1

YALIYOMO.

Dibaji____________________________________________________________1

Shukrani__________________________________________________________1

Sura ya kwanza_____________________________________________________4

Sura ya pili_________________________________________________________6

Sura ya tatu________________________________________________________10

Sura ya nne________________________________________________________14

Sura ya tano________________________________________________________19

Maelezo___________________________________________________________22

2
 DIBAJI

Wanafunzi wapendwa,

Ni heshimu kubwa kuwasalimu nyote katika kitabu hiki cha hadithi za Kiswahili. Kitabu hiki
kimeandaliwa kwa ajili yenu ili kuwasaidia kujifunza lugha ya Kiswahili kwa urahisi na kwa
furaha. Ninajua kwamba mna ndoto kubwa na uwezo usio na mipaka, na kwa hivyo katika kitabu
hiki, mtaweza kukutana na hadithi, misemo, masimulizi, methali na vitendawili, pamoja na
mazoezi mbalimbali yatakayowawezesha kukuza uelewa wenu.

Kumbukeni kwamba kujifunza ni safari, na kila hatua unayochukua ni muhimu sana. Msimamo
wenu wa kujifunza na juhudi zenu za kuimarisha ujuzinwa Kiswahili ni chimbuko la motisha
kwangu. Nawatakia mafanikio mema katika safari yenu ya kujifunza Kiswahili, natumai kitabu
hiki kitakuwa chombo chenu cha kujiinua na kufikia malemgo yenu.

Kwa heri,

MW. BYABAGYE AUTHER III

SHUKRANI

Ningependa kutoa shukrani zangu za dhati kwa nyote mlioshiriki katika kuunda kitabu hiki ili
kuonyesha kuthamini kwa dhati kwa jitihada zenu na kujitolea kwenu katika kunifunza
kiswahili. Shukrani maalum kwa walimu, wazazi, marafiki na familia ambao wamenisaidia
kwa mawazo, msaada na motisha.

Kila mmoja wenu ni amekuwa na mchango muhimu katika safari hii ya maisha na kujifunza.

Aidha, kwa mhadhiri wangu mpendwa Dkt. Annensia Arinaitwe, ambaye juhudi zake zinanitia
moyo na kunifanya nijivunie kuwa mtu bora kila mara. Endeleeni kuota ndoto kubwa na kufuata
maarifa, na kila hatua utakapochukua itakupeleka karibu na mafanikio. Asante sana!

3
 Sura ya kwanza

Hapo zamani za kale, Katika kijiji kidogo kilichozungukwa na milima ya kijani kibichi, waliishi
Nguchiro wenye akili nyingi na mbwa mweusi mwenye nguvu asiye mkali.

Nguchiro hawa walijulikana kwa ujanja wao na uwezo wa kutunga mipango ya kushangaza, pia,
walikuwa na tabia ya ajabu, walipenda kuchunguza kila kitu kilichokuwa karibu yao, pengine
mbwa alikuwa mpumbavu na mwenye furaha tele.

Siku moja, Nguchiro waliona watoto wa mbwa wakicheza chini ya mti mkubwa. Walijua kuwa
watoto hawa walikuwa wadogo na hawangeweza kujilinda. Kwa hivyo, Nguchiro walikata
shauri kuchukua baadhi yao ili waweze kuwachunguza zaidi. Walichukua watoto wa mbwa
mmoja mmoja na kuwapeleka juu ya miti au paa za nyumba.

4
Wakazi wa kijiji walishangaa kuona watoto wa mbwa wakichukuliwa na Nguchiro. Mwanzoni,
hawakujali sana kwani walidhani ni mchezo tu wa Nguchiro. Lakini kadri siku zilivyopita, idadi
ya watoto wa mbwa waliokuwa wanachukuliwa iliongezeka.

Baadhi ya watoto wa mbwa walianguka kutoka kwenye miti wakiwa wanajaribu kurudi chini, na
wengine walikufa kwa kukosa chakula na maji. Hali hii ilileta hofu kubwa katika kijiji.
Wanakijiji walianza kujifungia ndani kwa sababu walihofia usalama wao na watoto wao.

