Jonas Salk
| Jonas Salk | |
Jonas Salk in 1988
| |
| Geboortenaam | Jonas Edward Salk |
|---|---|
| Gebore | 28 Oktober 1914 New York Stad, New York |
| Oorlede | 23 Junie 1995 (op 80) La Jolla, Kalifornië |
| Blyplek | New York Stad, New York Pittsburgh, Pennsilvanië La Jolla, Kalifornië |
| Nasionaliteit | |
| Vakgebied | Mediese navorsing, virologie en epidemiologie |
| Instelling(s) | Universiteit van Pittsburgh Salk-instituut Universiteit van Michigan |
| Alma mater | Stad-kollege van New York New York-universiteit Universiteit van Michigan |
| Doktorale promotor(s) | Thomas Francis, Jr. |
| Bekend vir | eerste polio-entstof |
| Toekennings | Lasker-prys (1956) |
| Handtekening | |
Jonas Edward Salk (gebore 28 Oktober 1914 in New York Stad - oorlede 23 Junie 1995 in La Jolla, Kalifornië) is een van die twintigste eeu se mees vereerde wetenskaplikes. Hy is bekend as die ontdekker van die eerste suksesvolle entstof teen die poliomiëlitis virus. En omdat hierdie ontdekking juis kinders se lot verlig het, was hy onmiddellik beroemd.
Teen die laat vyftigs het 'n ander wetenskaplike, Albert Sabin, 'n entstof ontwikkel wat oraal geneem kon word. Dit is suksesvol getoets en het die populariteit van die Salk-inenting laat afneem.
Die Sabin-entstof is gemaak van 'n aktiewe virus wat die kanse op infeksie baie vergroot het. Ten spyte hiervan het die Sabin-entstof teen die einde van die 1960's die primêre entstof teen polio in die VSA geword. Toe daar in 1970 weer nuwe gevalle van polio aangemeld word, het baie lande weer die Salk-entstof begin gebruik.
Gedurende die sestigs het Salk as direkteur van die Salk Instituut vir Biologiese Studies navorsing gedoen op kanker en veelvuldige sklerose. Hy het ook in die tagtigerjare die polio-entstof verbeter tot 'n enkeldosis wat lewenslange immuniteit verleen. Vanaf 1988 het Salk hom toegespits op navorsing oor die MIV.
Alhoewel Salk nie belangrike akademiese toekennings gekry het nie, het hy erkenning gekry vir sy bydrae tot wêreldvrede. Hy het onder meer die Presidensiële Medalje vir Vryheid, die Jehan Sadat Vryheidstoekenning en die Nehru Award for International Understanding ontvang. Hy is in 1999 deur die tydskrif Time aangewys as een van die 20 invloedrykste wetenskaplikes van die twintigste eeu.
Lewensgeskiedenis
[wysig | wysig bron]Jonas Salk se ouers was Russies-Joodse immigrante. Hulle het geen formele opleiding gehad nie en was vasberade om hul kinders al die geleenthede te bied wat hulle nie gehad het nie.
Jonas Salk is op twaalfjarige ouderdom hoërskool toe en op vyftien kollege toe. In 1934 verwerf hy 'n BSc-graad van die New York Stadskollege. Daarna is hy na die mediese skool van die Universiteit van New York waar hy in 1939 sy mediese graad verwerf het. In 1942 is hy aangestel in 'n navorsingspos by die Universiteit van Michigan.
Hy het hom aanvanklik toegespits op die ontwikkeling van 'n entstof vir die voorkoming van griep maar het toenemend in die poliomïelitisvirus begin belangstel en wou 'n permanente akademiese pos hê. Dit het hy gekry by die Universiteit van Pittsburgh waar hy in 1947 aangestel is as direkteur van die Virusnavorsingslaboratorium. Hier het hy sy baanbrekerswerk gedoen. Voor hom het baie wetenskaplikes polionavorsing gedoen, maar sonder enige sukses. Salk het hierdie navorsingsresultate verwerk en sodoende dit reggekry om groot hoeveelhede van die virus te produseer en dit dan met formalien te deaktiveer. So het hy 'n nie-infektiewe of "dooie virus"-entstof ontwikkel. In 1952 was Salk en sy medewerkers tevrede dat hulle 'n entstof teen polio ontwikkel het. Hulle het dit op 'n groep kinders van die D.T. Watson Huis vir Gestremde Kinders getoets. Die toetse was suksesvol.
Op 26 Maart 1953 kondig Salk sy ontdekking oor die radio aan. Hy wou dit egter nasionaal toets. Die owerhede het hul toestemming gegee en op 26 April 1954 is begin om 441 131 kinders tussen graad 1 en 5 met die Salk-entstof in te ent. 201 229 kinders het plasebo-inspuitings gekry. In April 1955 is bekend gemaak dat die proefnemings suksesvol was. Salk het oombliklik internasionaal beroemd geword. Van oral het briewe van dankbetuiging en geld vir verdere navorsing ingestroom. Ander wetenskaplikes was egter nie so beïndruk nie, want Salk het geen erkenning gegee aan die wetenskaplikes wie se navorsing hy gebruik het om sy ontdekking te maak nie.
Ter verdediging kan gesê word dat Salk nooit sy entstof gepatenteer het nie. Hy het dus geen finansiële voordeel daaruit getrek nie. As gevolg van onvoldoende vervaardiging was daar in 1955 weer 250 gevalle van polio. Salk het toe strenger spesifikasies vir die vervaardiging van die entstof neergelê en daarna is die program hervat.
In 1970 het Salk se belangstelling in menslike evolusie en die potensiaal van die mens meer prioriteit begin kry. Hy het twee boeke hieroor gepubliseer: Man Unfolding (1972) en The Survival of the Wisest (1973). Later het hy nog twee publikasies, World population and Human Values (1981) in samewerking met sy seun Jonathan, en Anatomy of Reality: Merging of Intuition and Reason (1983), die lig laat sien.
Nadat Salk sy mediese graad in 1939 verwerf het, is hy met Donna Lindsay, 'n maatskaplike werker, getroud. Hulle het drie seuns gehad. In 1970 is hy met die Franse kunstenaar Francoise Gilot getroud. Salk is in 1995 op tagtigjarige ouderdom aan hartversaking oorlede.
| Normdata |
|
|---|