Unitarier (Helvetik)

D Unitarier si e Partei in dr Helvetische Republik gsi. Si hai sich noch de Staatsstreich vom Johr 1800 bildet as Zsämmeschluss vo de gmässigte Republikaner, wo s stedtische Bürgerdum representiert hai, und de radikale Patriote, wo vor allem in de ehemolige Underdanegebiet stark verdrätte gsi si. As Fraktion si d Unitarier de Föderaliste gegenübergstande und hai die eiheitsstaatligi Verfassig verdeidigt, währed d Föderaliste as Minimum d Uflösig vom Eiheitsstaat und d Errichdig vom ene Bund, wobii d Kantön groossi Autonomii wurde ha, und vili von ene au d Restauration vo dr Alte Eidgenosseschaft verlangt hai.

Dr Verfall vom unitarische Draum

Dr helvetisch Eiheitsstaat isch au bi de Franzose immer weniger beliebt worde. In dr helvetische Verfassig vo Malmaison vom Johr 1801 isch d Republik in e Bundesstaat umgwandlet worde, wo d Kantön ihri eigene Verfassige hai chönne schriibe, d Ussebolitik, d Armee, d Bolizei, d Bildig und anders isch aber Aaglägeheit vom Bund bliibe, was d Föderaliste entdüscht het. Si hai wiiter agitiert und im dritte Staatsstreich im Oktober 1801 hai si d Macht übernoh. Si hai under em Druck vom Napoleon sächs Unitarier müesse in dr Chlii Root ufneh, hai aber ihri Mehrheit dört und im Senat bhalte. E föderalistischi Verfassig isch im April 1802 in ere Volksabstimmig nit agnoh worde und d Unitarier hai am 17. April im vierte Staatsstreich wider d Macht übernoh. Die Zweiti Verfassig vo dr Helvetische Republik isch vom Volk agnoh worde, au wenn e Mehrheit nume z Stand cho isch, wil Bürger, wo nit si go abstimme, zelt worde si, wie wenn si drfür gstimmt hätte. D Föderaliste hai zwar, dank dr Intervention vo Frankriich dr neu Landammaa gstellt, siini beide Statthalter si aber Unitarier gsi, dr Rüttimann und dr Füssli. Im föderalistische Ufstand, em Stäcklichrieg vom August bis zum Oktober 1802 het d Regierig sich müesse ins revolutionäre Waadt zruggzieh und dr Napoleon het Politiker und namhafti Schwiizer zur Helvetische Consulta uf Paris iiglade. Dört si zwar d Unitarier besser verdrätte gsi, aber dr Napoleon het e föderaliste Staat vorzoge, mögligerwiis wil e dezentralisierte Bundesstaat de Absichte vo Frankriich weniger energisch chönnt entgegedräte as e Regierig vom ene Eiheitsstaat. In siiner Mediationsakte het er de Schwiizer e neui Bundesverfassig diktiert, wo ehnder d Wünsch vo de Föderaliste berücksichdigt het.

D Mediationsverfassig isch e Schlag gsi für d Unitarier. Nit nume isch dr Eiheitsstaat vom e Staatebund abglöst worde, au e Deil vo de soziale Reforme, wo vor allem de Patriote under de Unitarier wichdig gsi si, si usghöhlt, wenn au nid ganz abgschafft worde. Die unitarische Ideä si aber nie ganz ewäg gange, hai sich aber nüme chönne duuresetze, wie s in dr Helvetische Republik dr Fall gsi isch.

Bekannti Unitarier

dr Peter Ochs us Basel, Patriot, isch bi dr Consulta drbii gsi. Noch em Undergang vo dr Helvetik Kantonalpolitiker z Basel
dr Vinzenz Rüttimann vo Luzärn (1769-1844)
dr Johann Heinrich Füssli vo Züri (1745-1832)
dr Karl Koch us Thun (1771-1844). Het gege d Restauration vo dr Patrizierherrschaft kämpft
dr Viktor Brunner us Solodurn (1774-1816), Patriot
dr Franz Bernard Meyer vo Schauesee us Luzärn (1763-1848), isch an dr Consulta gsi, het sich 1814 as Kantonalpolitiker für d Restauration iigsetzt
dr Constantin Blanc us Friburg (1754-1818), 1790 bis 1797 Revolutionär z Paris, isch e Füehrer vo de Unitarier an dr Consulta gsi, isch as Mitgliid vom Friburger Chliine Root vo 1811 bis 1814 gege d Patrizier gsi
dr Johannes Morell vo Ängelshofe (1759-1835), as Mitgliid vo dr helvetische Dagsatzig isch er vom ene Unitarier zum Föderalist worde.
dr Heinrich Rellstab vo Rüschlikon (1760-1840), het d Abschaffig vo de Feudallaste ohni Enschädigung gforderet
dr Urs Peter Joseph Cartier vo Oensige (1762-1839), Kantonalpolitiker z Solodurn noch 1812, het 1814 e Protest an d Dagsatzig z Züri gschriibe gege dr aristokratisch Staatsstreich
dr Albrecht Rengger vo Gäbestorf (1764-1835), het währed dr Helvetik verschiidnigi Ämter gfüllt, het am Wiener Kongräss d Inträsse vo de früehner Underdanegebiet verdeidigt. noch 1814 Aargauer Kantonalpolitiker
dr Johannes Herzog vo Effige (1773-1840), bis zum Staatsstreich vo 1800 Mitgliid vom helvetische Grosse Root, denn Kantonalpolitiker. het sich für d Verbesserig vom Bildigs-, Post- und Vercherswäse iigsetzt
dr Johann Ulrich Sauter vo Arbon (1752-1824) isch Presidänt vo dr Thurgauer Regierigskommission zur Ziit vo dr Mediation gsi und het sich 1814 gege d Restauration gwehrt
dr Joseph Leonz Andermatt vo Zug (1740-1817), General vo dr helvetische Armee, Mitgliid vo dr Consulta