Mkazi mmoja wa kijiji alijaribu kuokoa mtoto wa mbwa aliyekuwa amechukuliwa lakini
alijeruhiwa vibaya aliposhambuliwa na hofu ya Nguchiro. Hali hiyo ilifanya watu wengi
wajisikie wasalama zaidi ndani ya
nyumba zao.

Wakazi walikubaliana kuwa lazima

wachukue hatua dhidi ya Nguchiro
hao. Walimwandikia barua afisa wa
misitu ili kusaidia kumaliza tatizo
hili. Baada ya muda, maafisa kutoka
idara ya misitu walifika kijijini ili
kushughulikia tatizo hilo.

Walipowasili, waliweka mitego ili

kuwakamata Nguchiro hao. Wakati
huo, baadhi ya watoto wa mbwa
waliokolewa kutoka mikononi mwa Nguchiro hao.

Afisa mmoja alielezea kuwa Nguchiro wanaweza kuwa hatari wakati wanapohisi tishio au
hasira. Alisema kwamba Nguchiro hawa walikuwa wakichukua watoto wa mbwa kwasababu
waliwatafuta chawa wadogo waliokuwa kwenye manyoya yao.

Hata hivyo, wataalamu wengine walisema kuwa tabia hii inaweza pia kuwa ni udadisi tu kutoka
kwa Nguchiro hao ambao wanataka kujifunza kuhusu ulimwengu wao mpya. Baada ya Nguchiro
mmoja kusikiliza ushauri huu, aliwazawaza tu kidogo kama mjanja wote na kupata wazo la

5
kufanya urafiki na Mbwa wa kijijini na kutumia busara wake kuwasaidia na kuwatendea mema
wanakijiji cha mbwa

Sura ya pili

Siku moja, Nguchiro huyu alikutana na mbwa ambaye alikuwa akicheza peke yake kwenye
uwanja wa kijiji. Mbwa alikuwa mwepesi na mwenye furaha, lakini mara nyingi alihisi huzuni
kwa sababu hakuwa na marafiki wa kucheza naye.

Nguchiro aliona fursa ya kumsaidia mbwa. Alimwambia, “Mbwa, kwanini usijaribu kuunda
marafiki wapya? Niko hapa kusaidia.” Mbwa alijibu kwa bashasha, “Ningependa sana kuwa na
marafiki, lakini sijui jinsi ya kuanza.”

6
 Kama wahenga
wasemavyo,
“Mwenye shingo
ngumu hujifunza
kwa maumivu.”
Nguchiro alitunga
mpango wa
kusaidia mbwa
kupata marafiki.
Alimwambia
mbwa aende
kwenye mti
mkubwa katikati
ya kijiji na
akawaeleze
wanyama wengine
kuhusu sifa nzuri
za urafiki. Mbwa
alikubali na
akaenda kwenye mti huo.

Wakati mbwa alipofika pale, alianza kusema, “Ningependa kuwa rafiki yenu! Mimi ni mwepesi,
nina furaha, na napenda kucheka!” Wanyama walikusanyika kumuangalia mbwa. Walikuwa
wanashangaa kuona jinsi alivyojieleza vizuri.

Aidha, “Kujua ni nusu ya vita.” Lakini Nguchiro alikuwa akifuatilia kila kitu kutoka mbali.
Alijua kwamba wanyama wengi walikuwa wakichukia mbwa kwa sababu ya sauti yake kubwa
wakati akicheka. Hivyo basi, Nguchiro aliamua kumsaidia mbwa kwa njia nyingine.

Alimkaribisha mbwa nyuma kwenye kivuli cha mti mkubwa na kumwambia, “Usijali kuhusu
sauti yako; badala yake jaribu kuzungumza nao kwa upole zaidi.” Mbwa alijifunza haraka jinsi
ya kubadilisha sauti yake kuwa laini zaidi.
7
Siku iliyofuata, mbwa alirudi tena kwenye mti mkubwa akiwa amejitayarisha vizuri. Aliweza
kuzungumza kwa sauti laini ambayo iliwavutia wanyama wengi zaidi. Wakati huo, Nguchiro
alikuwa nyuma yake akicheka kimya kimya. Lo!

