ژوزف استالین
یوسیف ویسساریونوویچ جوقاشویلی سووئت دؤولت و سیاسی خادیمی، ۱۹۲۲-جی ایلدن وکپ (ب) مک-نین باش کاتیبی، ۱۹۴۱-جی ایلدن سووئت حکومتینین باشچی‌سی (خالق کومیسارلاری سووئتینین و س.س.ر.ی نازیرلر سووئتینین سدری). ۱۹۲۰-جی ایلدن اعتباراً س.س.ر.ی-ده غئیری-محدود هاکیمیییتی اولموشدور.
س.س.ر.ی ستالینین رهبرلییی ایللرینده آقرار اؤلکدن بؤیوک سنایئ و حربی پوتئنسیالی اوْلان دونیا میقیاس‌لی اؤلکیه (دونیادا سوپئرگوج) چئوریلمیشدیر. اؤلکنی بۇ جور یوکسک سویییه قالدیرماق اۆچون ستالین چوْخ چَتین مئتودلاردان، همچینین دؤولت تئرروروندان دا ایستیفاده ائتمیشدیر.
آدی و تخلص‌لری
[دَییشدیر]ستالینین هقیقی آدی - یوسیف ویسساریونوووچ جوقاشویلی (اونون و اونون آتاسی‌نین آدی گورجو دیلینده یوسئب و بئساریون کیمی تلففو اوْلونور), قیسالدیلمیش فورمادا ایسه - سوسو. چوْخ تئزلیکله بئله بیر وئرسییا یارانمیشدیر کی، اونون سویادی جوقاشویلی - گورجو یوخ گورجولشمیش اوسئتین (جوقاشئو) سویادیدیر: اکثر تدقیقاتچیلار بونو قبول ائتمیرلر. اینقیلابا قدر جوقاشویلی چوخ‌لو تخلص و حیزب لقبلریندن ایستیفاده ائتمیشدیر. اساساً بئسوشویلی (بئسو- ویسساریون لقبینین قیسالدیلمیش فورماسی), نیژئرادزئ، چیژیکوو، ایوانوویچ. بۇ لقب‌لر آراسیندا (ستالینی چیخماق شرتیله) ان مشهورو گورجو فولکلوروندان چخان "کوبا" اولموشدور، حتی ستالینی سوْنرالار دا قوجا بولشئویک‌لر کوبا لقبی ایله چاغیرارمیش‌لار، موهاریبیه قدر حتی ووروشیلوودا اونو بۇ جور چاغیرارمیش. "ستالین" تخل‌لوسونون کؤکو موباهیسلیدیر: بزی‌لری اونون "ستال" (сталь-پولاد), دیگرلری ایسه نارت ائپوسو ایله و یا اونون ترجومچی‌سی ئ. ستالینسکینین سویادی ایله الاقلندیریرلر.
بؤیوک وطن مۆحاریبه‌سی ایللرینده ستالین "واسیلیی" (اوْغلونون آدی ایله الاقدار) تخلصوندن ایستیفاده ائتمیشدیر. آدتن اونا آدی و آتاسی‌نین آدی و یا حربی روتبه‌سی ("یولداش سووئت ایتتیفاقی مارشالی (گئنئرالیسسیموس)")ایله یوخ سادجه "یولداش ستالین" کیمی مراجعت ائتمیش‌لر.
اوشاقلیغی و گنجلییی
[دَییشدیر]رسمی وئرسییایا گؤره ۲۱ دسامبر ۱۸۷۹-جو ایلده و یا متریت کیتابینداکی قئیده اساساً ۶ دسامبر ۱۸۷۸-جی ایلده گورجوستاندا قوری شهرینده آنادان اولموشدور. آیلده اۆچونجو اوشاق اولموشدور، ایکی ایلکین‌لر اوشاقلیقدا اؤلموشدور. اونون دوغما دیلی گورجو دیلی اولموشدور، روس دیلینی سوْنرا اؤیرنمیشدیر، لاکین همیشه هیسس اولوناجاق گورجو لهجه‌سی ایله دانیشمیشدیر.
