj.;kr ;sr vkgs rs vlsa
T;kaP;k ukokpk mYys[k ;k [krkr [kjsnhnkj vlk dj.;kr vkyk gs
T;kvFkhZ]
1- rk --------------- P;k fodzh[krkus fodzhnkj ;kauh R;kph
LFkkoj feGdr ftps ri’khyokj o.kZu R;k [krkP;k ifjf’k”Vkr
fnys vkgs-
[kjsnhnkj ;kauk fdaer #- --------------- P;k ekcnY;kr dk;e
fodzh d#u fnyh vkgs rs fofdz[kr ---------------
mifuca/kd ;kaP;k dk;kZy;kr vuqdzekad --------------- rk
--------------- jksth uksanfo.;kdfjrk nk[ky dj.;kkr vkys vkgs-
2- [kjsnhnkj lnj mifuca/kd ;kaP;kiq<s gtj jkgwu] R;kaph lnj
[krkoj dsysyh lgh dcwy d# ‘kdys ukghr- R;kdfjrk Bsoysyh
osG lekIr >kY;kus mifuca/kd ;kus fodzhiqjrs rs fodzh[kr
uksano.;kps ukdkjys-
3- Rks nks”k nqj dj.;klkBh [kjsnhnkjkP;k fouarho#u
fodzhnkj ;kauh rs fodzh[kr uksanfo.;kps ukdkjys vkgs gs
fl/n gksbZy-
4- ;k vFkhZ ojhy djkjkUo;s] lnj fodzhnkj ;k [krkus v;s ekU;
djrkr dh] R;kauh lnj fodh[krkoj lgh dsyh vkgs o R;akuh lnj
feGdr [kjsnhnkjkyk iq.kZ ekydh gDdkus fodyh vkgs o
frP;koj fodzhnkj ;kapk dkghgh gDd jkghyk ukgh- tjh
fodzzhnkjkus mifuca/kd ;kaP;kiq<s R;kaph lgh ekU; dsyh
ukgh Eg.kwu] lnj mifuca/kdkauh rs fodzh[kr uksanfo.;kps
ukdkjys vkgs] rjh rs iq.kZ oS/k vkgs o R;k [krkojhy lgh
R;kaph vkgs rlsp fodzhdjh ;k [krkoj lgh d#u] rh lnj
mifuca/kdkleksj gtj jkgwu ekU; dj.;kps vk’oklu nsr vkgs o
rs fodzh[kr uksanoys xsys vkgs vls /k#u R;klaca/kh dlyhgh
gjdr u ?ks.;kps vk’oklu nsr vkgs- ;s.ksizek.ks
fodzhnkj ;kauh ;k [krkoj lgh dsyh vkgs-
Ifjf’k”V
fodzhnkj Jh- --------------- ;kaph lgh
lk{khnkj
1-
2-

1
nqdku xkG;kps [kjsnhi=
[kjsnhi= ‘kgj----------------------------e/khy isB------fl- l-
ua-----------------------------o isB--------------e/khy fl-l-
ua------------------;k feGdrhe/khy------------------------------;k
bekjrhe/khy nqdku xkGk ua----------------------- ;k O;kikjh
xkG;kps j- :----------------------@------¼-----------QDr½ brD;k
fdaerhps] R;kps cktkjewY; j-:-------------------@-----
¼--------------QDr½
fodzh daz--------------------------nj---------------------@&izfr
pkSjl ehVj
vkt fnukad--------------------okj--------------------rs fno’kh
[kkyhyizek.ks >kys-
fygwu ?ks.kkj & Jh----------------------------------
o;---------o”ksZ] O;olk;---------------
jk-----------------------------------------
;kalh
fygwu ns.kkj-------------------------------cWad rQsZ
ekU;rkizkIr vf/kdkj
Jh------------------------------------
o;-----------o”ksZ] O;olk;------------
jk---------------------------------------------
ekU;rk ns.kkj &
Jh----------------------------------------------
o;-----------o”ksZ] O;olk;-------------------
jk-------------------------------------
‘kgj---------------isV---------------fl-l-ua------------------------o
isB------------fl-l-ua------------------------;k
feGdrhe/khy----------------------;k bekjrhe/khy vIij xzkÅaM
¶yksvjojhy nqdku xkGk ua--------------] ;kaps
{ks=QG--------------------pkS- eh- Eg.ktap------------------pkS
QqV] ;kaph prq%lhek &
iwosZl & -----------------
if’pesl & --------------------
nf{k.ksl & ----------------------
mRrjsl & --------------------------
;ke/khy ykbZV fQVhax] ykbZV ehVj o ykbZV dusD’kups
fMikWf>V o lnj xkG;kl vl.kk&;k loZ dkWeu gDdkalghr]
xkG;krhy vktferhl vl.kkjs QfuZpj] QfuZpj fQVhax] ,vj
daMh’kuj ;klg-
;s.ksizek.ks oj o.kZu dsysyh feGdr ¼;kiq<s ;k feGdrhpk
mYys[k lnjhy feGdr vlk lks;hlkBh dsyk vkgs-½ gh ekU;rk
ns.kkj ;kaP;k ekydhph gksrh- ekU;rk ns.kkj ;kauh fygwu ns.kkj
Eg.kts-----------------------------cWad----------------‘kgj
‘kk[kk ;kapsdMwu dtZ ?ksÅu lnjhy feGdr rkj.k fnyh gksrh-
ekU;rk ns.kkj ;kapsdMwu dtkZph loZ Fkdhr jDde fygwu
ns.kkj ;kauk fnyh xsyh ukgh Eg.kwu fygwu ns.kj cWadsus fn
lsD;qfjVk;ls’ku vWaUM fjdULVªD;ku vkWQ Qk;ukU’khvy
vlsV~l vWaUM~ ,uQkslZesaV vkWQ lsD;qfjVh baVjsLV
vWDV] 2002 vkf.k fn lsD;qfjVh baVjsLV ¼,uQkslZesaV½ :Yl]
2002 e/khy rjrqnhuqlkj lnjhy feGdr ekU;rk ns.kkj ;kapsdMwu
rkC;kr ?ksryh o vktferhl lnjhy feGdr fygwu ns.kkj ;kaps rkC;kr
vkgs- lnjhy feGdr lnj dk;|kP;k rjrqnhuqlkj vko’;d vl.kkjh tkghj
uksVhlgh izfl/n dsyh- fygwu ns.kkj ;kaP;k tkghj vkokgukuqlkj
fygwu ?ks.kkj ;kauh R;kaP;k xjtsiksVh lnjhy feGdr [kjsnh ?
ks.;kps fuf’pr dsyk- fygwu ns.kkj cWadsps--------------------------
O;oLFkkid ;kapscjkscj ;kauk fygwu ns.kkj cWadsP;k orhus lnj
[kjsnh O;ogkj dj.;kpk iw.kZ vf/kdkj vkgs- ;k [kjsnh O;ogkjus
lnjhy feGdrhpk [kjsnhO;ogkj ,dw.k j-:------------------
@&¼---------------------QDr½ [kjsnh fdaerhl fuf’pr >kyk-
;k [kjsnhi=kus fygwu ns.kkj ;kauk fygwu ?
ks.kkj ;kapsdMwu ;k [kjsnh O;ogkjkiksVh oj ueqn dsysyk ,dw.k
ekscnyk j-:---------------@&¼j-:-------------------½ ;kiwohZp
feGkyk vkgs- fygwu ?ks.kkj ;ksp cWad [kkR;krwu fygwu ns.kkj
;kauh lnj ,dw.k ekscnY;kph jDde oxZ d:u ?ksryh vkgs-
v’kk izdkjs fygwu ns.kkj ;kauk fygwu ?ks.kkj ;kapsdMwu
lnj ekscnY;kph laiw.kZ j-:---------------------
@&¼j- :--------------------------gtkj½ feGkyh o ikoyh] Hkj.;kcÌy
rdzkj ukgh- vkrk fygwu ns.kkj ;kauk [kjsnh O;ogkjkpk iw.kZ
ekscnyk feGkyk vlwu fygwu ns.kkj ;kauk fygwu ?
ks.kkj ;kapsdMwu dks.krsgh ;s.ks ckdh ukgh- feGkysY;k jdespk
Li”V mYys[k ;k [kjsnhi=kr dsysyk vlY;kus R;kph osxGh ikorh
ns.;kph xjt ukgh-
fygwu ns.kkj ;kauh ;k [kjsnhi=kr oj o.kZu dsysyh lnjhy
feGdr iw.kZ ekydh gDdkus fygwu ?ks.kkj ;kl gLrkrjhr dsyh
vkgs- fygwu ns.kkj ;kauh lnj feGdrhpk rkck ekydh gDdkus
fygwu ?ks.kkj ;kl vkt ;k [kjsnhi=kus fnyk vkgs- vkrk fygwu ?
ks.kkj lnj feGdrhps iw.kZ ekyd >kys vlwu R;kpk okij]
foYgsokV R;kauh oa’kijaijsus ethZuq:I dj.ksph vkgs- lnj
feGdrhps loZ ljdkjh] fueljdkjh dj vktiklwu iq<s rqEgh Hkj.;kps
vkgsr- lnjhy feGdrhps vkti;Zarps loZ uxj ifj”knsps dj] dkWeu
pktsZl ekU;rk ns.kkj ;kauh Hkjys vlwu rj rs Fkdhr vk<GY;kl rh
Fkdhr jDde ekU;rk ns.kkj ;kauh lRoj Hkj.ksph vkgs o R;kph
rks’khl fygwu ?ks.kkj ;kauk ns.;kph ukgh- ;k nLrkP;k
jftLVsª’kupk laiw.kZ [kpZ] mnk- LVWai M;wVh] jftLVsª’ku
pktsZl rlsp uxjifj”kn dj o brj [kpZ fygwu ?ks.kkj ;kauh dsysyk
vkgs-
;k [kjsnh O;ogkjkl ekU;rk ns.kkj ;kaph iw.kZ ekU;rk o
laerh vkgs- ;k nLrk}kjs ekU;rk ns.kkj vls Li”Vi.ks ekU; o dcwy
djrkr dh] gk nLr d:u ns.;kpk iw.kZ vf/kdkj fygwu ns.kkj ;kauk
vlwu ;k nLrkP;k vk/kkjs fygwu ?ks.kkj iw.kZi.ks ekyd >kysys
vkgsr o lnjhy feGdrhe/;s ekU;rk ns.kj ;kapk dks.krkgh gDd ok
fgrlaca/k mjysyk ukgh] Hkfo”;kr lnjhy feGdrhP;k Vk;Vylaca/kh
okn fuekZ.k >kY;kl R;kps fujkdj.k fygwu ns.kkj R;kaps
[kpkZus rs nwj d:u nsrhy- lnj feGdr ekU;rk ns.kkj
Jh---------------------------------;kauh es------------rQsZ izksizk-
Jh---------------------------------
jk----------------------------;kapsdMwu rk------------------------jksth
jftLVMZ [kjsnh[krkus [kjsnh dsysyh vlwu lnjps [kjsnh[kr ek- lc
jftLVªkj] --------------‘kgj ;kaps dpsjhr v ua-------------us
rk-------------------------------jksth uksanfoysys vkgs- ;k O;ogkjkl
MsOGyij es---------------------------------rQsZ izksizk
Jh------------------;kauh ekU;rk fnysyh vlwu lnjpk ys[k ;k
[kjsnhi=kl tksMyk vkgs- ;k [kjsnhi=kP;k vk/kkjs fygwu ?
