Sacha (Jakoetië)

Republiek van Sacha (Jakoetië) Саха Өрөспүүбүлүкэтэ
Die ligging van Sacha in Rusland.
Politieke status
Land	Russiese Federasie
Federale distrik	Verre-Ooste
Ekonomiese streek	Verre-Ooste
Stigting	27 April 1922
Regering
Hoofstad	Jakoetsk
Leier	Jegor Borisof
Amp	President
Wetgewer	Staatsraad (Il Toemen)
Bevolking
Sensus	2010
Totaal	958 528
Volgorde	54ste
Digtheid	0,31 /km2
Stedelik	64,1%
Plattelands	35,9%
Statistiek
Oppervlakte	3 083 523 km2
Volgorde	1ste
Tydsone	UTC+10:00, UTC+11:00, UTC+12:00
Registrasienommer	14
Amptelike tale	Russies, Jakoeties e.a.
Webtuiste	http://www.sakha.gov.ru/
Wapen en vlag
Wapen
Portaal    Rusland

'n Kaart van Jakoetië en sy bure

Middernagson oor die Ozjogino-meer

Die Republiek van Sacha (Jakoetië) (Russies: Республика Саха (Якутия); Jakoeties: Саха Өрөспүүбүлүкэтэ) is ’n outonome republiek (’n deelgebied van Rusland). Die transliterasie van die republiek se Russiese naam is Respoeblika Sacha (Jakoetija) en van die Jakoetiese naam Sacha Respoeblikata. Dit beslaan die helfte van Asiatiese Rusland en is die grootste nasionale subdivisie in die wêreld.

Geografie

Grense:

• Land: Outonome okroeg Tsjoekotka (O), Magadan-oblast (O/SO), Chabarofsk-krai (SO), Amoer-oblast (S), Krai Zabaikalski (S), Irkoetsk-oblast (S/SW), Krasnojarsk-krai (W).
• Water: Noordelike Yssee (insluitende Laptef-see en Oos-Siberiese See) (N).

Sacha strek tot by die Henriëtta-eiland in die verre noorde in word begrens deur die Laptef-see en Oos-Siberiese See van die Noordelike Yssee. Dié waters, die koudste van al die seë in die Noordelike Halfrond, is nege tot tien maande van die jaar met ys bedek. Die Nieu-Siberiese Eilande is deel van die republiek se grondgebied. Nadat Nunavut van Kanada se Noordwestelike Gebiede geskei is, het Sacha die grootste nasionale subdivisie in die wêreld geword, met ’n oppervlakte van 3 103 200 km².

Sacha kan in drie groot plantgordels verdeel word. Sowat 40% van die republiek lê noord van die Noordpoolsirkel en is heeltemal bedek deur ysgrond. Dit beïnvloed die gebied se ekologie en beperk woude in die suidelike deel. Die middelste deel bestaan uit Arktiese en subarktiese toendra, waar korsmos en mos as groot groen matte groei – gewilde weivelde vir rendiere. In die suidelike deel van die toendra-gordel kom Siberiese dennebome en lorkebome verspreid langs die riviere voor. Onder die toendra is die groot taiga-woudstreek. Dit beslaan sowat 47% van Sacha en byna 90% daarvan is lorkebome.

Riviere

Die begaanbare Lenarivier (4 310 km) sluit honderde sytakke in die Werchojansk-gebergte in. Ander groot riviere is:

• Wiljoei (2 650 km), Lena-sytak
• Olenjok (2 292 km)
• Aldan (2 273 km), Lena-sytak
• Kolima (2 129 km)
• Indigirka (1 726 km)
• Alazeja (1 590 km)
• Amga (1 462 km), Aldan-sytak
• Oljokma (1 320 km), Lena-sytak
• Marcha (1 181 km), Wiljoei-sytak
• Tjoeng (1 092 km), Wiljoei-sytak
• Maja (1 053 km), Aldan-sytak
• Anabar (939 km)
• Jana (872 km)
• Morkoka (812 km), Marcha-sytak
• Oetsjoer (812 km), Aldan-sytak
• Linde (804 km), Lena-sytak
• Njoeja (798 km), Lena-sytak
• Selennjach (796 km), Indigirka-sytak

Mere

Daar is meer as 700 mere in die republiek. Van die grootstes is:

• Mogotojewo
• Nedzjeli
• Nerpitsjije

Berge

Sacha se grootste bergreeks, die Werchojansk-gebergte, lê parallel met en oos van die Lenarivier. Dit vorm ’n groot boog wat begin in die See van Ochotsk en eindig in die Laptef-see.

Die Tsjerski-gebergte lê oos van die Werchojansk-gebergte en het die hoogste piek in Sacha – Pobeda (3 003 m). Onlangse satellietfoto's het egter gewys dat die Moes-Chaja-piek dalk hoër is: tot 3 011 m.

Die Stanowoi-gebergte lê op die suidelike grens van Sacha.

Natuurlike hulpbronne

Die Oedatsjnaja-pyp, waar diamante gemyn word

Sacha het baie rou materiaal: groot oliereserwes, gas, steenkool, diamante, goud, silwer, tin, wolfram en talle ander. 99% van alle Russiese diamante word in Sacha gemyn en dit maak 25% van die wêreld se diamantvervaardiging uit.