“Nini kinatembea bila miguu?” Hatimaye, wanyama walikubali urafiki wa mbwa. Waligundua
kwamba licha ya sauti yake kubwa awali, alikuwa rafiki mzuri sana ambaye aliweza kuwafanya
wahisi furaha. Nguchiro alifurahia kuona jinsi urafiki ulivyokuwa ukikua kati ya mbwa na
wanyama wengine.

8
Kutokana siku hiyo, Nguchiro alikuwa maarufu kwa ujanja wake, wakati mbwa alikuwa maarufu
kwa ujasiri wake. Ingawa walikuwa wameishi katika mazingira ya amani, Kwa muda mrefu,
uadui kati yao ulianza kutokana na tukio moja la kusikitisha.

Zoezi la kwanza

1. Hadithi hii inakufunza nini?

2. Andiika vitu 4 vinavyoliwa na mbwa

3. Je, umewahi kuwinda hapo ukitumia mbwa? Simulilia darasa lako la tatu namna
ulivyowinda mnyamyama huo.

________________________________________________________________________

4. Toa wanyama wengine wa porini ambao walikuwa marafiki wa mbwa katika hadithi hii.

_______________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

9
 Sura ya tatu

Siku moja, Nguchiro alikuta matunda mengi kwenye mti mkubwa. Alijua kuwa ni wakati wa
mavuno, hivyo aliamua kuanza kukusanya matunda hayo. Wakati akikusanya matunda, mbwa
alifika na kuona Nguchiro akifanya kazi hiyo. Mbwa alijua kuwa matunda hayo ni chakula kizuri
ambacho kingemsaidia yeye na familia yake.

“Nguchiro,” alisema mbwa kwa sauti yenye hasira, “hayo matunda ni yangu pia! Kwa nini
unajitenga nayo?”

Nguchiro alicheka na kusema, “Mbwa, wewe ni mfalme wa uwanja wa michezo, lakini mimi ni
mfalme wa miti. Haya matunda ni yangu.”

Hapo ndipo ugumu ulipoanzia. Mbwa alikasirika sana na kuapa kumaliza uadui huo kwa njia
yoyote ile. Alijua methali moja: “Maji yakimwagika hayarudi tena.”
10
Hivyo basi, mbwa alikata shauri kuwa atamfanya Nguchiro ajutie maneno yake.

Kila siku baada ya hapo, mbwa alianza kutembea karibu na mti ambapo Nguchiro alikuwa
akikusanya matunda. Aliamua kumzuia Nguchiro asikusanye matunda zaidi. Nguchiro naye
hakuwa tayari kuruhusu mbwa apite bila kupambana naye.

Wakati mmoja walikutana uso kwa uso chini ya mti huo mkubwa. Nguchiro alisema: “Mbwa, si
bora tuwe marafiki? Tunaweza kushirikiana ili kupata matunda haya pamoja.”

Lakini mbwa hakukubali kirahisi; alijibu: “Ushirikiano wako umeshindwa! Nitatetea haki
yangu!”

Hapo ndipo walipokumbuka methali nyingine: “Pamoja twashinda, peke yetu tunashindwa.”
Lakini kila mmoja wao alijiona kuwa sahihi katika msimamo wao.

Katika hali hiyo ngumu, walikumbana na changamoto nyingi za maisha ya kila siku. Waligundua
kuwa wanahitaji msaada wa kila mmoja ili kuweza kukabiliana na hatari zinazowakabili kama
vile simba wakali waliokuwa wakizunguka katika msitu huo. Hatimaye walikubaliana kufanya
amani baada ya kuona madhara ya ugumu wao. Waliketi chini ya mti mkubwa na kuzungumza
kuhusu jinsi walivyoweza kusaidiana badala ya kupigana.

11
Walipofikia makubaliano hayo, walitumia vitendawili kama njia ya kujifunza kutoka kwa kila
mmoja:

Nguchiro: “Nini kinatembea bila miguu?”

Mbwa: Wingu (Hapa, Nguchiro alikuwa anaongea kuhusu umuhimu wa vitu visivyoonekana
lakini vinaweza kuleta athari kubwa.)

Nguchiro: “Nini kina jicho moja lakini hakiwezi kuona?”