ks.kkj ;kauh R;kaps uko ekyd o dCtsnkj lnjh flVh lOgsZ o
E;qfulhiy jsdkWMZ lnjh ykmu ?ks.;kps vkgs- R;klkBh
dkj.kijRos vko’;d rs loZ lgdk;Z o iwrZrk osGpsosGh fygwu
ns.kkj o ekU;rk ns.kkj ;kauh d:u ns.;kps vkgs-
;s.ksizek.ks [kjsnhi= fygwu ns.kkj ;kauh fygwu ?ks.kkj ;kl
d:u fnys vlwu R;kl ekU;rk ns.kkj ;kaph iw.kZ ekU;rk vkgs-
LFkG
fnukad
--------------------------
fygwu ?ks.kkj
------------------------
---
lk{khnkj fygwu ns.kkj
------------------------ ------------------
----------
¼ ½
-------------------------- ekU;rk
ns.kkj
¼ ½
2
[kqY;k tkxsps [kjsnhi=
[kjsnhi=]--------------------iksLV-------------------rk-
ft-----------------;sFkhy------------------;k [kqY;k tkxsps] vkt
fn---------------] okj-------------------------rs fno’kh]
cktkjewY; : @&
ljdkjh ewY; : @&
fygwu ?ks.kkj & 1½ Jh---------------------------------
o;--------------o”ksZ] O;olk;-----------
jk----------------------------------
2½ Jh---------------------------------
o;--------------o”ksZ] O;olk;-----------
jk----------------------------------
;kalh]
fygwu ns.kkj & Jh----------------------------
o;----------------o”ksZ] O;olk;------------
jk-----------------------------------------------
ojhyiSdh fygwu ns.kkj fygwu ?ks.kkj ;kalh dkj.ks [kjsnhi=
fygwu nsrks rs [kkyhyizek.ks &
1½ feGdrhps o.kZu &
------------------------] iksLV------------------]rk-
ft---------------------;sFkhy flVh lOgsZ
ua---------------------;kpk jsOgsU;q lOgsZ
ua-------------------] ;kaps ,dw.k {ks=QG-----------
gsDVj ---------------------gk laiw.kZ fgLlk] ;klh prq
%lhek &
iwosZl & -----------------
nf{k.ksl & ------------------
mRrjsl & ------------------
if’pesl & -------------------
gh fcu’ksrh [kqyh tkxk] R;krhy rnaxHkwr
oLrawlfgr]¼;kiq<s ;k feGdrhpk mYys[k lks;hlkBh
lnjhy feGdr vlk dsyk vkgs-½ ;kl vl.kk&;k loZ
ofgokVhP;k o brj gDdkalfgr vlysyh feGdr-
2½ oj o.kZu dsysyh lnjhy feGdr gh fygwu ns.kkj ;kaph
LodekbZr o Lolaikfnr] [kjsnh ekydhph o
dCtsofgokVhph v’kh feGdr vkgs- fygwu ns.kkj ;kauh
lnjhy feGdr Jh-------------------------;kapsdMwu
fn-----------------------jksth jftLVªjMZ [kjsnhi=kus
[kjsnh dsyh gksrh- R;kuarj vktrkxk;r fygwu
ns.kkj ;kapk lnjhy feGdrhe/;s ekydh gDd o R;kizek.ks
dCts ofgokV v[kaMi.ks vkgs-
lnjhy feGdr gh fygwu ns.kkj gs fodzh dj.kkj vlY;kus o
rh lnjhy feGdr fygwu ?ks.kkj gs [kjsnh dj.;kl bPNqd
vlY;kus mHk;rkae/;s lnj [kjsnhO;ogkjkckcr ppkZ
>kyh o lnjhy feGdr ,dw.k j-:--------------------------
@&¼j-:------------------½brD;k fdaerh; fygwu ?
ks.kkj ;kauh [kjsnh dj.;kps Bjys- R;kpk ekscnyk o
Hkj.kk [kkyh rif’kykr fnY;kizek.ks uewn dsyk vkgs-
3½ ekscnyk &
;k [kjsnh O;ogkjkpk ekscnyk Eg.kwu lnjhy feGdrhckcr
fygwu ns.kkj ;kauk fygwu ?ks.kkj ;kapsdMwu
jDde :Ik;s------------------------@&¼j-:--------------------
½vktv[ksj osGksosGh feGkyh vkgs-
;s.ksizek.ks fygwu ns.kkj ;kauk ;k [kjsnh[krkiksVh
ekscnyk Eg.kwu fygwu ?ks.kkj ;kapsdMwu ,dw.k
j- :--------------@&¼j- :----------------½feGkyh o ikoyh]
R;kcÌy rdzkj ukgh- feGkysY;k ekscnY;kpk Li”V
mYys[k ;k nLrkae/;s vlY;kus R;kph osxGh ikorh
fnysyh ukgh- vkrk ;k [kjsnhO;ogkjkiksVh fygwu
ns.kkj ;kauk fygwu ;kapsdMwu dkghgh jDde ;s.ks
ckdh ukgh-
4½ ekydh o dCtk &
;k [kjsnhi=kps nLrkus fygwu ?ks.kkj gs iw.kZ ekyd
>kys vkgsr- ;kiwohZp fygwu ns.kkj ;kauh fygwu ?
ks.kkj ;kauk lnjhy fedrhpk rkck fnysyk vkgs- vkt ;k
[kjsnhO;ogkjkps vk/kkjs fygwu ns.kkj ;kauh fygwu ?
ks.kkj ;kauk lnjhy feGdrhpk dCtk ekydh fDdkus dk;e
dsyk vkgs- fygwu ?ks.kkj ;kauh lnjhy feGdr fygwu
ns.kkj ;kapsdMwu ,d=kr o la;qDrjhR;k leku ekydh
fg’’;kus Eg.kts izR;sdh 1@2 fg’’;kus [kjsnh ?ksrysyh
vkgs- vkrk lnjhy feGdrhps iw.kZ ekyd fygwu ?ks.kkj
gs leku Eg.kts izR;sdh 1@2 fg’’;kus >kys vlwu lnjhy
feGdrhpk miHkksx ok foYgsokV fygwu ?ks.kkj ;kauh
oa’kijaijsus R;kaps ethZuq:i dj.;kpk vkgs- vkrk lnjhy
feGdrhoj fygwu ns.kkj ;kapk dks.krkgh gDd ok
fgrlaca/k jkfgysyk ukgh-
5½ geh &
;k [kjsnhi=kus fygwu ns.kkj fygwu ?ks.kkj ;kalh v’kh
Li”V geh nsr vkgs dh] lnj [kjsnhi= d:u ns.;kpk iw.kZ
vf.kdkj fygwu ns.kkj ;kauk vlwu lnjhy feGdrhps
Vk;Vy fuosZ/k o futks[kehps vkgs- lnjhy feGdr gh
fjDoh>h’ku] vWDoh>h’ku] ljdkjh izdj.k] dksVZizdj.k
;kpk fo”k; ukgh- lnjhy feGdrhoj vU; dks.kR;kgh
O;fDrpk] laLFkspk fgrlaca/k vFkok ckstk
ukgh- ;nkdnkfpr lnj feGdrhps Vk;Vy laca/kh Hkfo”;kr
dks.krkgh okn fuekZ.k >kyk rj R;kps fujkdj.k eh ek>s
inj[kpkZus d:u nsbZu o R;kph rks’khl rqEhkal ykxw
ns.kkj ukgh- lnjhy feGdrhps vkti;Zarps loZ fcu’ksrhdj
o brj dj eh Hkjys vlwu lnjhy feGdrhckcr vkti;Zar
dks.krhgh ;s.ksckdh jDde fu?kkY;kl rh eh osGpsosGh
Hk:u nsbZu-
6½ lnjhy feGdrhps ek>scjkscj >kysys fn---------------------
ps vLly [kjsnhi= rlsp] lnjhy feGdrhps laca/khph vko’;d
rh brj loZ dkxni=s eh rqEgkal fnysyh vkgsr-
lnjhy feGdr rcnhy dj.ksckcr eh ;kiwohZ dks.kklgh
dlysgh ys[kh ok rksaMh vk’oklu fnysys ukgh-
7½ oj dye 1 e/;s o.kZu dsysyh [kjsnhfeGdr
gh--------------------uxjikfydk gÌhrhy
lsDVj-----------------------e/;s ;sr vkgs- lnj feGdr [kqyh
tkxk vleu lnj feGdrhph uksan----------------------------
uxjikfydk jsdkWMZlnjh vkti;Zar >kysyh ukgh-
R;keqGs lnj feGdr [kqyh tkxk vlysckcr----------
uxjikfydsdMwu lsDVj nk[kyk o vlslesaV nk[kyk
feGw ‘kdr ukgh- o R;keqGs vlk nk[kyk tksMrk ;sr
ukgh-
8½ ;k [kjsnhi=kP;k vk/kkjs rqEgh rqeps uko ekyd o
dCtsnkj lnjh flVh lOgsZ o vU; eqydh jsdkWMZlnjh
ykowu ?ks.;kps vkgs- R;kckcr dkj.kijRos eh vko’;d rs
lgdk;Z] tckc] vWfQMsfOgV oxSjs osGpsosGh d:u
nsbZu-
;s.ksizek.ks gs [kjsnhi= eh rqEgkal vktjksth d:u fnys-
LFkG &
fnukad &
------------------
--------
fygwu ?ks.kkj
------------------
----------
fygwu ns.kkj

rQsZ eq[kR;kj

Jh----------------------------------
lk{khnkj &
1-----------------------------------------
¼ ½
2-----------------------------------------
¼ ½
3
ladqykps [kjsnhi=
ladqykps [kq”k[kjsnhi= j- :------------------------
@&¼:Ik;s------------------QDr½ :i;kps] cktkjewY;]
j-:----------------]’kgj----------------------]isB-----------------]rk-
ft---------------------;sFkhy fl l
ua---------------------;ke/khy------------------------vikVZesaV ;k
bekjrhe/khy ¶yWV ua----------] ;k ¶yWV feGdrhps]
rkjh[k---------------------jksth
-------------------------------------x`gfuekZ.k laLFkk
e;kZ-------------‘kgj
ftpk uksan.kh dzekad---------@--------------@-----------
@------------
----------------------lu----------------------fn----------------us
uksan vlysyh frps fu;ksftr lHkkln
Jh---------------------------------------
o;--------------o”ksZ] O;olk;--------------
jk-----------------------------------------
fygwu ?ks.kkj
-------------------x`gfuekZ.k laLFkk e;kZ---------------
ftpk uksan.kh dzekad---------@--------------@-----------
@------------
----------------------lu----------------------fn----------------us
uksan vlysyh frps fu;ksftr lHkkln
Jh---------------------------------------
o;--------------o”ksZ] O;olk;--------------
jk-----------------------------------------
fygwu ns.kkj
eh ojhyiSdh fygwu ns.kkj] fygwu ?ks.kkj ;kalh dkj.ks
[kq”k[kjsnhi= fygwu nsrs rs [kkyhyizek.ks &
1- ‘kgj-------------------]isB-------------------]rk-
ft---------------------;sFkhy]---------uxjifj”kn
gnn~hrhy] ;sFkhy fl l uacj-------------;ke/;s----------
vikVZesaV ukokph o ------------lgdkjh x`gfuekZ.k
laLFkk e;kZ-----------;k bekjrhrhy----------etY;kojhy
¶yWV ua-----------];kps ,dw.k {ks=--------------pkSjl
ehVj] ;kr rhu :e] ‘kkSpdwi] ckFk:e] ,d ckYduh] feGdrhl
oht ehVj dusD’ku o uGik.kh dusD’ku] ftps lfoLrj o.kZu
ifjf’k”B c e/;s dsysys vkgs o ftpk mYys[k iq<s lks;hlkBh
lnjhy feGdr vlk dsyk vkgs-
2- lnjhy feGdr fygwu ns.kkj ;kaP;k dqVaqfc;kaP;k ekydhph
vlwu R;kapsrQsZ Jh-----------------------------;kauh rh
fodflr dsyh vkgs- ;kckcr Eg.kts lnjhy feGdrhe/;s dsysY;k
cka/kdkekckcr fygwu ns.kkj ;kauh--------------
uxjifj”kn ;kapsdMwu js[kkadu vkjk[kMk R;kaps tkod i=
dzekad--------------------fnukad-----------------vUo;s eatwj
d:u ?ksryk vkgs-
3- fygwu ns.kkj ;kapsrQsZ
Jh--------------------------------;kauh lnjhy feGdrhe/;s eatwj
vkjk[kM;kizek.ks bekjrhps cka/kdke dsys
vkgs- ;kckcr------------------uxjifj”kn ;kapsdMwu fygwu
ns.kkj ;kauk i=@vkns’k---------------@--------@-------
@-------] fnukad----------------------;kauh lnj eatwj
vkjk[kM;kizek.ks o LisflfQds’kUlizek.ks dsys vkgs-
4- lnjhy feGdr gh fygwu ns.kkj ;kauk rcnhy djko;kph
vlY;kus o fygwu ?ks.kkj ;kauk lnjhy feGdr [kjsnh
djko;koh vlY;kus mHk;i{kkr ppkZ gksowu [kjsnhpk
