Entstof
'n Entstof (of vaksine) is medikasie wat weerstand (immuniteit) teen 'n spesifieke bakteriële of virale siekte veroorsaak. Dit is gewoonlik 'n biologiese agent wat gemaak word van iets wat lewe of gelewe het. Die entstof veroorsaak 'n immuunrespons sonder om die nemer daarvan siek te maak. Nadat 'n persoon (of dier) ingeënt is, is hy beter bestand teen die patogeen waarvoor die entstof voor bedoel is.
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]Die term vaksine kom van die Latynse woord vaccinia, bees- of koeipokke.
In die 1770's besef dr. Edward Jenner dat mense wat reeds koeipokke gehad het meestal nie gewone pokke kry nie. Hy vaksineer 'n agtjarige seun op 14 Mei 1796 met koeipokke om dit te toets. Die seun kry koeipokke liggies, maar herstel vinnig. Daarna besmet die arts hom doelbewus met gewone pokke, maar hy kom soos vermoed niks daarvan oor nie. Dit was die eerste geslaagde immunisering met behulp van vaksinering (inenting).[1]
Omdat die inenting van koeipokke minder mense siek gemaak het, word die inenting van gewone pokke in 1840 in Engeland verbied. In 1853 word 'n wet uitvaardig dat elke kind met koeipokke ingeënt moet word. Vandag is pokke byna totaal uitgewis en pokkeinentings is nie meer verpligtend nie.
In die 19de eeu het Louis Pasteur 'n entstof teen hondsdolheid ontwikkel. In die 20ste eeu word entstowwe teen witseerkeel, masels, pampoentjies en rubella bekendgestel. In die 1950's is 'n polio-entstof ontwikkel deur Jonas Salk. Nietemin is daar verskeie siektes waarvoor entstowwe nog ontwikkel moet word, insluitend malaria en MIV.[2]
Entstowwe
[wysig | wysig bron]Daar bestaan verskillende soorte entstowwe:
- entstowwe wat verswakte lewende organismes bevat (bv. sommige polio-entstowwe en die entstof teen ingewandskoors wat gesluk word).
- entstowwe wat uit (dele van) dooie organismes bestaan -
- van die werklike patogeen voorberei (byvoorbeeld witseerkeel); of
- deur middel van genetiese manipulasie sinteties voorberei (byvoorbeeld hepatitis B).
Entstowwe word oor die algemeen binnespiers, onderhuids of in die vel self ingespuit. Sommige lewende entstowwe kan gesluk of in die vel ingevryf word. Na meeste inentings word 'n tweede opvolgdosis benodig, en in sekere gevalle selfs 'n derde dosis.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Vul vaksinasies aan Somervakansie is geleë tyd vir alle kinders[dooie skakel], Beeld, 1 Desember 1994
- ↑ Stern AM, Markel H (2005). "The history of vaccines and immunization: familiar patterns, new challenges". Health Aff. 24 (3): 611–21. doi:10.1377/hlthaff.24.3.611. PMID 15886151.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir entstof.