Mbwa: "Sindano" (Kitendawili hiki kiliwakumbusha kwamba kuna mambo mengi ambayo
yanaweza kuwasaidia hata kama hayapo wazi machoni mwao.)

Kwa hivyo, kupitia mazungumzo yao na vitendawili vya busara, Nguchiro na mbwa waligundua
kuwa uadui wao haukuwa wa lazima bali ulikuwa ni kikwazo cha maendeleo yao binafsi na
kijamii.

12
Waliamua kuungana, kuvuna matunda haya pamoja na kuyagawanya baadaye. Urafiki wao
ulishinda uadui tena!

Zoezi la pili

1. Weka kiistari chini ya neno sahihi

(nguchiro, ngikyiro) (matunda, vitunda)

(hila, hira) (mtego, mutego) (mfalme, mufarume)

(tembea, tembeya) (kuvuna, kuvuma)

2. Soma maneno yafuatayo kwa sauti

 Kilichozungukwa

 Kijani kibichi

 Maafisa

 Wingu

 Vitendawili.

3. Tegua vitendawili vifuatavyo.

 Nyumba yangu haina mlango.

Jibu______________________________________

 Nina watoto watatu, mmoja akipotea sipiki.

Jibu______________________________________

 Nimekupiga tufaha la miba.

Jibu______________________________________

13
 Sura ya nne

Lakini, kumbuka kwamba Nguchiro alijulikana katika msitu mzima kwa akili zake za haraka na
ujanja, huku mbwa akipendwa na wanyama wote kwa tabia yake ya urafiki lakini mara nyingi
alijikuta katika hali ngumu kwa sababu ya kutokuwa na akili timamu.

Asubuhi moja yenye jua kali, jua lilipopenya kwenye mwavuli mzito wa majani, Nguchiro
alikuwa akipepesuka kutoka tawi hadi tawi, akitafuta jambo la kufurahisha la kufanya.
Alimwona mbwa akiwa amelala kivivu chini ya mti huku akihema kwa joto. Wazo lilizuka
akilini mwa Nguchiro—angeweza kujifurahisha kwa gharama ya mbwa!

"Halo,
mbwa!" aliita Nguchiro, akining'inia juu chini kutoka kwenye tawi. "Nimegundua kitu cha
kushangaza! Kuna hazina iliyofichwa ndani kabisa ya msitu!

14
Mbwa alifurahishwa na kutajwa kwa hazina. Mkia wake ulitingisha kwa msisimko huku akijibu,
“Kweli? Ni hazina gani?”

Nguchiro alitabasamu vibaya. “Ni mfupa mkubwa! Mfupa mkubwa zaidi ambao umewahi
kuuona! Lakini inalindwa na simba mkali ambaye huwaacha tu wanyama werevu kupita.”

Macho ya mbwa yalitoka kwa msisimko na kuchanganyikiwa. “Simba? Lakini mimi ni jasiri!
Ninaweza kuupata mfupa huo!”

Nguchiro alicheka kwa upole kwa nafsi yake; alijua mbwa hakuwa na akili tu. "Sawa basi,"
alisema kwa umakini wa kujifanya. “Lazima uthibitishe ushujaa wako kwanza! Unahitaji
kuniletea mawe matatu yanayong’aa kutoka ukingo wa mto kabla ya kuufuata mfupa.”

Bila kufikiria mara mbili, mbwa aliondoka kuelekea ukingo wa mto, akiwa na shauku ya
kumvutia Nguchiro na kudai tuzo yake. Wakati huo huo, Nguchiro alirudi kwenye miti, akipanga
hila yake inayofuata.

Mbwa alipofika ukingo wa mto, aliona mawe mengi mazuri yakimetameta kwenye mwanga wa
jua. Walakini, badala ya kuokota tatu tu zinazong'aa kama vile Nguchiro alivyomwagiza,
alikengeushwa na jinsi yote yalivyokuwa marembo. Aliokota jiwe moja baada ya jingine mpaka
makucha yake yakajaa.

Kurudi msituni, Nguchiro

alimngoja kwa subira mbwa
arudi na hazina zake. Baada
ya kile kilichohisi kama
umilele (lakini kwa kweli
ilikuwa kama saa moja tu),
hatimaye mbwa alirudi
akihema sana na kuhangaika
chini ya uzito wa mawe hayo
yote.