O;ogkj jDde :Ik;s-------------------
@&¼:Ik;s--------------------------QDr½brD;k jdesl fuf’pr
>kyk- R;kuqlkj fygwu ns.kkj ;kauh fygwu ?ks.kkj ;kauk
fnukad---------------jksth jftLVj lkBs[k res- nq¸;e
fuca/kd------------ua--------;kapsdMs d:u fnys vkgs R;kpk
jftLVj ua-----------------------vlk vkgs- lnj lkBs[krkps
osGh fygwu ?ks.kkj ;kauh fygwu ns.kkj ;kauk ¶yWV
fdaerhP;k vWMOgkUliksVh
jDde :Ik;s-----------------------@&
¼:i;s--------------------------------QDr½brdh jDde [kkyhy
rif’kykizek.ks fnyh- lnj ¶yWVP;k laiw.kZ
[kjsnhfdaerhP;k jdespk Hkj.kk [kkyhyizekk.ks &
v- ua rif’ky jDde :-
1- fnukad-----------------P;k lkBs[krkus--------------
cWad fy-] ‘kk[kk--------------------- ;k cWadspk psd
dz----------------------------------------------
-------------@&
2- fnukad---------------------------jksthpk--------------
cWad fy-] ‘kk[k---------------------;k cWadspk psd
dz-----------------------------------------------
--------------@&
------------
--@&
,dw.k j-:
--------------@&
5- ojhy izek.ks ¶yWV feGdrhph laiw.kZ pkjsnh
jDde :i;s----------------@&fygwu ns.kkj ;kauk feGyh o
ikoyh- jdescÌy dks.krhgh rdzkj ukgh- fygwu ns.kkj ;kauk
lnj ekscnY;kph laiw.kZ jDde feGkyh vkgs- lnj
[kjsnhO;ogkjkP;k ekscnY;kiksVh vFkok lnjhy [kjsnh
feGdrhP;kckcrps vU; pktsZliksVh fygwu ns.kkj ;kauk
fygwu ?ks.kkj ;kapsdMwu vkrk dks.krhgh jDde ;s.ks
ckdh ukgh-
6- vkt ;k [kjsnhi=kus fygwu ns.kkj ;kauh [kjsnh feGdrhpk
Eg.kts--------------
vikVZesaVe/khy----------------------------etY;kojhy
¶yWV ua----------------pk ,suftulh rkck fnyk vkgs-
R;kpizek.ks ¶yWV feGdrhrhy loZ gDd lks;h lqfo/kkalg
R;kpizek.ks vikVZesaV o lkslk;Vhe/khy dkWeu iWlst]
Vsjsl]ftuk] ykWch o vU; loZ lkebZd lqfo’kke/;s vl.kkjs
vfoHkDr gDd o vf/kdkj vkt jksth fygwu ?ks.kkj ;kauk
ekydh gDdkus fnys vkgsr- R;kpizek.ks lnj ¶yWV
feGdrhe/;s fygwu ns.kkj ;kauk ts ts ekydh gDd rlsp brj
rnkuq”kafxd gDd iwohZP;k [kjsnhi=kus izkIr >kys
vkgsr rs rs loZ gDd ;k [kjsnhi=kus fygwu ?ks.kkj ;kauk
fnysys vkgsr-
vkrk fygwu ?ks.kkj gs lnj ¶yWV feGdrhps ;k dk;e
[kq”k[kjsnhi=kus ekyd >kys vlwu lnj feGdrhoj fygwu
ns.kkj ;kapk vxj R;kaps okyhokjlkapk dks.kR;kgh izdkjs
dlykgh gDd ok fgrlaca/k jkfgysyk ukgh- vktiklwu iq<s
fygwu ?ks.kkj ;kauh lnj ¶yWV feGdrhpk miHkksx
ekydh gDdkus iq=ikS=knh oa’kijaijsus fujarji.ks ?
ks.kspk vkgs vxj ethZuq:i lnj ¶yWV feGdrhph O;oLFkk
yko.ksph vkgs-
7- ;k [kjsnhi=kkus fygwu ns.kkj vls ?kksf”kr o vk’okflr
djrkr dh] fygwu ns.kkj ;kapk lnjhy feGdrhoj iw.kZ ekydh
gDd vlwu lnjhy feGdr o lnjhy [kjsnh feGdr ;koj vU;
dks.kR;kgh =;LFk O;fDrpk dks.krkgh gDd] ckstk vxj
fgrlaca/k ukgh- lnjhy [kjsnhi= fygwu ?ks.kkj ;kaps
ukokoj d:u ns.;kpk iw.kZ vf/kdkj fygwu ns.kkj ;kauk
vkgs- lnjhy feGdrhoj dsysY;k cka/kdkekckcrph dkxni=s]
mnk- eatwj vkjk[kMk] cka/kdke izkjaHkizek.ki=]
HkksxoVkizek.ki=] ;kaP;k izfr fygwu ns.kkj ;kauh
fygwu ?ks.kkj ;kauk fnysY;k vkgsr-
8- fygwu ns.kkj ;kauh lnj ¶yWV feGdrhps vkti;Zarps loZ
ljdjh] fueljdkjh dj] uxjikfydk dj] pktsZl] ,e ,l bZ ch
pktsZl bR;knh vnk dsysys vkgsr- lnjgw feGdrhr vl.kkjs
oht dusD’ku gs fygwu ns.kkj ;kauh fygwu ;kauh fygwu ?
ks.kkj ;kauk R;kaps ukokoj gLrkarjhr d:u ns.ksps vkgs-
fygwu ns.kkj ;kaP;k oht dusD’kupk xzkgd
uacj---------------------------vlk vkgs- ;kal fygwu
ns.kkj ;kaph dks.krhgh gjdr ukgh- ;sFkwu iq<s fygwu ?
ks.kkj ;kauh lnjhy [kjsnh feGdrhckcrps loZ ljdkjh]
fueljdkjh dj] pktsZl ekyd Eg.kwu ns.ksps vkgsr-
9- fygwu ?ks.kkj ;kauh R;kaps uko ekyd o dCtsnkj Eg.kwu
flVh lOgsZ]-----------------‘kgj] ---------------------------
uxjifj”kn o vU;fBdk.kh ykowu ?ks.ksps vkgs- R;klkBh
vko’;d rs lgdk;Z fygwu ns.kkj djrhy ;kph laiw.kZ
tckcnkjh fygwu ns.kkj ;kaph jkghy-
10- ;k [kjsnhi=kP;k jftLVsª’kupk o LVWai M;qVhpk
laiw.kZ [kpZ fygwu ?ks.kkj ;kauh dsyk vkgs-
ifjf’k”B v
‘kgj---------------------] isB------------------] rk
ft----------------;sFkhy]--------------------uxjifj”kn
gnn~hrhy] ;sFkhy fl l uacj--------------------- ;ke/;s
vlysyh----------------vikVZesaV] gh bekjr ;kps ,dw.k {ks=
lqekjs-------------------------pkS- eh- ;kph prq%lhek &
iqosZl & ------------------
mRrjsl & -------------------
if’pesl & ---------------------
nf{k.ksl & ----------------------
ifjf’k”B c
oj o.kZu dsysY;k feGdrhoj vlysY;k--------------------lgdkjh
x`gfuekZ.k laLFkk e;kZfnr] -------------------;k vikVZesaV
e/khy---------------------etY;kojhy ¶yWV
dzekad----------;kapk ,dw.k fcYVvi ,fj;k-----------------pkS- eh-
fdaok-----------------pkSjl QwV ;klh prq%lhek [kkyhyizek.ks &
iqosZl & ------------------
mRrjsl & -------------------
if’pesl & ---------------------
nf{k.ksl & ----------------------
;s.ksizek.ks [kjsnhi= fygwu ns.kkj ;kauh fygwu ?
ks.kkj ;kauk d:u fnys-
LFkG ------------
----------------
fnukad fygwu
ns.kkj

¼lkS---------------------½
------------------
----------
fygwu ?ks.kkj

¼Jh-----------------------½
---------------------------------------------
¼ ½
----------------------------------------------
¼ ½
lk{khnkj
4
‘kaHkj o”kkZiwohZP;k bekjrhps vksujf’ki vikVZesaVlkBh
[kjsnhi=
‘kgj----------------------;sFkhy fl l
ua--------------------------------------;k feGdrhps rkjh[k--------
jksthps
fo-dz------------nj :i;s---------------------------izR;sdh pkS-
eh- tkxspk o izfr pkS- eh- cka/kdkekpk
es- nq¸;e fuca/kd lks]---------------------------------;kaps
dk;kZy;krhy
ljdkjh eqY; :i;s &
[kjsnhph fdaer :i;s &
Jh--------------------------------------------
o;-----------------o”ksZ] O;olk; &fcYMj @ MsOgyilZ]
jk-------------------------------------------------
fygwu ?ks.kkj
;kalh-------
Jh--------------------------------------------
o;-----------------o”ksZ] O;olk;--------------------
jk-------------------------------------------------
fygwu ns.kkj
vkf.k
1- lkS-----------------------------------------
o;--------------------o”ksZ] O;olk;------------
2- Jh-----------------------------------------
o;--------------------o”ksZ] O;olk;------------
3- Jh-----------------------------------------
o;--------------------o”ksZ] O;olk;------------
fr?ks jk--------------------------------------------------
laerh ns.kkj
eh ojhyiSdh fygwu ns.kkj fygwu ?ks.kkj ;kalh dkj.ks
[kq”k[kjsnhi= fygwu nsrks rs [kkyhyizek.ks &
1½ -------------------;sFkhy--------------------------;sFkhy fl l
ua--------------] ;kps {ks=-------------------------------
pkS- eh- ;kr vlysys foV] ekrh cka.kdkeke/khy ‘kaHkj
o”kkZiwohZph beY;klghr vlysyh feGdr ;klh prq
%lhek&
iwosZl & ------------------------
if’pesl & ------------------------
nf{k.ksl & ------------------------
mRrjsl & ------------------------
;s.ksizek.ks oj o.kZu dsysyh feGdr ¼;kiq<s lks;hlkBh
frpk mYys[k lnjhy feGdr vlk dsysyk vkgs-½ fygwu
ns.kkj ;kaps ofMyksikftZr ekydhph vkgs-
2½ lnjhy feGdr gh fygwu ns.kkj ;kauk rcnhy djko;koh
vlY;kus o fygwu ?ks.kkj ;kauk lnjhy feGdr [kjsnh
djko;kps vlY;kus mHk; i{kkae/;s lnjhy feGdrhpk
[kjsnhpk O;ogkj fuf’pr >kyk-
3½ lnjhy feGdrhps izLrqr [kjsnhi= >kY;kuarj fygwu ?
ks.kkj gs lnjhy feGdrhe/;s vksujf’ki rRokojhy
vikVZesaV bekjrhps cka/kdke dj.kkj vkgsr- ;kckcr
fygwu ?ks.kkj--------------------uxj ifj”knsdMwu
vkjk[kMk eatwj d:u ?ks.kkj vkgsr- ;kdkj.kklkBhp
fygwu ?ks.kkj lnjhy feGdr [kjsnh ?ksr vkgsr- fygwu
ns.kkj ;kauk lnj fu;ksthr bekjrhe/khy [kkyhy uewn
o.kZu dsysyh ¶yWV feGdr ekydh gDdkus ?ks.;kph
vkgs- ;kckcr fygwu ns.kkj o fygwu ?ks.kkj ;kapse/;s
[kkyh uewn dsY;kizek.ks [kjsnhi=kP;k vVh o ‘krhZ
fuf’pr >kY;k-
3- ekscnyk &
lnjht feGdrhP;k izLrqr [kjsnh O;ogkjkpk ekscnyk
Eg.kwu fygwu ?ks.kkj ;kauh fygwu ns.kkj ;kauk lnjhy
feGdrhe/;s fygwu ?ks.kkj dj.kkj vlysY;k vksujf’ki rRokojhy
vikVZesaVP;k bekjrhe/khy ikfdZaxojhy LVhYV
etY;kojhy----------------pkS- QwV brD;k lqij fcYVvi
{ks=QGkP;k ,dw.k---------------[kksY;kapk] o R;kyxr
vlysyk-------------------pkS- QwV fcYVvi {ks=QGkpk Vsjsl]
v’kk o.kZukpk jfgoklh ¶yWV ekydh gDdku rkC;kr ns.;kpk
vkgs- lnj ekscnY;kP;k ¶yWV feGdrhps o.kZu ;k [kjsnhi=kP;k
ifjf’k”B v e/;s dsys vkgs- fygwu ns.kkj ;kauk |ko;kP;k oj o.kZu
dsysY;k {ks=QGkP;k jfgoklh ¶yWV feGdrhP;k
{ks=QGkis{kk------pkS- QwV lqij fcYVvi tknk {ks=QGkpk
Lora= ekscnyk jDde :i;s -------------------@&fygwu ns.kkj fygwu
?ks.kkj ;kauk iq<s uewn dsY;kizek.ks ns.kkj vkgsr- fu;ksfte
bekjrhps vkj lh lh dke iw.kZ >kysuarj o R;kckcrph ys[kh lwpuk
fygwu ?ks.kkj ;kauh fygwu ns.kkj ;kauk fnY;kuarj ojhy jdesiSdh
jDde :i;s----------------@& fygwu ns.kkj ;kauh fygwu ?