کاسیب آیلده، چکمچینین و قالا کندلی قیزی‌نین آیلسینده بؤیوموشدور. ایوسیفین ۱۱ یاشی اولاندا آتاسی وفات ائتمیشدیر. آتاسی ایوسیفین ۱۱ یاشی اولارکن وفات ائتمیشدیر. ۱۸۸۸-جی ایلده ایوسیف قوریده مؤحکم نیزام-اینتیزام هؤکوم سورن کیلسیه، ۱۸۹۴-جو ایلده ایسه تبی‌لی‌سیده سئمینارییایا داخیل اولور. لاکین بورانی قورتارا بیلمییب اورادان قووولور (رسمی وئرسییایا گؤره مارکسیزماین تشویقاتینا گؤره). دایماً لیدئر اولماغا چالیشمیش و یاخشی اوخوموشدور، آناسی‌نین ایستیی اساسیندا اؤز کارییئراسینی کیلسده قورماق ایستییر. تحصیل ایللرینده سئمینارییادا گورجو دیلینده شعر یازمیشدیر. اونون شئرلریندن بیر نئچه‌سی اینقیلابدان اول نشر اولونموش شعرلر توپلوسونون ایچینده اولموشدور: ۱۹۴۹-جو ایلده ستالینین ۷۰ ایللییینه اونون روس دیلینده شئرلریندن عبارت کیتابی هازیرلانیردی (گورجو دیلیندن ترجومیه بؤیوک موتخسیس‌لر، اساساً آرسئنیی تارکووسکیی جلب اولونموشدور), لاکین بۇ کیتاب ندنسه نشر اولونمادی.
اینقیلابدان اؤنجه
[دَییشدیر]۱۹۰۱-۱۹۰۲-جی ایللرده رسدفپ-نین تبی‌لی‌سی و باتومی کومیتلرینین اوزوو. رسدفپ-نین II قۇرولتاییندان (۱۹۰۳) سوْنرا-بولشئویک. دفلرله هبس اولونموش، سورگون اولونموش و سورگوندن قاچمیشدیر. ۱۹۰۵-۱۹۰۷-جی ایللرده بیرینجی روس اینقیلابینین ایشتیراکچی‌سی. ۱۹۰۷-۱۹۰۸-جی ایللرده رسدفپ-نین باکی کومیتسینین اوزوو. رسدفپ-نین ۶-جی اومومروسییا کونفئرئنسیاسیندا (۱۹۱۲) سوْنرا مک-نین پلئنیوموندا مک-نین و رسدفپ مک-نین روس بوروسونا سئچکی‌سیز قبول اولونموشدور.
۱۹۰۶-۱۹۰۷-جی ایللرده قافقازدا ائکسپروپرکاسییا آدلانان املیییاتا رهبرلیک ائتمیشدیر. ۱۹۰۷-جی ایل ۲۵ ژوئندا بولشئویک‌لراین پولا ائهتییاجینی اؤدمک اۆچون اینکاسساتور فایتونونا هوجوم تشکیل ائتمیشدیر.
۱۹۰۹-۱۹۱۷-جی ایللرده سورگونده اوْلدوغو مۆدت ده ائسپئرانتونو (سونی بئینلخالق دیل) اؤیرنمیشدیر.
۱۹۱۷-جی ایل فئوریه اینقیلابیندان سوْنرا پئتروقرادآ قاییدیر. لئنین موهاجیرتدن قاییدانادک مک-یا و بولشئویک پارتییاسی‌نین پئتئربورق کومیتسینه رهبرلیک ائتمیشدیر. ۱۹۱۷-جی ایلدن «پراودا» (هقیقت) قزئتینین رئداکسییا هئییتینین، بولشئویک پارتییاسی مک پولیتبورونون، حربی-اینقیلابی مرکزین اوزوو اولموشدور. لئنیناین مجبوری گئدیشی سببی ایله الاقدار اولاراق گیزلی شرایتده کئچیریلمیش رسدفپ (ب) نین VI قۇرولتاییندا ستالین مک-دا هئسابات مروزه‌سی ایله چیخیش ائتمیشدیر. اوْکتوبر سیلاه‌لی اوسیانیندا ایشتیراک ائتمیشدیر. ۱۹۱۷-جی ایل اوْکتوبر اینقیلابیندان سوْنرا خالق کومیسسارلاری سووئتینه میلّیییتچی‌لیک اوزره خالق کومیسساری کیمی داخیل اولموشدور.
مووققتی حکومته و اونون سییاستینه مؤوقئدن بئله چیخیر کی، دئموکراتیک اینقیلاب هله کی، قورتارماییب و حکومتین دئوریلمه‌سی پراکتیکی مقصد دئییل.