15
“Angalia mawe yangu yote yanayong’aa!” Alisema kwa kiburi.

Nguchiro aliinua nyusi na kutabasamu. “Shukrani! Inashangaza ... lakini umeniletea matatu?"

Mbwa alionekana kuchanganyikiwa kwa muda kabla ya kugundua kuwa amepoteza muda na
alikuwa amekusanya mawe mengi badala ya matatu tu.

“Hapana! Nilisahau!" Alisema kwa unyonge.

Nguchiro alishindwa kujizuia kucheka kwa sauti sasa. "Basi," alisema kwa ujanja, "nadhani
itabidi urudi tena ikiwa unataka mfupa huo mkubwa!"

Akihisi mpumbavu lakini amedhamiria, mbwa alirudi nyuma kuelekea ukingo wa mto kwa mara
nyingine huku Nguchiro akipanga hila yake inayofuata

Wakati huu mbwa alipofika kwenye ukingo wa mto, alikazia fikira sana kupata mawe matatu tu
yanayong’aa. Baada ya juhudi nyingi na umakini, hatimaye alipata matatu kamili ambao
yalimetameta kwenye mwanga wa jua.

Akiwa ameshinda na kujivunia wakati huu, mbwa alirudi haraka ili kumuonyesha Nguchiro kile
alichokuwa amekamilisha.

"Haya hapa ni mawe yako matatu yanayong’aa!” Mbwa alitangaza kwa furaha.

Nguchiro alijifanya kuwa amevutiwa lakini akabadili gia haraka huku akiweka hila nyingine juu
ya mkono wake. "Shukran! Sasa ni lazima tujiandae kwa safari yetu ya kutafuta mfupa huo
mkubwa,” alisema Nguchiro kwa shauku iliyopitiliza. "Lakini kwanza ... tunahitaji chakula kwa
ajili ya nishati!"

“Tunahitaji nini?” aliuliza Mbwa kwa shauku.

Tunahitaji buku!” alijibu Nguchiro kwa ujanja maana kila mtu alijua Nguchiro wanapenda buku
kuliko kitu kingine chochote.

Mbwa alitikisa kichwa kwa nguvu bila kufikiria mara mbili juu yake na kuanza tena safari
nyingine—wakati huu kuwinda buku kutoka mashimoni yaliyo karibu huku Nguchiro akisimama
kwa raha kwenye tawi akimwangalia akihangaika tena.
16
Baada ya kukusanya buku wa kutosha (jambo ambalo lilichukua muda mrefu kuliko uliotarajiwa
kwa sababu ya ulegevu wake), Mbwa alirudi akiwa amehema kwa mara nyingine tena na
kugundua kwamba Nguchiro tayari alikuwa amekula takriban kila buku.

“Buku wangu wako wapi?” Mbwa alipiga kelele hapo akikasirika.

“Lo! Rafiki yangu mpendwa,” Nguchiro alicheka kwa kucheza huku akifuta damu wa buku
kwenye mikono yake kwa furaha. "Ulichukua muda mrefu sana hivi kwamba nilidhani hutaki
buku yoyote!"

Baada ya kutambua
jinsi
alivyodanganywa
kwa urahisi tena
kulifanya Mbwa
ajisikie mpumbavu
kwelikweli—lakini
bado alikuwa na
matumaini ya kupata
mfupa huo mkubwa
usioonekana!

Hatimaye kuchoshwa
na kuchezewa na hila
za Nguchiro bado wakitaka jusuru pamoja; wote wawili waliamua kuwa ulikuwa wakati wa
kutafuta pamoja—baada ya urafiki kuwa jambo la maana zaidi kuliko hazina yoyote!

Walipoingia ndani, zaidi ndani ya msitu wao wa nyumbani ubavu kwa upande; walijifunza
masomo muhimu katika safari yao: Nguchiro aliwafundisha juu ya werevu huku pia
akiwakumbusha sio kila kitu ni kama kinavyoonekana, wakati mbwa mpumbavu alionyesha jinsi
uaminifu na uamuzi unaweza kuwaongoza marafiki katika nyakati ngumu licha ya mawimbi ya
urafiki!
17
Na kwa hivyo waliendelea na matukio yao pamoja—mmoja akipanga njama kila mara huku
mmoja akisalia kwa furaha kutojua—lakini wote wawili wakifurahia kila muda uliotumiwa
pamoja katika ulimwengu wao wa pori uliojaa vicheko!