ks.kkj ;kauk ns.;kps vkgsr- moZfjr jDde :i;s----------------@&
fygwu ns.kkj ;kauh fygwu ?ks.kkj ;kauk ojhy uewn ¶yWV
feGdrhpk rkck fLodkjrsosGh ns.kspk vkgs- v’kkizdkjs] fygwu ?
ks.kkj gs fygwu ns.kkj ;kauk ekscnY;kps
{ks=QG------------------lqij fcYVvi {ks=QG vkf.k Lora=
ekscnyk fLodk:u--------lqij fcYVvi {ks=QG vls ,dw.k-------------
pkS- QwV lqij fcYVvi {ks=QGkpk jfgoklh ¶yWV ekydh
gDdkus ns.;kpk vkgs- ;kckcr LVhYV etY;kpk cka/kdke
vkjk[kMk dh] T;ke/;s lnj ekscnY;kP;k ¶yWV feGdrhpk lekos’k
vkgs] rks vkjk[kMk ;k [kjsnhi=klkscr tksMyk vkgs- ;k cka/kdke
vkjk[kM;kizek.ksp cka/kdke vkjk[kMk fygwu ?
ks.kkj ;kauh-------------------uxjifj”knsdMwu eatwj d:u ?ks.;kpk
vkgs- ijarq] lnj udk’kk--------------ucjifj”knsdMs eatwjhl
fnysuarj R;kapsdMwu eatwjhl fnysY;k vkjk[kM;kr tj dkgh cny
lqpo.ksr vkyk rj R;kizek.ks vkjk[kM;kr cny dsyk tkbZy- ek=]
dks.kR;kgh ifjfLFkrhr izLrqr [kjsnhi=kr uewn dsysY;k o fygwu
ns.kkj ;kauk |ko;kP;k jghoklh ¶yWV feGdrh O;frfjDr brj fu;ksftr
cka/kho Hkkxkckcr vkjk[kMk fygwu ?ks.kkj ;kauk ikfgys rlk
r;kj o eatwj d:u ?ksrk ;sbZy- v’kkizdkjs] ;k [kjsnhi=kr uewn
dsysY;k o ekscnyk Eg.kwu fygwu ns.kkj ;kauk ekydh gDdkus
rkC;kr |ko;kP;k ¶yWV gk yky v{kjkus js[kkafdr dsysyk vkgs- ;k
¶yWV feGdrhe/;s fygwu ?ks.kj ;kauh dks.kR;k vWfeuhVht~
Eg.kts Qj’kk] jax] njokts o f[kMD;k ;kaP;k QzsUl] ykbZV o
okWVj fQVhaXt~] laMkl o ckFk:e e/khy Qj’kk oR;ke/khy
fQVhaXt~] njoktkps ykdwM] f[kMD;kaP;k Xyklpk izdkj
bR;knh ;k [kjsnhi=kP;k ifjf’k”B c e/;s uewn dsys vkgs- fygwu ?
ks.kkj ;kauh lnj ¶yWV feGdrhe/;s cka.kdke o
vWfeuhVht~ ;klkBh ykx.kkjs loZ eVsfj;y mPp o izFke
ntkZe/khy okij.;kps vkgs- ;kckcr osGksosGh rikl.kh dj.;kps
vf/kdkj fygwu ns.kkj ;kauk vkgsr- ;k ¶yWV feGdrhcjkscjp
fygwu ns.kkj ;kauk vU; ¶yWV /kkjdkaizek.ksp bekjrhe/khy loZ
dkWeu Hkkxkae/;s o vWfefuVht~e/;s gDd jkgrhy- lnj
ekscnY;kP;k ¶yWV feGdrhpk dCtk ekyd lnjh [kjsnhi=kaps
vk/kkjs fygwu ns.kkj ;kauk fygwu ?ks.kkj ;kauh vkt rkj[ksikleu
16 efgU;kaps vkr ns.;kpk vkgs- ;kckcr lnj [kjsnhi= >kY;kuarj
yodjkr yodj bekjr cka/kdkekpk vkjk[kMk eatwj d:u feGdrhpk
dCtk ns.;kckcr vkjk[kMk eatwj dj.;kckcrP;k dks.kR;kgh lcch
ykxw gks.kkj ukghr- ek=] uSlfxZd vkiRrheqGs Eg.kts Hkwdai]
Tokykeq[kh] iwj oxSjs xaHkhj uSlfxZd vkiRrh eqGs tj eqnrhr
vlk rkck fygwu ?ks.kkj fygwu ns.kkj ;kauk nsow ‘kdys ukghr rj
vlk dkyko/kh ojhy uewn 16 efgus dkyko/khckcr viokn jkghy- tj]
dks.kR;kgh ifjfLFkrhr lnj ekscnY;kpk ¶yWV fygwu ?ks.kkj
fygwu ns.kkj ;kauk eqnrhr Eg.kts vkt iklwu 16 efgU;kr nsow
‘kdys ukfgr] rj izR;{k ¶yWV feGdrhpk dCtk fygwu ns.kkj ;kauk
feGsi;Zar njegk jDde :i;s------------------------@& fygwu
ns.kkj ;kaP;k jfgokl dkj.kkaLro fygwu ?ks.kkj ;kauh fygwu
ns.kkj ;kauk ns.;kps vkgsr- tjh] ;k [kjsnhi=ke/;s oj uewn
dsY;kizek.ks uqdlku HkjikbZph rjrqn dsyh vlyh rjh] dks.kR;kgh
ifjfLFkrhr fygwu ?ks.kkj ;kauh fygwu ns.kkj ;kauk ;k
[kjsnhi=ke/;s o.kZu dsysY;k ¶yWV feGdrhpk dCtk [kjsnhi=kus
ns.;kpk vkgs- R;keqGs] lnj ¶yWV fegdr fygwu ?ks.kkj ;kauk
dks.kR;kgh ifjfLFkrhr vU; =;LFk O;Drhl fodrk ;s.kkj
ukgh- ;kckcr Lora= djkjukek fygwu ?ks.kkj ;kauh fygwu
ns.kkj ;kauk fygwu ?ks.kkj ;kaps uko lnjhy feGdrhP;k flVh
lOgsZ jsdkWMZlnjh lnj [kjsnhi=kP;k vk/kkjs ykxysuarj yxpsp
nql&;k fno’khp osxGk dks.krkgh ekscnyk u ekxrk ;k
[kjsnhi=ke/;s uewn dsysY;k o o.kZu dsysY;k ¶yWV feGdrhckcr
jftLVªkj dpsjhr uksanhr d:u ns.;kpk vkgs- ;k djkjukE;kpk loZ
jftLVsª’ku [kpZ fygwu ns.kkj Eg.kts ¶yWV feGdr [kjsnh ?ks.kkj
;kauh dj.kspk vkgs- rlsp] lnj ekscnY;kP;k ¶yWV feGdrhe/;s
fygwu ns.kkj ;kaps ukokoj Lora= ykbZV ehVj o dusD’ku fygwu
?ks.kkj ;kauh lnj ¶yWV feGdrhpk dCtk ns.;kiwohZp clowu
ns.ksps vkgs- lnj ekscnY;kckcr Lora= djkjukek vkt nksUgh
i{kkae/;s >kyk vlwu rks mHk; i{kkaoj ca/kudkjd vkgs-
4- [kjsnh feGdrhps gLrkarj.k &
[kjsnhi=ke/khy dye 1 e/;s o.kZu dsysY;k lnjhy
feGdrhpk ,suftulh dCtk ekydlnjh vkt ;k [kjsnhi=kus fygwu
ns.kkj ;kauh fygwu ?ks.kkj ;kauk fnyk vkgs- vkrk fygwu ?
ks.kkj gs lnjhy feGdrhps iw.kZ ekyd >kys vkgsr- oj uewn
dsY;kizek.ks fygwu ?ks.kkj lnjhy feGdrhe/;s ekyd Eg.kwu
bekjrhps cka/kdke d: ‘kdrhy-
5- ;k [kjsnhi=kP;k vk/kkjs fygwu ?ks.kj ;kaps uko ekyd o
dCtsnkj Eg.kwu flVh lOgsZ o E;qfufliy jsdkWMZlnjh
fygwu ?ks.kkj ykowu ?ksow ‘kdrhy- ;klkBh dkj.kijRos
fygwu ns.kkj R;kapk tckc @ uk gjdr nsrhy-
6- ;k [kjsnhi=kus fygwu ns.kkj fygwu ?ks.kkj ;kauk vls
vk’okflr djrkr dh] lnjhy feGdrhps iw.kZ ekyd fygwu
ns.kkj gsp vlwu lnj [kjsnhi= d:u ns.;kpk iw.kZ vf/kdkj
fygwu ns.kkj ;kauk vkgs- lnjhy feGdr fuosZ/k o
futks[kehph vlwu lnjhy feGdrhoj vU; dks.kR;kgh
O;Drhpk dks.krkgh gDd ok fgrlaca/k ukgh- vkt v[ksj
lnjhy feGdrhpk loZ E;qfufliy dj fygwu ns.kkj ;kauh
Hkjyk vlwu vktiklwu iq<s rks fygwu ?ks.kkj ;kauh
Hkj.kspk vkgs-
7- lnj [kjsnhi=kus fygwu ns.kkj ;kauk fygwu ?ks.kkj ;kauh
ekscnyk Eg.kwu Hkfo”;kr |ko;kP;k o oj o.kZu dsysY;k
fu;ksfte bekjrhrhy-----------------lqij fcYVvi- pkS- QwV
{ks=QGkP;k fuoklh ¶yWV feGdrhckcr ;k [kjsnhi=kpk
laiw.kZ [kpZ] LVWaEi M;qVh] uksan.kh Qh o brj
rnuq”kafxd [kpZ fygwu ?ks.kkj ;kauh dsyk vkgs- oj
o.kZu dsY;kizek.ks fygwu ns.kkj [kjsnh dj.kkj vl.kk&;k
tknk---------------pkS- QwV lqij fcYVvi {ks=QG gs lnj
[kjsnhi=ke/khy ekscnY;kpk Hkkx ulY;kus R;koj vkr
LVWaEi M;qVh ns.;kph xjt ulY;kus ;k [kjsnhi=kus
lnj---------------pkS- QwV lqij fcYVvi {ks=QGkoj
LVWaEi M;qVh fnysyh ukgh o rh LVWaEi
M;qVh ;kckcr Lora= djkjukek oj ueqn dsY;kizek.ks
djrsosGh ns.ksr ;s.kkj vkgs-
;s.ksizek.ks [kjsnhi= fygwu ns.kkj ;kauh fygwu ?