Klimaat

Sacha is bekend vir sy uiteenlopende klimaat, met die Werchojansk-gebergte die koudste in die Noordelike Halfrond. Die plekke met die koudste temperature in die Noordelike Halfrond is Werchojansk, waar die kwik in 1892 tot −67,8 °C gedaal het en Oimjakon, waar dit in 1933 −67,7 °C was.

Demografie

Die amptelike tale is Russies en Sacha, ook bekend as Jakoeties, wat deur sowat 25% van die bevolking gepraat word. Sacha is ’n Turkse taal met Mongoolse invloede en sommige leenwoorde uit Sacha se Palaeo-Siberiese inheemse volke.

Geskiedenis

Die Sacha het relatief onlangs, in die 13de eeu, van Sentraal-Asië in hul teenswoordige geografiese gebied aangeland. Hulle is heterogeen van Turkse oorsprong. Hulle het die inheemse jagter-stamme verower en begin om hulself "Sacha" te noem. Die oorsprong van die naam is onduidelik .

’n Ander inheemse volk, die Ewenki, het na die Sacha as "Jako" verwys en dié term is deur die Russe aangeneem toe hulle in die vroeë 17de eeu in die streek aangeland het. Tigin, ’n koning van die Changalasski-Jakoets, het grondgebied aan die Russe toegestaan waar hulle hulle kon vestig in ruil vir ’n militêre verdrag wat oorlog teen inheemse rebelle van die hele Noordoos-Asië (Magadan, Tsjoekotka, Kamtsjatka en Sachalin) ingesluit het.

Die Russe het landbou in die Lenarivier-vallei begin beoefen. Lede van die godsdiensgroepe wat in die tweede helfte van die 19de eeu na Sacha verban is, het koring, hawer en aartappels geplant. Die pelshandel het ’n kontant-ekonomie gevestig. Nywerheid en vervoer het aan die einde van die 19de eeu en aan die begin van die Sowjet-periode ontwikkel. Dit was ook die begin van geologiese prospektering, mynbou en die plaaslike vervaardiging van lood.

Op 27 April 1922 is die gebied verklaar tot die OSSR Jakoet. In 1992, ná die verbrokkeling van die Sowjetunie, is Jakoetië erken as die Republiek Sacha (Jakoetië) onder die jurisdiksie van die Russiese Federasie.

Ekonomie

Nywerheid sorg vir meer as 50% van die bruto nasionale produk van Sacha. Nywerhede is gekonsentreerd in die hoofstad, Jakoetsk, sowel as in Aldan, Mirni, Nerjoengri, Pokrofsk en Oedatsjni. Diamante en goud word gemyn. Die Sachasprekende bevolking is aktief in politiek, finansies, die regering, ekonomie en beesteelt. Die Palaeo-Asiatiese inheemse volke is jagters, vissermanne en takbokherders.

Vervoer

Vrag word hoofsaaklik per water vervoer. Daar is ses rivierhawens en twee seehawens (Tiksi en Zeljoni Mis). Die belangrikste waterweg is die Lenarivier, wat Jakoetsk verbind met die spoorwegstasie van Oest-Koet in Irkoetsk.

Mense word hoofsaaklik per lug vervoer. Lugdienste verbind die republiek met die meeste streke van Rusland.

Twee federale paaie loop deur Sacha: Jakoetsk–Bolsjoi Newer en Jakoetsk–Magadan. Weens die ysgrond is die paaie van klei en wanneer swaar reënbuie voorkom, word die paaie dikwels onbegaanbaar en in modder omskep.

Die Berkakit–Tommot-spoorlyn verbind die Baikal-Amoer-hooflyn met die nywerheidsentrums in Suid-Jakoetië. Tans word noordwaarts gebou aan die Amoer-Jakoet-spoorlyn (Амуро-Якутская магистраль) wat Jakoetsk teen 2012 sal bereik.

Godsdiens

Voor die koms van die Russe het die grootste deel van die bevolking geglo in Tengrianisme, algemeen onder die Turkse volke van Sentraal-Asië, of in Palaeo-Asiaties inheemse sjamanisme. Onder die Russe is die bevolking glo bekeer tot die Russies-Ortodokse Kerk en hulle moes Christelike name aanneem, maar in die praktyk het hulle gewoonlik die tradisionele gelowe bly aanhang. Tydens die Sowjet-era het die meeste of al die sjamane uitgesterf sonder opvolgers, maar daar is tans ’n hernude belangstelling in die tradisionele godsdienste.

Eksterne skakels

• Amptelike webtuiste van die regering van Sacha (in Russies)
• Orto Doydu – voorbeelde van musiek, liedjies en video's in Sacha (in Sacha) Geargiveer 22 September 2017 op Wayback Machine
• Kyym — weeklikse koerant (in Sacha)
• Yakutia Organized – verskeie soorte inligting en blogs (in Engels)
• Geskiedenis van Jakoetië (in Russies)

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Sacha (Jakoetië).