Ujanja wa Nguchiro mara nyingi ulisababisha mizozo Kati ya marafiki hawa wawili, lakini
walijaribu kuiepuka kila mara ikionekana waziwazi.

Zoezi la tatu

1. Tafuta maneno yafuatayo kutokana na chemshabongo.

M A M B A U B

S A A X Y K U

I W W C L M K

T B E A F O U

U M A J A N I

V R Q D P H J

Mbwa, mawe, msitu, majani, buku, mamba, maji

2. Tunga sentensi kwa kutumia maneno yafuatayo

 Mbwa____________________________________________________________

 Nguchiro__________________________________________________________

18
  Matunda__________________________________________________________

 Buku_____________________________________________________________

 Asali_____________________________________________________________

 Mto______________________________________________________________

 Makucha__________________________________________________________

Sura ya tano

Licha ya hayo, Nguchiro alikuwa hawezi kamwe kuacha kuchezacheza hila baada ya hila, mtego
baada ya mtego!

Siku nyingine, Nguchiro aliamua kujaribu akili za mbwa. Alijua kwamba mbwa alikuwa na tabia
ya kufuata kila anachosema bila kufikiria. Kwa hivyo, Nguchiro aliamua kumwambia mbwa
kwamba kuna pango ya buku lililotelekezwa upande wa pili wa mto mkubwa, na buku hizo ni
tamu kama asali.

"Buku tamu kama asali!" Alishangaa mbwa kwa furaha. Bila kufikiria, mbwa alianza kukimbia
kuelekea mto huo kuwinda.

Nguchiro alicheka kimoyomoyo, akijua kwamba mto huo ulikuwa na mamba wengi wenye njaa.
Alijua kuwa mbwa, tofauti na Nguchiro, hawana ustadi wa kupanda miti wala kuruka kutoka
tawi moja hadi jingine.

19
Mbwa alipofika kwenye mto, alisimama ghafla. Aliogopa sana kuona mamba wakiogelea kwa
kasi. Lakini kwa vile, mbwa alikuwa amejawa na tamaa ya buku tamu kama asali, alijaribu
kuogelea. Mamba walimwona mbwa na kuanza kumfuata.

Wakati huo, Nguchiro alikuwa juu ya mti, akitazama kila kitu kwa macho makini. Aliona jinsi
mbwa alivyoingia kwenye mtego wake. Nguchiro alimwambia mbwa, "Ukipita bila kujua,
utapata bila kutaka." Mbwa alitambua kuwa alikuwa ameangukia katika mtego wa Nguchiro na
akakumbuka methali ya wazee wa msitu, "Fahali wawili hawakai zizi moja."

Kwa bahati nzuri, mbwa aliweza kurudi nyuma kabla ya mamba kumfikia. Alijifunza somo
muhimu siku hiyo - "Mchumia juani hulia kivulini."

20
Kutoka siku hiyo, MBWA aliamua kuwawinda NGUCHIRO wote msituni na
kuwararukararuka na kuwachanikachanika kwasababu kila kitu kilikuwa kimevidhibitika,
alikamata nguchiro huo aliyekuwa akimchezea hila kila mara na kumtafunatafuna. Wakazi wa
msitu wote walishangaa kuona marafiki wa dhati wakiuana. Kwa bahati nzuri, wanafamilia wa
nguchiro pamoja na nguchiro wengine msituni walipanda matawi ya miti na kukimbia ili kuokoa
maisha yao. Mbwa alijaribu kurukaruka tu kidogo kupata nguchiro hao lakini walikuwa
wameshapanda miti. Kwa hasira, MBWA alisema, "mpite juu nipite chini". Kuanzia hapo, mbwa
na nguchiro hawawezi kukaa pamoja, na hata sasa kila mmoja ana kivuli chake; mbwa ana
mbwa, na nguchiro ana nguchiro.

MAELEZO.