ks.kkj ;kaps ukokoj d:u fnys-
ifjf’k”B v
‘kgj-------------------------------;sFkhy fl l
ua--------------------] ;kaps {ks=-------------------------pkS- eh ;k
feGdrhe/khy fygwu ?ks.kkj [kpkZus dj.kkj vlysY;k fu;ksftr
vksujf’ki rRokojhy vikVZesV bekjrhps cka/kdkeke/khy
ikfdZaxojhy LVhYV etY;kojhy if’pe fn’ksdMhy o
cktwdMhy-------------------pkS-QwV brD;k lwij fcYVvi] nksu
csM:e] ,d gkWy] ,d fdpu] laMkl o ckFk:e brD;k [kksY;kapk]
ykbZV o ik.kh dusD’ku o fQVhaXt~ ;kl Lora=----------pkS-
QwV fcYV vi {ks=QGkps Vsjsl gk jfgoklh ¶yWV-
ifjf’k”B c
ri’khy (LIST OF SPECIFICATIONS)
1- vkj lh lh LVªDpj -----------------------------------
2- foV cka/kdke 1½ ckgsjhy ohV
cka/kdke-------------------------
2½ vkrhy ohV
cka/kdke--------------------------
3- njokT;kP;k pkSdVh 1½ eq[;
njoktk------------------------------------
2½ vkrhy
njokts---------------------------------
4- njokts ------------------------------------------
-------------
5- f[kMD;k ------------------------------------
-------------------
6- ykW¶Vl~ @ ekGs
-------------------------------------------------------
7- Qj’kk --------------------------------------
8- laMkl] ckFk:e VkbZYl
------------------------------------
9- Lo;aikd vksVk ------------------------------------
10- ik.;kps uG o fQVhaXt~
---------------------------------------
11- lWfuVjh ------------------------------------
------
12- bysDVªhd ikWabZaVl~ o fQVhaXt~
-------------------------------------------------
13- jax ------------------------------------------
------
LFkG
fnukad
1--------------------------
fygwu
ns.kkj
2--------------------------
fygwu ?
ks.kkj
lk{khnkj
1--------------------------------
2--------------------------------
5
‘ksrtehuhps [kjsnhi=
[kjsnhi=] ekSts------rQZ-------;sFkhy ‘ksrtehu lOgsZ
uacj-------------------] ;k feGdrhiSghps vkt fnukad---------------]
okj--------------] rs fno’kh
fygwu ?ks.kkj Jh------------------------------------------
o;----o”ksZ] O;olk;--------------------
jk-----------------------------------------
;kalh]
fygwu ns.kkj Jh------------------------------------------
o;----o”ksZ] O;olk;--------------------
jk-----------------------------------------
ekU;rk ns.kkj 1- Jh------------------------------------------
o;----o”ksZ] O;olk;--------------------
jk-----------------------------------------
2- Jh------------------------------------------
o;----o”ksZ] O;olk;--------------------
jk-----------------------------------------
3- Jh------------------------------------------
o;----o”ksZ] O;olk;--------------------
jk-----------------------------------------
1- [kjsnh feGdrhps o.kZu &
rqdMh o iksVrqdMh----------------------rk-
ft---------------------]ek- lc jftLVªkj lks-]
‘kgj-------------------dz------------;kaps gnn~hrhy]
rk-------‘kgj----------------;kaps gnn~hrhy
ekSts---------------;sFkhy ‘ksrfeGdr] R;kps o.kZu [kkyhyizek.ks
&
xV uacj------------------------;kaps ,dw.k {ks=QG--------------
gsDVj-----------vkj] vkdkj--------:i;s-------------iSls] ;ke/khy
fygwu ns.kkj ;kapk------------vk.ks------------------iS brdk
fgLlk] ;kps {ks=--------------gsDVj ----------------vkj] ;klh prq
%lhek &
iwosZl & ------------------------
if’pesl & ------------------------
nf{k.ksl & ------------------------
mRrjsl & ------------------------
;s.ksizek.ks o.kZu vlysyh ‘ksrfeGdr ¼;kiq<s ;k feGdrhpk
mYys[k lnjhy feGdr vlk dsyk vkgs½] gh fygwu ns.kkj ;kaph
LodekbZr dwGgDdkph feGdr vkgs-
2- lnjhy feGdr fygwu ns.kkj ;kauh fygwu ?ks.kkj ;kauk ;k
[kjsnhi=kiwohZ [kjsnh ns.;kps
fuf’pr dsys- ;kckcr fygwu ns.kkj o fygwu ?ks.kkj ;kapsr lnj
pkjsnh O;ogkjkckcr ppkZ >kyh- R;kuqlkj lnj
[kjsnhO;ogkjkpk ,dw.k ekscnyk j-:--------------------@& brdk
fuf’pr >kyk- lnjhy feGdrhckcrP;k lnj [kjsnh O;ogkjkckcr
lacaf/kr ‘kklfd; vWFkkWfjVhdMwu iwoZijokuxh ?ks.ks vko’;d
gksrs- R;kizek.ks fygwu ns.kkj ;kaps orhus fygwu ?ks.kkj ;kauh
lnj [kjsnh O;ogkjkckcr ek- mifoHkkxh; vf/kdkjh]---------‘kgj
mifoHkkx] ;kapsdMwu R;kapk vkns’k dz- dqGdk;nk@,l vkj----
@---] fnukad----------vUo;s vko’;d rh iwoZijokuxh feGoyh- lnj
vkns’kkph izr ;k [kjsnhi=klkscr tksMyh vkgs- ;k vkns’kkizek.ks
lnjhy feGdr fygwu ?ks.kkj ;kauk [kjsnh ns.;kph ijokkuxh fygwu
ns.kkj ;kauk izkIr >kysyh vkgs- lnjhy feGdrhoj es------lgdkjh
irlaLFkk ;kapk ckstk gksrk- lnjhy feGdrhojhy ckstk ulY;kps
izek.ki= lnj irlaLFksph lnj [kjsnh O;ogkjkl dks.krhgh gjdr ukgh-
lcc] vkrk fygwu ns.kkj ;kauk lnjhy feGdrhps [kjsnhi= fygwu ?
ks.kkj ;kauk d:u ns.;kpk iw.kZ gDd ok vf/kdkj izkIr >kyk vkgs-
R;kuqlkj lnj [kjsnhi= fygwu ns.kkj fygwu ?ks.kkj ;kaps ukokoj
djhr vkgsr-
3- ekscnyk &
;k [kjsnh O;ogkjkpk ekscnyk Eg.kwu fygwu ns.kkj ;kauh
fygwu ?ks.kkj ;kauk [kkyhyizek.k ekscnyk fnyk vkgs-
v-dz- rif’ky j-:
1 fnukad----------jksth jks[k Lo:ikr
-----------------@&
2 fnukad-----------jksth jks[k Lo:ikr
------------------@&
3 fygwu ns.kkj ;kaps orhus o R;kaps lqpusuqlkj
R;kapsdMs------------------cWad fy]
-----------------------;k cWadspk
fnukad---------------------jksthpk
---------------------@&
Mh Mh dz-------------------------
,dw.k ------------
---------@&
ojhy rif’kykizek.ks fygwu ns.kkj ;kauk fygwu ?
ks.kkj ;kapsdMwu ,dw.k j- :--------------@&
¼jDde :i;s-------------QDr½feGkys o ikoys] ekscnyk o
Hkj.;kckcr dks.krhgh rdzkj ukgh- vkrk fygwu ns.kkj ;kauk
fygwu ?ks.kkj ;kapsdMwu ekscnY;kiksVh ok lnj [kjsnh
O;ogkjkiksVh dks.krhgh ;s.ks ckdh ukgh-
4- ekydh o rkck &
;k [kjsnhi=kus lnjhy feGdrhpk ,suftulh dCtk @ rkck fygwu
ns.kkj ;kauh fygwu
?ks.kkj ;kauk ekyd lnjh vkt fnyk vkgs- vkrk lnjhy feGdrhps
laiq.kZ ekyd fygwu ?ks.kkj >kys vkgsr- fygwu ?ks.kkj ;kauh
lnjhy feGdrhpk miHkksx] okij] foYgsokV R;kaps ethZuq:i
oa’kijaijsus dj.kspk vkgs- vkrk lnjhy feGdrhe/;s fygwu
ns.kkj ;kapk dks.krkgh gDd ok fgrlaca/k mjysyk ukgh- lnjhy
feGdrhps jsdkWMZlnjh fygwu ?ks.kkj ;kauh R;kaps uko ekyd o
dCtsnkj lnjh ;k pkjsnhi=kP;k vk/kkjs ykowu ?ks.;kps vkgs- R;kl
fygwu ns.kkj osGpsosGh iw.kZ lgdk;Z djrhy-
5- geh &
;k [kjsnhi=kus fygwu ns.kkj v’kh geh nsrkr dh] lnjhy
feGdrhoj dks.kR;kgh =;LFk O;Drhpk gDd ok fgrlaca/k
ukgh- oj ueqn dsY;kizek.ks es--------------------lgdkjh
irlaLFkk ;k laLFkspkp ckstk lnjhy feGdrhoj gksrk o vU;
dks.kR;kgh laLFkspk ok O;Drhpk ckstk ok gDd uOgrk- ;k
pkjsnhi=kiwohZ lnj irlaLFkspk lnjhy feGdrhojhy ckstk
laiq”Vkr vkyk vlwu R;kckcr lnj laLFksus izek.ki= fnysys
vkgs- tj lnjhy feGdrhP;k Vk;Vyckcr dks.kR;kgh =;LFk
O;Drhpk o laLFkspk okn fuekZ.k >kyk rj R;kps fujkdj.k
fygwu ns.kkj R;kaps [kpkZus osGhp djrhy o R;kph
rksf’k”k fygwu ?ks.kkj ;kauk ykxwu ns.kkj ukghr-
6- laerh &
lnjhy feGdrhl jsOgsU;q jsdkWMZlnjh varxZr dks.krkgh
jLrk ukgh- ;krhy ekU;rk ns.kkj uacj 1 rs 3 fygwu ?