وطنداش مۆحاریبه‌سی
[دَییشدیر]روسییا وطنداش مۆحاریبه‌سی باشلایاندان سوْنرا ستالین روسییانین جنوبونا شیمالی قافقازدان چؤریین هازیرلانیب سنایئ مرکزلرینه چاتدیماق اۆچون اومیک-نین (вцик) فؤوقلاده سلاهیییت‌لی نوماینده‌سی کیمی گؤندرلیمیشدی. ۱۹۱۸-جی ایلین ۶ ژوئنوندا تساریتسینآ چاتان ستالین شهرده نیزام یاراتدی، موسکوایا ارزاغین چاتدیریلماسینی تمین ائتدی، داها سوْنرا ایسه تساریتسینی کراسنوواون دستلریندن مودافیییه هازیرلادی. ک.ائ.ووروشیلوولا بیرلیکده اونلار تساریتسی‌نین مودافیهسینی تمین ائدیب کراسنووون و دوتوواون اوردو هیسسلرینین بیرلشمسینین قارشیسینی آلدی‌لار.
۱۹۱۸-جی ایلین دسامبریندا آدمیرال کولچاکاین سیبیرا هوجومو باشلادی. او، شیمالدان هوجوما کئچمیش اینگیلیس‌لر و آغقواردییاچیلارلا بیرلشمیی پلانلاشدیریردی. یارانمیش فؤوقلاده-جیددی وزیییتی آرادان قالدیرماغی لئنین ستالینه تاپشیردی. ستالین دزئرژینسکی ایله بیرلیکده پئرم آلتیندا کی، وزیییتی تئز و قتیییتله برپا ائتدی‌لر.
۱۹۲۰-جی ایللر
[دَییشدیر]۱۹۲۲-جی ایلین آوریلینده رکپ (ب) مک-نین پئلنیوموندا ستالین مک-نین بیرینجی کاتیبی سئچیلدی. اول‌لر بۇ وزیفه یالنیز حیزب آپاراتینا رهبرلیک دئمک ایدی، پارتییانین لیدئری و دؤولته رهبرلییی ایسه فورمال دا اولسا خالق کومیسسارلاری سووئتینین سدری و. İ. لئنین-ده قالماقدا ایدی.
لئنین ستالینین تشکیلاتچیلیق قابیلیییتینی، اونون بیلییینی، تجروبهسینی، میل‌لی و دیگر کسکین سیاسی پروبلئم‌لری هلل ائده بیلمه‌سی باجاریغینی یوکسک قییمتلندیریردی. اونلار آراسیندا شخسی و پرینسیپیال موباهیسه‌لر ده اولموشدور. لاکین بۇ هال‌لار هئچ بیر شکیلده سیاسی زیدیییت هال‌لاری آلمامیشدیر. بونا باخمایاراق لئنین ستالینی کوبودلوقدا چوْخ کسکین سورتده ایتتیهام ائدیردی. اونون فیکرینجه ستالینین بۇ کئیفیییتی بیرینجی کاتیب وزیفسینده اوْلان شخس اۆچون دئییل، بۇ هال حیزب رهبرلییینین پارچالانماسینا گتیریب چیخارا بیلر.
لئنین «قورولتایا مکتوب» اوندا قئید ائدیردی کی، ستالین چوخ کوبوددور و اونو بیرینجی کاتیب وزیفسیندن چیخارتماق لازیمدیر. ستالینین ایشچی کیمی کئیفیییتلرینی نزره آلان حیزب رهبرلری بونو ائتمدی‌لر.
لئنینی وفاتیندا سوْنرا ستالین پولیتبورونون ایکی ان نوفوزلو اوزولری ل.ب.کامئنیوو و ق.ائ.زینوویئوله بیرلشیب «اوچلویو» فورمالاشدیرا بیلدی. بیرلیکده اونلار ل.د.تروتسکیی و اونون ترفدارلارینی مغلوب ائده بیلدی‌لر.