21
"Mwenye shingo ngumu hujifunza kwa maumivu.” (methali)- Hii inamaanisha kwamba mtu
anayekataa kusikiliza ushauri au kujifunza kutoka kwa wengine mara nyingi hukumbana na
matatizo.

"Kujua ni nusu ya vita.” (methali) - Hii inaonyesha umuhimu wa maarifa katika kufanikisha
malengo.

"Nini kinatembea bila miguu?” (kitendawili) -Jibu: ‘wingu’.

Maji yakimwagika hayarudi tena.” (Methali) - hii ina maana kwamba mambo yaliyotokea
hayawezi kubadilishwa au kurekebishwa

"Pamoja twashinda, peke yetu tunashindwa.” (Methali) - hii inaonyesha umuhimu wa ushirikiano
katika kufanikisha malengo.

“Nini kina jicho moja lakini hakiwezi kuona?” (kitendawili) - Jibu: Sindano

"Buku tamu kama asali!" (Msemo)- Unamaanisha kitu chenye thamani sana

"Ukipita bila kujua, utapata bila kutaka." (Methali) - inayomaanisha kwamba ukifanya jambo
bila kuwa na maarifa ya kutosha, matokeo yake hayatakuwa mazuri.

"Fahali wawili hawakai zizi moja." (Methali) -Inamaanisha kwamba watu wawili wenye nguvu
sawa hawawezi kuishi pamoja kwa amani.

"Mchumia juani hulia kivulini." (Methali) -Inamaanisha kwamba mtu anayefanya kazi kwa bidii
hupata matokeo mazuri baadaye.

"pita juu nipite chini" (msemo)- unamaanisha kwamba, MBWA hawezi kupanda mti lakini siku
moja atamkaba na kumuua Nguchiro

Zoezi la tano
22
1. Maliza chemshabongo ifuatayo kwa kuingiza maneno yanayofahamika kutokana na maagizo

4 8 9 6

MAAGIZO

USAWA WIMA

2.Mnyama uliowindwa shimoni. (4) 6. Rafiki wake mbwa anayemchezea hila. (8)

3.Mbwa na nguchiro 1. je, nguchiro na mbwa waliishi waapi? (5)

walitumia________kujifunza (7)
4. mbwa alibeba mawe hadi____yake yakajaa (7)
5.Buku zilikuwa tamu kama ________ (5)
7.wanyama waliogopa mbwa kwa _____wake
1.wanyama wa mtoni waliotaka kula mkali. (5)
mbwa__________ (5)
9.mbwa alikuwa anataka ________uliolindwa na
8.nguchiro walichukuwa watoto wa mbwa simba(5)
kwenye__________za nyumba(3)

KISA CHA 1

23
 Kisa hiki kinatufundisha umuhimu wa kuhifadhi wanyama pori na kuelewa tabia zao kabla ya
kutoa hukumu yoyote. Pia inaonyesha jinsi jamii inavyoweza kushirikiana ili kutatua matatizo
yanayowakabili.

Wakati mwingine ni muhimu kutafuta msaada kutoka kwa wataalamu ili kuhakikisha usalama
wetu na wanyama wanaotuzunguka

KISA CHA 2

Kisa hiki kinatufundisha umuhimu wa urafiki na jinsi tunavyoweza kusaidiana ili kufikia
malengo yetu. Kama vile methali inavyosema: “Umoja ni nguvu.” (Hii inaonyesha kwamba watu
wanaposhirikiana wanaweza kufanikisha mambo makubwa zaidi.)

Mwisho wa hadithi hii unatuonyesha kwamba hata kama kuna changamoto katika maisha yetu
kama vile tofauti zetu au hofu zetu za kukataliwa, tunaweza kushinda vikwazo hivyo kupitia
uvumilivu na msaada wa marafiki zetu.

KISA CHA 3

Mwisho wa kisa hiki ni kwamba uadui kati ya Nguchiro na mbwa ulimalizika kwa ushirikiano
wao mpya ambao uliwasaidia kukabiliana na changamoto za maisha pamoja. Walijifunza kuwa
hakuna kitu kinachoweza kuzuiliwa ikiwa watashirikiana kama jamii moja.

ALOHA!

SHUHUDIA BASI! MENGI YANAKUJA.....................................

24
25