ks.kkj ;kauk lnjhy feGdrhe/;s ;s&tk dj.;klkBh ekU;rk ns.kkj
uacj 1 rs 3 ;kauh R;akps feGdrhe/khy iwoZsdMhy
cktwdMhy mRrj nf{k.k vlk---------------ehVj :anhpk jLrk
lnjhy feGdrhi;Zar ns.;kpk vkgs- fygwu ?ks.kkj ;kauk lnj
ekU;rk ns.kkj uacj 1 rs 3 ;kaP;k feGdrhe/kwu v’kk
izdkjs ;s&tk dj.;kl] fodzh dj.;kl] fcu’ksrh dj.;kl ekU;rk
ns.kkj ;kauh dks.krhgh gjdr ok vMFkGk dj.;kpk ukgh-
lkscr lfoLrj udk’kk [kjsnhi=klkscr tksMyk vkgs-
lnjhy feGdrhP;k mRrjsl ekU;rk ns.kkj uacj 1 o 2 ;kaph
feGdr vlwu R;kauh ;k [kjsnh O;ogkjkl laerh fnyh vlwu
R;kckcr R;kauh ;k [kjsnhi=koj lg;k dsY;k vkgsr-
;s.ksizek.ks lnjhy feGdrhckcr [kjsnhi= fygwu ns.kkj ;kauh
fygwu ?ks.kkj ;kauk d:u fnys vlwu R;kl ekU;rk
ns.kkj ;kauh ;k [kjsnhi=koj LoPNsus lk{khnkjkaleksj lg;k
dsY;k vkgsr-
LFkG
fnukad ------------------
-------------------
fygwu ns.kkj
------------------------
------------
fygwu ?ks.kkj
1----------------------------
2---------------------------
3---------------------------
ekU;rk ns.kkj
lk{khnkj
1--------------------------------
2---------------------------------
6
eqnr[kjsnhnLr
eqnr[kjsnhnLr]----------------;sFks vkt
fnukad------------------------jksth >kyk rks [kkyhyizek.ks &
Jh-----------------------------------
o;--------o”ksZ] O;olk;-------------------
jk-------------------------------------
i{k ua 1
vkf.k
Jh-----------------------------------
o;--------o”ksZ] O;olk;-------------------
jk-------------------------------------
i{k ua 2
1- feGdrhps o.kZu& ekSts----------------;sFkhy xV
uacj-----------------;kps {ks=QG----------------pkS- eh-]
R;ke/khy ik.;kph foghj] bysDVªhd eksVkj o ikbZIl~
fQVhaXt ;klg] gh ‘ksrfeGdr] ;klh prq%lhwk
[kkyhyizek.ks &
iwosZl & ------------------------
if’pesl & ------------------------
nf{k.ksl & ------------------------
mRrjsl & ------------------------
;s.ksizek.ks o.kZu vlysyh ‘ksr feGdr dh] ftpk
mYys[k ;kiq<s lnjhy feGdr vlk lks;hlkBh dsyk vkgs-
2- lnjhy feGdr i{k ua 1 ;kaP;k ekydhph o dCtsofgokVhph
vkgs- lnjhy feGdr i{k ua 1 ;kaP;k [kjsnhekydhph feGdr
vkgs- lnjhy feGdrhP;k jsOgsU;q jsdkWMZlnjh i{k ua
1 ;kaP;k ukokph uksan ekyd o dCtsnkj Eg.kwu vkgs-
lnjhy feGdrhe/;s i{k ua 1 ;kauh vkti;Zar-------------gh fids
?ksrysyh vkgsr-
3- i{k ua 1 ;kauk R;kaP;k eqyhP;k fookgklkBh vkfFkZd
uM gksrh- lnj [kpZ dj.;kpk iw.kZ fu/kh i{k ua 1 ;kaps
dMs miyC/k ukgh- ;kckcr i{k ua 1 ;kauh i{k ua 2 ;kaps
dMs jDde :i;s-----------------------ph ekx.kh dsyh- i{k ua 2
;kauh i{k ua 1 ;kauk lnj jDde :i;s-------------------------;k
nLrkrhy uewn vVh o ‘krhZoj ns.;kps ekU; dsys-
4- ;k nLrkus i{k ua 2 ;kauh i{k ua 1 ;kauk jDde :i;s
-----------------brdh jDde gkrmlus Eg.kwu jks[k fnyh
vkgs- lnj jDde i{k ua 1 ;kauk vkt izR;{k feGkyh vkgs-
lnj jDde feGkY;kpk Li”V mYys[k ;k nLrke/;s dsysyk
vlY;kus Lora= ikorh ns.;kph xjt ulY;kus Lora= ikorh
fnysyh ukgh- lnj jDde i{k ua 1 i{k ua 2 ;kauk vktiklwu 5
o”kkZr chuO;kth ijr djrhy-
5- ;k nLrkus i{k ua 1 ;kauh R;kaP;k ekydhph ojhy o.kZu
dsysyh LFkkoj feGdr i{k ua 2 ;kaP;k rkC;kr ;k nLrkus
eqnr [kjsnhus fnyh vkgs- ojhy uewn 5 o”kkZP;k
dkyko/khr o i{k ua ;kauh lnjhy feGdrhrwu fidkaps
mRiUu ?ks.;kps vkgs-
6- oj uewn dsY;kizek.ks i{k ua 1 ;kauh ikp o”kkZps vkr
R;kauh i{k ua 2 ;kapsdMwu ?ksrysyh jDde i{k ua
2 ;kauk ijr dj.ksph vkgs- lnj dkyko/kh gk ijrQsM dj.;kph
eq[; vV jkghy- tj] ;k dkyko/khr i{k ua 1 ;kauh i{k ua
2 ;kauk lnj jDde ijr dsyh ukgh rj oj uewn dsysyh feGdr
gh i{k ua 2 ;kaP;k ekydhph vkiksvkip ikp o”ksZ
lairsosGh Eg.kts fnukad-----------------jksth gksbZy o lnj
eqnrpkjsnhpk O;ogkj iw.kZ [kjsnhi=ke/;s :ikarfjr
gksbZy- v’kkizdkjs] vktiklwu 5 o”kkZuarj i{k ua 1 ;akuk
R;kauh ?ksrysyh jDde ijr dj.;kpk vf/kdkj jgk.kkj ukgh o
v’kkifjfLFkrhr i{k ua 1 ;kuk i{k ua 2 ;kapsdMwu lnj
feGdr ijr ekx.;kpk vf/kdkj jgk.kkj ukgh- v’kkizdkjs lnj
LFkkoj feGdrhpk gk O;ogkj eqnr[kjsnhpk vlwu rks
xgk.kkpk ukgh-
7- ojhy uewn dsysY;k dkyko/khr i{k ua 2 ;kauh lnj LFkkoj
feGdrhps loZ dj Hkj.;kps vkgsr- vkti;Zarps lnj dj i{k ua
1 ;kauh Hkjysys vkgsr-
8- lnjhy feGdr fuosZ/k o futks[kehph vlwu lnj eqnr[kjsnhpk
O;ogkj dj.;kpk iw.kZ gDd o vf/kdkj i{k ua 1 ;kauk ekyd
Eg.kwu vkgs-
;s.ksizek.ks eqnr[kjsnhi= nksUgh i{kkae/;s >kys vlwu
R;knk[ky nksUgh i{kkauh R;akP;k lg;k ;k[kkyh nksu
lk{khnkjakleksj dsY;k vkgsr-
LFkG
fnukad i{k ua 1
i{k ua 2
1---------------------------------------
2--------------------------------------
lk{khnkj
7
pwd nq:Lrh ys[k
pwd nq:Lrh ys[k fnukad----------------------------jksth j-
ua-----------------------us fnukad ------------jksth nq¸;e
fuca/kd]--------------------dzekad&2 e/;s uksanhr >kysY;k
[kq”k[kjsnhi=kckcr-
fygwu ?ks.kkj-----------------------------lgdkjh x`gfuekZ.k
laLFkk e;kZ- ftYgk ifj”kn
lsod-----------------------;kapk jftLVªs’ku uksan.kh
dz------------------------------------
fnukad-------------------------------------us uksnysyh
frps fu;ksftr lHkkln
1- lkS-----------------------------------------
iWu ua-------------------------------
o;------------------------o”ksZ] O;olk;----------------------
2- Jh-----------------------------------------
iWu ua-------------------------------
o;------------------------o”ksZ] O;olk;----------------------
;kalh]
fygwu ns.kkj---------------------------lgdkjh x`gfuekZ.k
laLFkk e;kZ- ftYgk ifj”kn
lsod--------------------------------ps lHkkln
Jherh------------------------------------------
o;-----------------------o”ksZ] O;olk;--------------
jk----------------------------------------------------------
ojhyiSdh fygwu ns.kkj ;kauh fnukad ----------------------
jksth fygwu ?ks.kkj ;kauk----------------;sFkhy nq¸;e fuca/kd oxZ
2-----------------------dzekad 2 ;kaps dpsjhr [kq”k [kjsnhnLr
dzekad----------gk nLr [kkyhy uewn o.kZukoh feGdrhlkBh
uksn.kh d:u fnyk vkgs-
fuoklh okijkpk fcu’ksrh IykWV o R;ke/khy ?kj feGdr ek>s
Lolaiknhr [kjsnh ekydh gDd ofgokVhpk fcuckstkpk rqdMh o
iksV rqdMh---------------- iSdh ftYgk o rkywdk iapk;r
lferh----------------------ekSts---------------------
rk---------------------;sFkhy fuoklh okijkpk fcu’ksrh IykWV o
R;ke/khy ?kj feGdr-
fj l ua ua ufou----------------tquk----------------
tquk-----------------;ke/khy fuoklh fcu’ksrh IykWV ua------------
@--------------;kpk ,dw.k ,fj;k----------------pkS- QwV
Eg.ktsp------------pkS- eh- [kqyh tkxk laiw.kZ ;kpk xzk- ia- fe-
ua----------------;kr yksMcsvjhax bekjr lqekjs 12 o”kkZiwohZph
tquh ‘kkSpky;klg cka/kdke {ks=---------------------pkS-
QqV ;kps---------------pkS- eh- fcYVvi laiw.kZ ;klh prq%lhek &
iwosZl & ------------------------
if’pesl & ------------------------
nf{k.ksl & ------------------------
mRrjsl & ------------------------
lnj [kjsnhi=ke/;s ,dw.k ekscnY;kph fdaer
jDde :i;s---------------------brdh uewn dj.;kr vkyh gksrh- R;kiSdh
jDde :i;s-------------@&vWMOgkUl Eg.kwu fnyh gksrh- moZfjr
jDde :i;s-----------------@&uarj ns.;kr ;s.kkj gksrh- ijarq]
utjpqdhus lnj [kjsnhi=krhy iku ua 2 oj ‘ksoVP;k ifjPNsnkr
Hkj.kk ri’khy ;k ‘kh”kZdk[kkyh ßjDde :i;s----------------@& ?
kjh jks[k fcuys[k ?ksrys rs lcc dcqy o ikoys rdzkj ukgh]Þ vls
uewn dj.;kr vkys gksrs-
rlsp] [kjsnhnLrkps iku ua 3 ifjPNsn dzekad 4 oj ‘ksoVP;k
nksu vksGhe/;s fdaer jDde :i;s--------------@&v{kjh :i;s ngk
yk[k QDr ,o<h Bjyh vleu rh mHk;rk ekU; o dcwy >kyh o brj
Hkj.;kr uewn izek.ks ikoyh- vls uewn dj.;kr vkys gksrs-
R;kuarj] lnj [kjsnhnLrkrhy iku ua 4 dye ua 10 e/;s ßoj dyw
1 e/;s uewn dsY;kixek.ks jDde :i;s-----------@&
¼v{kjh :i;s-----------yk[k QDr½ikoyk R;kckcr rdzkj ukghÞ vls
ueqn dj.;kr vkys gksrs-
okLrfod ikgrk [kjsnhnLrkps osGh fygwu ?ks.kkj ;kauh
fygwu ns.kkj ;kauk dsoG jDde :i;s----------@&brdhp jDde izR;
{kkr fnyh gksrh- moZfjr jDde :i;s---------------@&gh
ekscnY;kph jDde [kjsnhnLrkP;k uksan.khuarj fygwu ?