۱۹۳۰-جو ایللر
[دَییشدیر]کوللئکتیولشمه
[دَییشدیر]۱۹۳۰-جو ایللرین اوولیندن اعتباراً کند تسرروفوت‌لاری‌نین مرکزلشمیش کولخوزلاردا (کولخوز - روس دیلیندن ترجومده کوللئکتیو تسرروفات دئمکدیر) بیرلشدیرلمه‌سی - تسرروفاتین مجبوری کوللئکتیولشدیریلمه‌سی آپاریلیردی. تورپاغا اوْلان هوقوقون لغو ائدیلمه‌سی «سینیف‌لر مسله‌سی» نین هللینین نتیجه‌سی ایدی. همچینین او زامان کی، ایقتیسادی دوشونجه‌لره اساساً ایری کولخوزلار تئخنیکانین بیرلشدیریلمه‌سی و امیین بؤلوشدورولمه‌سی هئسابینا داها ائففئکتیو ایشلیه بیلردی‌لر. قولاق آدلانان او زامانکی، کندلی‌لر کوللئکتیولشمیه قارشی چیخیب چیخمادیقلاریندان آسی‌لی اولمایاراق، مهکمه‌سیز ایستینتاق‌سیز امک دوشرگلرینده ایشلدیلیر و یا سیبیرین و شرقین اوجقار هیسسلرینه گؤندریلیردی‌لر.
ستالینین یئریتدییی سنایئلشدیرمه بوغدا و دیگر مهسوللارین خاریجه ائکسپورتوندان الده ائدیلن بؤیوک وسایت‌لر و آوادینلیق‌لار تلب ائدیردی. کولخوزلار اۆچون دؤولته وئریلجک بؤیوک میقداردا کند تسرروفاتی محصول‌لاری پلانی قویولموشدو. بزی تاریخچیلرین فیکرینجه مهز بۇ پلان‌لار ۱۹۳۲-۳۳-جو ایللرده باش وئرمیش کوتلوی آجلیق‌لارا گتیریب چیخارتمیشدیر.
ایقتیسادیییاتین اینکیشافی
[دَییشدیر]سنایئلشمنی مجبوریییت قارشیسیندا قالیب آغیر سنایئنین بازا ساهلریندن اینکیشافا باشلاماسی بازارلاری کنده لازیمی محصول‌لار ایله تمین ائده بیلمدی.
شهرلرین نورمال محصول تجهیزاتی پوزولدو، تسرروفات مال‌لاری وئرگی‌سی ناتورا شکلینده ایدی، ۱۹۲۴-جو ایلده ایسه پوللا اوزلندی. چیخیلماز وزیییت یارانمیشدی: بالانسین برپاسی اۆچون سنایئلشمنی سورتلندیرمک لازیم ایدی، سنایئنین سورت‌لی اینکیشافی اۆچون کنددن گلن مهسوللارین، ائکسپورتا گئدجک ماللارین و ایشچی قوووسینین میقداری آرتمالی ایدی، بونون اۆچون ایسه چؤرک ایستئهسالی و اونون امتلییی آرتمالی، کندلرده آغیر سنایئنین مهسوللارینا (ماشین‌لارا، دزگاه‌لارا) ائهتییاج یاراتماق لازیم ایدی.
بو جور چتینلییی آرادان قالدیرماق ایسه یالنیز کند تسرروفاتی‌نین رادیکال مودئرنلشمسیندن سوْنرا هلل اولونا بیلردی. نزری اولاراق بونو اوچ یوللا ائتمک اولاردی. بیرینجی - «ستولیپین ایسلاهت‌لاری» نی یئنی فورمادا داوام ائتدیرمک، قولاق-لارین آرتان گوجونو دستکلمک، کندلیلرین ایری فئرمئرلره و پرولئتاریاتا تبقلشمه‌سی، کندین اساس وسایتینی اونلارین خئیرینه یؤنلتمک. ایکینجی - کاپیتالیست تسرروفاتی‌نین منبلرینی (قولاق‌لاری) اورتادان قالدیرماق و ایری مئخانیکلشدیریلمیش کوللئکتیو تسرروفاتلارین یارادیلماسی. اۆچونجو یول - فردی کندلی تسرروفات‌لاری‌نین تدریجاً توسعه ائتدیرمک و اونلاری «تبیی» تئمپده بیرلشدیرمک - بۇ یول بوتون هئساب‌لارا گؤره چوْخ گئج باش وئرجکدی. ۱۹۲۷-جی ایلده چورک ایستئهسالی دایاندیریلاندان سوْنرا قطعی آددیم‌لار آتماق لازیم گلدی (ستابیل قییمت‌لر، قاپالی بازار و حتی رئپرئسییالارا) و آرتیق ۱۹۲۸-۱۹۲۹-جو ایللرده باش وئرمیش نؤوبتی چؤرک قیتلیغی بۇ پروبلئمین تئزلیکله هللینی لابود ائتدی.