ks.kkj ;kauh fygwu ns.kkj ;kauh ns.ksph gksrh- ijarq] utjpqdhus
ewG [kjsnhnLrkr o mYys[k dsY;kizek.ks ekscnY;kph loZ
jDde :i;s--------------@& feGkY;kps pwdhus uewn dj.;kr vkysys
vkgs- ;klkBh lnjps [kjsnhi= pwd nq:Lrh ys[kkus nq:Lr gks.ks
xjtsps vkgs- ;kckcr] izLrqr pwd nq:Lrh ys[k dj.;kr ;sr vkgs-
lnj pqd nq:Lrhus vuqdze ua---------------------us uksanysY;k
fnukad--------------jksthP;k [kq”k[kjsnhi=ke/;s [kkyhy nq:Lrh
dj.;kr ;sr vkgs-&
[kjsnhnLrkP;k iku ua 2 ojhy Hkj.kk ri’khy ;k ‘kCnkuarj
R;k[kkyh jDde :i;s----------------@&;k ‘kCnka,soth
jDde :i;s------------------@&vls okpkos ;kf’kok; [kkyhy etdwj
lekfo”V dj.;kr vkyk vkgs &
jDde :i;s ri’khy
---------------@& jDde :i;s---------gtkj vkt
jksth ?kjh jks[k fcuys[k ?ksrys
rs lcc dcwy o ikoys rdzkj ukgh
----------------@& jDde :i;s--------------QDr ;k
[kjsnhi=kP;k uksan.kh uarj ns.ksps
vkgsr-
---------------------------
------------@& ,dw.k------------------:i;kl
----------------------
rlsp] [kjsnhi=ke/khy dye 4 o dye 10 e/;s j- :-----------
@&¼:i;s----------yk[k½
;k ‘kCnka,soth-----------------@j- :---------gtkj vls ‘kCn
okp.;kr ;kosr-
R;kpizek.ks lnj [kjsnhi=kP;k iku ua 3 oj dye 4 e/;s
‘ksoVP;k nksu vksGhe.khy okD;kaiSdh ßfdaer
jDde :i;s-----------@&v{kjh :i;s-----------yk[k QDr ,o<h Bjyh
vleu rh mHk;ark ekU; o dcwy >kyh-Þ ;k okD;kiq<s o brj Hkj.;kr
uewn izek.ks ikoyh ;k vksGh ,soth lnj jdesiSdh
jDde :i;s-------------@&eyk feGkyh vlwu moZfjr
jDde :i;s-----------------------@&gh jDde ;k [kjsnhi=kps
uksan.khuarj rqEgh eyk ns.ksps vkgsr] v’kh vksG okp.ksr ;koh-
rlsp] lnj [kjsnhi=krhy dye 10 e/;s oj dye 1 e/;s uewn
dsY;kizek.ks jDde :i;s---------------@&ikoyk] ;k vksGh ,soth
jDde :i;s--------------@&rqEgh eyk [kjsnhi=kps uksan.khuarj
ns.ksps vkgsr- v’kh vksG okp.ksr ;koh-
;s.ksizek.ks pwd nq:Lrh ys[k fygwu ns.kkj ;kauh d:u fnyk
vls-
LFkG
fnukad fygwu ns.kkj
----------lgdkjh x`gfuekZ.k laLFkk
e;kZ- ftYgk ifj”kn
lsod-------------ps lHkkln
Jherh--------------------
fygwu ?ks.kkj
----------lgdkjh x`gfuekZ.k laLFkk e;kZ- ftYgk
ifj”kn
lsod-------------ps fu;ksftr
lHkkln-------------------
1- lkS------------------------------------
2- Jh---------------------------------------

1 -------------------------------------------
¼ ½
2 -------------------------------------------
¼ ½
lk{khnkj

Ukequk & 21
[kjsnh & [kr ¼uequk nqljk½
[kjsnh & [kr egkuxjikfydk] ------------- ps gnnhrhy o rk-
-------- o ft ----- iSdh] eksgYys --- --------------- ;sFkhy ,d
IykWV T;kph fdear #i;s ---------@& ¼½ ps vkt fnukad ---uko%
o; %
/kank ------------ ftYgk -------
fygwu ?ks.kkj
Ukko %
lkS-
/kank %
------------- ftYgk ---------- & fygwu
ns.kkj
dkj.ks [kjsnh & [kr fygwu nsrs dh] eh ------------------ firk
---------- ;kapsdMwu eksgYyk] ---------------------
---------- ;sFkhy IykWV - ¼½ o T;kpk tquk E;qfufliy ua-------
o ;kpk fl- Vh- ua-- ---------- o T;kpk tquk E;qfulhiy ua -------
o ;kpk fl-Vh-,l ua- --- lh- ua- ---- o T;kph ykach nf{k.k & mRrj
---- QqV Eg.kts ---- fe- vkgs- o #anh iqoZ&if’pe --- QqV Eg.kts
--- o T;kph prqZflek iqoZ------- if’pe------thph tehu T;kpk fl-
Vh-,l- ua -------] nf{k.k---- T;kpk fl-Vh-,l- ua ----- mRrj ------
T;k fl-Vh-,l- ua ----- ;s.ks izek.ks prqZflesP;k vkrhy o tks
lkscrP;k udk’kkr yky jaxkus js[kkafdr dsyk vkgs- vlk IykWV eh
lc jftLVkj ----------- ;sFkhy jk – ua- ------ fnukad -------- }kjk
[kjsnh dsyk vlwu R;k vk/kkjs ek>s uko lacaf/kr dk;kZy;ke/;s
uksanoys xsys ukgh- o R;kph eh iq.kZi.ks ekyhd o dCtsnkj
vkgs- lnjpk IykWV eh vki.kkl varfjd o ckg; gDdklg vkrhy ty] rV
ik”kk.kklg jDde #- -------- ¼v{kjh -------------½ e/;s dk;e fodzh
dsyk vlwu lnjhy jdespk Hkj.kk [kjsnhnkj fgtiklwu nLr,sot
uksanors osGh nq- fu- lkgsc] rk------- ;kaps le{k cWadlZ psd ua-
------------ & ---------@--- fn- ----- --------}kjk ?ksbZu- v’kk
fjrhus ,dq.k #i;s ---------------- eyk iw.kZ olwy >kys vkgs- olqyh
jdescnny dkgh rdzkj jkghysyh ukgh-
Lknjgw] IyWkV vktp eh vkiY;k izR;{k rkC;kr ekydh gDdkus
fnyk vkgs- vki.k R;kpk iw.kZi.ks ekyd Eg.kwu miHkksx ?;kok-
R;kr eh fdaok ek>s ukrsokbZd] okjl gLrd] oxSjs] dks.khgh
vMFkGk dj.kkj ukghr- dsY;kl R;kph loZLoh tckcnkjh ekÖ;koj
jkghy o rh eh ekÖ;k Lo[kpkZus fuokj.k djhu-
Lknjgw IykWV iw.kZi.ks nks”keqDr vlwu rks ;kiwohZ
dksBsgh xgk.k vFkok nku dsysyk ukgh- rlsp lnjhy IykWVoj
dks.kR;kp izdkjpk cks>k [kktxh vFkok ljdkjh ukgh- rlsp lnjhy
IykWVoj dlY;kp izdkjps VWDlsl ckdh ukghr- fu?kkY;kl R;kph
laiw.kZ tckcnkjh ek>soj vlsy-
Lknjgq IykWVps cslesaV pktsZl ;k iwohZ -------- e/;s fn--------
jksth ikorh dz ------ Onkjs Hkjysys vkgs-
Lknjgq [kjsnh[krkv/kkjs rqEgh vkiys uko ;kiwohZ -----------] o
lhVh losZ dk;kZy;kr ekydh gDdkauh ykowu ?ks.;kl loZLoh
vf/kdkjh vkgkr o R;kl ek.k dlykp izdkjpk m> ukgh- e/;s fn-
------- jksth ikorh dz- -------- }kjk Hkjysys vkgs-
lnjgq IykWV vki.kkl fodzh dj.;kps dkj.k dh] eyk dkSVqafcd
[kpkZlkBh] ?kjcka/k.khlkBh o brj [kpkZlkBh iS’kkph vR;ar
vko’;drk vlY;keqGs fodzh dsyk vkgs-
lnjhy IykWVps [kjsnhoj gh] ;k [kjsnh[krk vk/kkjs iq.kZi.ks ekyd
>kys vkgsr o eh vkiys laiw.kZ ekydh gDd o btsesaV jkbZVl lg
rqEgkyk dk;epk fodh dsyk vkgs-
lcc gs [kjsnh[kr eh ek>s Lolarks”kkus o vDdy gq’kkjhus
Lok{kjh d#u lk{khnkjk le{k vkt fnukad ------- jkst ----- jksth
fygwu fnys vkgs-
lk{khnkj % [kjsnh[kr fygwu ns.kkj
1½ ------- ¼------------½
2½ ------- ¼½
3½ ------- ¼½
[kjsnh[kr IykWV ‘kgj -----
[kjsnh ns.kkj %
[kjsnh ?ks.kkj %
fodzhr jax %
Ukequk & 22
fodzh & [kr ¼uequk frljk½
fodzh[kr ‘kgj --------- rk-------- ft- ------- ;sFkhy ------- ojhy
‘ksrkiSdh ,d IykWVpk mRrjsdMhy Hkkx tks -----------]
uxjikfydk vf/kdkj {ks=krhy vkgs- T;kps vktps
cktkjHkkokizek.ks fdaewr #i;s --------@& ps vkt fnukad ------ b-
jksth
uko% o; -------
/kank % ------- fygwu ?ks.kkj
uko% o; -------
/kank % ------- fygwu ns.kkj
dkj.ks fodzh[kr fygwu nsrks ,slk ts dh] ek>s oMhy] ----------- jk
------------------- ;kauh Lod”VkftZr [kjsnh ?ksrysys ‘ksr la -au-a
--@-- iSdh ,d IykWV vkgs- T;kpk jftyLVh ua- ---@--- cq- ua- --
[kaM --- ik- ua- --fn- ---------- Qlyh vkgs- o R;kuarj vkEgk
Hkkokr okV.kh d#u fodzh d#u fnyh T;kpk vkj- lh- ,l- ua- -------
fn- -------- b- vk/kkjs ek>s tkrh ekydh o rkC;kpk vkgs- R;kiSdh
mRrjsdMhy Hkkx [kkyhyo.kZukpk vkEgkl dk;epk fodzh dsyk
vkgs-
Lknjhy IykWVP;k Hkkxkps o.kZu %&
1- Rkq- ------- o ft- ------- iksV rq- o rk- ---- ‘kgj ------------
rk- ft -------;sFkhy ‘ksr l- ua- --- ts -------- uxjikfydk vf/kdkj
{ks=krhy vkgs- R;kiSdh ,d IykWV T;kpk u-ik-u- tquk ----- o
uok u-ik- ua- --- vkgs o T;k pk fl-l-ua----- f’kaV ua---- vkgs-
R;kiSdh ---- mRrjsdMhy Hkkx T;kph ykach nf{k.k mRrj
if’pesdMwu -----QqV Eg.kts -------- eh- vkgs- o iqosZdMwu ----
QqV Eg.kts ----- eh vkgs- o T;kph prq%lhek
iqosZl ----------
if’pes
nf{k.ksl
mRrjsl
;s.ksizek.ks prq%lhesP;k vkrhy lnjhy IykWVpk Hkkx lkscr
udk’kkr yky jaxkus n’kZfoysyk vkarfjd o ckg; gDdklg eh
vkiys /ka|kP;k mUUrhlkBh o ---- ;sFks ?kj cka/k.kslkBh o
brj [kpkZlkBh Eg.kwu ,dq.k #i;s ------- ¼v{kjh -----------½
e/;s rqEgkl fodzh dsyh vkgs-
2- lnjhy IykWVP;k Hkkxkph fdaer o LVWEiph deh vf/kdph
laiw.kZ tckcnkjh [kjsnhnkjkoj jkghy-
3- lnjhy IykWVP;k Hkkxkph ,dq.k Bjysyh fdaer #i;s -----------
¼v{kjh -------
iSdh #i;s ------- ¼v{kjh ------- ½ c;kuk Eg.kwu uxnh olwy
>kys vkgsr o ckdh jkghysys #i;s nLr,sot ukasnrs le;h Jh-----
nq-fu- lk- ---- ;kaps le{k eh uxnh ?ksbZu v’kk fjrhus ,dq.k
#i;s -------@& ¼v{kjh ------- ½ eyk iw.kZ olwy >kys
vkgsr- olqyh jdescnny eyk dkghp rdzkj jkghysyh ukgh-
4- lnjhy IykWVP;k Hkkxkoj [kjsnhnkjkpl ekydh gSf’k;kru
iwohZp rkckgh d#u fnyk vkgs- lnjh [kjsnhnkj gk lnjh
IykWVP;k Hkkxkpk oa’k ijaijkxr ekydh gSf’;;rkus miHkksx
?ks.;kpk fdaok dks.kkl dks.kR;kgh izdkjs gLrkarj.k oxSjs
iw.kZ dj.kspk iw.kZ vf/kdkj o fodzh [krkvk/kkjs
[kjsnhnkjklkBh ;kl izkIr >kyk vkgs-
5- lnjhy IykWVPkk Hkkx iqohZ dksBs xgk.k vxj fodzh d#u
fnysyk ukgh- o rlsp lnjhy IykWVP;k Hkkxkoj dks.kR;kp
izdkjpk cks>k [kktxh vFkok ljdkjh ukgh- fu?kkY;kl R;kph
laiw.kZ tckcnkjh ek>soj vkgs-
6- lnjhy IykWVP;k Hkkxkr vFkok [kjsnknkjkP;k ekydhr fdaok
rkC;kr dks.kh okjl oxSjs dkgh vkns’k vFkok vMFkGk
fuekZ.k djrhy R;kaph laiw.kZ tckcnkjh ek>soj vkgs-
7- lnjhy IykWVP;k Hkkxkpk Qsj Qsjpk vkaey eh d#u nsbZu-
ulrk [kjsnhnkj gk ijHkkjs Hkwekiu dk;kZy; -- fdaok uxj
ikfydk dk;kZy; ----- ;sFks vtZ nsowu vkiys ukos ekydhph
uksan d#u ?ksÅ ‘kdrks-
8- lnjh IykWV izks- Vw- fu- lk- rk- ------ ;kaps vf/kdkj
{ks=kkrhy vkgs- lcc gs fodzh[kr eh vkiys Lolarks”kkus
fygwu fnys rlsgh ----
fnukad -------------- %
lk{k
lk{khnkj fygwu ns.kkj
1½ -------------------
2½ -------------------
uequk & 23
fodzh & [kr ¼uequk frljk½

1- fodzh[kr ekSts ------- rk-------- ft- ------- ;sFkhy


------- ;sFkhy ‘ksrkiSdh e/kyk Hkkx tks- xk- ia- ------------
vf/kdkj {ks=kkrhy vkgs- T;kps vktps cktkj Hkkokizek.ks
fdaer #i;s -------@& ps vkt fnukad %& ----- b- jksth
uko% o; -------
/kank % ------- fygwu ?ks.kkj
;kalh
uko% o; -------
/kank % ------- fygwu ns.kkj
uko% o; -------
/kank % ------- laerh ns.kkj
Dkj.ks fodzh[kr fygwu nsrks ,slk tks lnjh tfeu ek>kh
eMhyksikthZr vlwu eyk okV.kh e/;s feGkysyh vkgs- o
ek>s gDdkr okV.kh vk/kkjs flfOgy dksVZ --------------
e/kwu fMdzh vk/kkjs fMdzh vkj- lh- ,l- ua- ----@--------
feGkysyh vkgs- tks ek>s tkrh ekydh o rkC;kph vkgs o eh
R;k tfeuhpk Lora= ekyd >kyks vkgs- R;kvk/kkjs lnjh
‘ksrkpk Hkkx [kkyhy n’kZukpk rqEgkl dk;epk fodzh dsyk
vkgs-
Lknjh ‘ksrkP;k Hkkxkps o.kZu %&
rq- o ft- ------- iksV rq- o rk------ ‘kgj----] jksM-----] rk-
ftYgk ----- ;sFkhy ‘ksr ---- ts ---- ----- vf/kdkj {ks=krhy
vkgs- R;kiSdh ,d IykWV T;kpk u-ik-u- tquk ---- o uok----
u------ vkgs o T;kpk fl-l-u------ f’kV ua---- vkgs- R;kiSdh
iqosZl ----------
if’pesl
nf{k.ksl
mRrjsl
;s.ksizek.ks prq%lhesP;k vkrhy lnjhy IykWVpk Hkkx lkscr
udka’kkar yky jaxkus n’kZfoysyk vkarjhd o ckg; gDdklg
eh vkiys ---------------- o ---- lkBh Eg.kwu ,dq.k #i;s -----
@& ¼v{kjh---½ e/;s rqEgkl dk;epk fodzh dsyk vkgs-
2- lnjh ‘ksrkP;k Hkkxkph fdaer o LVWEiph deh vf/kdph
laiw.kZ tckcnkjh [kjsnhnkjkoj jkghy- fygwu ?ks.kkj o
ns.kkj gs vfnoklh ukgh-
3- lnjh ‘kksrkP;k Hkkxkph ,dq.k Bjysyh fdaer #i;s ---- ¼v{kjh
-------½ iSdh #i;s ----@& ¼v{kjh ------ ½ c;kuk Eg.kwu
uxnh olwy >kysys vkgsr o ckdh jkghysys #i;s -----@&
¼v{kjh ------ ½ nLrk,sot ukasanrs le;h Jh nq- fu- lk-
---- ;kaps l{ke [kjsnhnkjkops ikyu dj.kkj fgr iklwu eh
nLr,sot uksanrs le;kh Jh- ------ rk- ---- ;kaps le{l eh uxnh ?
ksbZu- v’kk fjrhus ,dq.k #i;s --------- ¼v{kjh ------½ eyk
iw.kZ olwy >kyh vkgsr- olqyhcnny eyk dkghp rdzkj
jkfgysyh ukgh-
4- lnjhy ‘ksrkP;k Hkkxkoj [kjsnhnkjkpk ekydh gSf’;ru vkt
jksth rkckgh d#u fnyk vkgs- lnh [kjsnhnkj gk lnjh ‘ksrhP;k
Hkkxkpk oa’k ijaijkxr ekydh gSf’;ru miHkksx ?ks.spk
fdaok dks.kkl dks.kR;kgh izdkjs gLrkarj oxSjs dj.kspk
iw.kZ vf/kdkj ;k fodzh[krk vk/kkjs [kjsnhnkj ;kl izkIr >kyk
vkgs-
5- lnjh ‘ksrkpk Hkkx ;k iqohZ dksBs xgk.k vxj fodzh d#u
fnysyk ukgh o rlsp lnjh ‘ksrkP;k Hkkxkoj dks.kR;kp
izdkjpk cks>s [kktxh vFkok ljdkjh ukgh- fu?kkY;kl R;kph
laiw.kZ tckcnkjh ek>soj vkgs-
6- lnjh ‘ksrkP;k Hkkxkr vFkok [kjsnhnkjkP;k ekydhr fdaok
rkC;kr ek>s dks.kh okjl oxSj dkgh vkns’k vFkok vMFkGk
fuekZ.k djrhy rj ;kph laiw.kZ tckcnkjh ek>soj vkgs-
7- lnjh ‘ksrkP;k Hkkxkpk Qsjk Qkjkpk vkaey eh d#u nsbZu-
ulrk [kjsnhnkj gk ijHkkjs jktLo [kkR;kr vtZ nsowu vkiys
ukos ekydhph uksan d#u ?ksow ‘kdkrks-
8- lnjh gk nLrk,sot fygwu ?ks.kkj gk Lor% ‘ksrdjh vkgs- o
R;kf’kok; R;klgh tehu ?ksrY;k uarj gh R;kph Lor%ph ,dq.k
‘ksrtfeu egkjk”V vWxzhdYpj yWUMl flyhax vkWu
gksYMhXt vWDV --- vUo;s e;kZfnr dsysY;k deky {ks=
/kkj.ksP;k ----@--- is{kk tkLr tehu gksr ukgh- o R;kpk
O;olk; ‘ksrh vkgs- Eg.kwu lnjh O;ogkjkr gSnzkcn VsuUlh
vWUM vkxzhdYpjy yWUMl vesaNesaV vWDv 1965
vUo;s es- Ms- ds- lkgsckP;k ijokuxhph t#jh ukgh-
Lkk{k fygwu ns.kkj
1½ ---------- Jh- jk---------- g- eq- ---- rk- ft-
-------
Lkaerh ns.kj
2½ ------- Jh- ----- firk ----
jk- ------- rk- ------ ft- ---
uequk & 24
nq#Lrh nLrkpk uequk
[kjsnh[krkr >kysY;k pqdk
nq#Lrh dj.kkjk djkj
nq#Lrh nLr rk- ------------ ekgs ------------ lu ------------ lu
------------ jkast ------------ rs fno’kh
uko ------------ o; ------------
/kank ------------ iRrk ------------ fygwu ?ks.kkj
¼[kjsnhnkj½
;kalh
uko ------------ o; ------------
/kank ------------ iRrk ------------ fygwu ns.kkj
¼[kjsnh ns.kkj½
Dkj.ks nq#Lrhi= fygwu nsrks dh]
T;k vFkhZ vkEgh rqEgkl vkeps ekydhps ‘kgj --------- ;sFkhy
----------- isBsrhy ?kj ---------- ua- rk- ----------- jksth [kjsnh d#u
fnys vkgs o rs [kjsnh[k res- lc jftLVkj lkgsc ------- ;kaps
vkWfQle/;s ------------ ;k iqLrdkr ------------ ;k uacjkl
------------ ;k rkj[ksl jftLVj >kys vkgs-
vkf.k T;kvFkhZ utjpqdhus eqG [kjsnh[krkr dkgh pqdk
jkgwu xsY;k vkgsr o R;k pqdk vki.k nks?kkauh nq#Lrh dj.;kps
Bjfoys vkgs- Eg.kwu ;k nq#Lrh nLrkvUo;s vki.k R;k
pqdk ,desdkaP;k [kq”khus o laerhus nq#Lr djhr vkgksr-
1- ewG [kjsnh[krkr ijhPNsn ua- 1 e/;s feGdrhps o.kZu vkgs
R;kr feGdrhP;k ekstekikr iq<hy Qjd dj.;kr ;kosr-
¼v½ iwoZ&if’pr ykach ------------ QwV EgVys vkgs
R;k,soth ------------ QwV vls ?kky.;kr ;kos-
¼c½ewG nLrkr T;k prq%lhek fnY;k vkgsr R;kr if’pesl
------------ ;kaps ?kj vls EgVYsk vkgs- R;k,soth
------------ ;kaps ?kj vlk ‘kCniz;ksx ?kky.;kr ;kok-
2- oj nq#Lrh dsY;kizek.ks eq[; nLr gk nq#Lrhlg ewG nLrkP;k
rkj[ksiklwu vaeykr jkghy- ;k xks”Vhps lk{khdfjrk vki.k
nks?kkauhgh vkiY;k nks?kkaP;k lg;k oj uewn dsysY;k
rkj[ksl dsysY;k vkgsr-
lk{k lgh@&
1½ ------------------- fygwu ns.kkj
2½ ------------------- fygwu ?ks.kkj
nq#Lrhi=
nq#Lrhi= gs lk/;k djkjkpk izdkj vkgs o R;koj eqnzakd ‘kqYd]
djkj Eg.kwup |kok ykxrks-
fodzhnkj o [kjsnhnkj ;kauh dsysys nq#Lrhi=
gs nq#Lrh[kr vkt rk- ------------------ ekgs ------------------ lu
------------------ jksth] Jherh ------------------ /keZ fganw o;
------------------ jkg.kkj ------------------ iks- ------------------ rk-
------------------ ft- ------------------¼T;kaP;k ukokpk mYys[k
iq<s fodzhnkj vlk dsyk vkgs-½ gs ,drQsZ o Jh @Jherh
--------------- jk- --------------- iks --------------- rk --------------- ft
--------------- R;kaP;k ukokpk mYys[k] ;k [krkr [kjsnhnkj vlk
dsyk vkgs- gs nqlghrQsZ ;k nks?kkr dj.;kr ;sr vkgs rs vls-
T;kvFkhZ
1- Rkk --------------- jkth fodzhnkj ;kauh [kjsnhnkjkps ukos ,d
fodzh[kr d#u R;kaph LFkkoj feGdr ¼ftps foLr`r o.kZu lnj
fodzh [krkP;k [kkyhy ifjf’k”Vkr fnys vkgs o ;k [krk[kkyhy
ikfgY;lk ifjf’k”Vkr fnys vkgs½ foØhnkjkus
[kjsnhnkj ;kauk iw.kZ ekydh gDdkus d;e foØh[kr d#uy
fnys vkgs- rs fodzh[kr ------------ ;sFkhy mifuca/kd ;kaps
dpsjhr vuqdzekad ---------- [kkyh] iqLrdke/;s rk -----------
jkasth uksanys xsys vkgs-
2- lnj feGdrhps ;ksX; rs o.kZu] ;k [kkyh nql&;k ifjf’k”Vkr
fnys vkgs o R;k o.kZukph feGdr lnj fodzh [krkus
[kjsnhnkj ;akuk fodyh xsyh vkgs gs nksUgh i{kdkjkauk
ekU; vkgs-
3- uarj vls vk<Gwu vkys vkgs dh] lnj fodzh [krkrhy ifjf’k”Vkr
ts lnj LFkkoj feGdrhps o.kZu dsys vkgs] rs dkgh ckcrhr
pwdhps vkgs- Eg.kts lOgsZ ua- --------------- P;k ,soth
lOgsZ ua --------------- vlk pqdwu vkdMk iMyk vkgs o rs
{ks=QG --------------- vls vlwu] rs --------------- vls uewn
dsys vkgs- ckdh feGdr rhp vkgs-
4- rlsp fodzh[kr uksanys xsY;kus R;klaca/kh nq#Lrh[kr dj.ks
vko’;d vkgs-
R;k vFkhZ lnj dkj.kkeqGs o djkjkUo;s fodzhnkj ;k [krkus
ekU; djhr vkgs dh] R;kus lnj rk --------------- P;k fodzh[krkus]
[kjsnhnkj ;kauh th feGdr fodyh vkgs frps [kjs o.kZu ;k [kkyh
nql&;k ifjf’k”Vkr fnys vkgs] rh feGdr fod.;kr vkyh vkgs-
rsaOgk nksUgh i{kdkjkr vlks ekU; dj.;kr ;sr vkgs dh] ;k
[krkP;k [kkyh nql&;k ifjf’k”Vkr of.kZysyh feGdr ,dp vkgs
QDr ifgY;k ifjf’k”Vkrhy feGdrhps lOgsZ ua- o {ks=QG
pqdhps fnys vkgs- rsOgk ;kiq<s lnj fodzh[krkrhy feGdrhps
R;kr nfysys ifjf’k”V gs ;k [krkrhy nqljs ifjf’k”V ts fnys vkgs
rs R;k fodzh[krkr vkgs vls eku.;kr ;sbZy vkf.k lnj fodzh[krkus
fodzhnkj ;kauh] [kjsnhnkj ;kauk ;k [krkrhy nql&;k ifjf’k”Vkr
o.kZu dsysyh feGdr fodr fnyh vkgs vls let.;kr ;sbZy-
ifgys ifjf’k”V
fodzhnkj Jh@Jherh ---------------
;kaph lgh
[kjsnhnkj Jh@Jherh ---------------
;kaph lgh
Lk{khnkj
1- iq.kZ iRRkk@lgh@rkjh[k
2- iq.kZ iRRkk@lgh@rkjh[k

----

You might also like