۱۹۲۹-جو ایلده تداروک زامانی گؤرولموش فؤوقلاده تدبیرلر آرتیق غئیری-نورمال هال کیمی قبول ائدیلدی و ۱۳۰۰-ا قدر قییاما گتیردی. ۱۹۲۹-جو ایلده آرتیق بوتون شهرلرده (۱۹۲۸-جی ایلده یالنیز بزی شهرلرده) چؤریه کارتوچکا تتبیق ائدیلدی.
کندلرده فئرمئرلییین کندچی‌لری تبقه‌لره بؤلمکله یاراتماق سووئتلرین ایدئولوژی پرینسیپلرینه اویغون دئییلدی. کوللئکتیولشمه کورسو گؤتورولدو. بۇ دا قولاقلارین بیر «سینیف» کیمی مهوینه سبب اوْلدو.
ایکینجی موهوم سؤال - سنایئلشمه اوسولونون سئچیلمه‌سی. بۇ مسلنین موزاکیره‌سی چتین و اوزون چکدی، موزاکیرنین نتیجه‌سی ایسه دؤولتین و جمیییتین گلجک تالئیینی مویینلشدیردی. اسرین اووللریندکی روسییادان فرق‌لی اولاراق خاریجی اینوئستورلار موهوم مالیییه منبیی کیمی س.س.ر.ی-ده یوخ ایدی و س.س.ر. ی سنایئلشمنی یالنیز و یالنیز اؤز داخی‌لی رئسورس‌لاری‌نین هئسابینا توسعه ائده بیلردی. نوفوزلو قروپ‌لار (پولیتبورونون اوزوو ن.İ.بوخارین، خالق کومیسارلاری سووئتینین سدری آ.İ.ریکوو و اومپیس-این (вцспс) سدری م.پ.تومسکی) یئنی ایقتیسادی سیاست (ییس) سایسینده وسایتین توپلانماسینی و اینکیشافین «آمانوئریجی» اوسولونا ترفدار ایدی‌لر. İ.V. ستالین - سورتلندیریلمیش اوسولون. ستالینین نؤقتئیی-نزری قالیب گلدی.
۱۹۳۸-جی ایلده باتی اؤلکلرینین چئخسلوواکییانی اونون زنگین سنایئ پوتئنسیالی ایله بیرلیکده هیتلئرا باغیشلاییب ایمزالادیق‌لاری "مونهئن سؤودلشمه‌سی"-نه جاواب اولاراق ۱۹۳۹-جو ایلین ۲۳ آوقوستوندا ستالین آدولف هیتلئر ایله "هوجومئتممه پاکتی"-نی ایمزالادی. مولوتوو-ریببئنتروپ پاکتینین گیزلی الاولرینده (یالنیز XX اسرین سونلاریندا نشر اولونموشدور) س.س.ر.ی و آلمانییا اؤز آرالاریندا شرقی آوروپانی اؤز نوفوز دایرلرینه بؤلمنی رازیلاشدیرمیشدی‌لار. نتیجده پاکتین ایمزالانماسی‌نین بوتون "گوناهی" آنتی-ناسیست جبهه‌سی یاراتماق ایستمین و آلمانییانی "ساکیتلشدیرمه" سییاستی یورودن باتی اؤلکلرینین بوینونا قویولدو.
آرتیق موهاریبدن سوْنرا، رسمی شرهده «پاکت» این موهاریبنین باشلانماسی‌نین اوزادیلماسی نیییتینی ایله ایمزالاندیغی‌نین دئییلدی. سون نتیجده او، هیتلئری هقیقتنده ایلک اؤنجه اینگیلترهیه هوجوم ائتمکله ایکی جبهده دؤیوشمیه مجبور ائتدی. بئللیکله موتتفیق‌لر س.س.ر.ی-یه کؤمک ائتمیه مجبور اوْلدولار. لاکین، تاریخچی دمیتری وولکوقونوواون فیکرینجه پاکت مودافیئدیجی اوْلماقدان داها چوْخ هوجومئدیجی ایدی، روبئرت کونکوئست ایسه دوشونور کی، ستالینین و هیتلئراین رهبر اوْلدوق‌لاری رژیم‌لر بیر-بیری ایله روهی جهتدن یاخین اولماسی پاکتین باغلانماسی اۆچون اساس سببدیر. پاکتین ایقتیسادی جهتلریندن ده یان کئچمک اولماز. سووئت رهبرلییینین اساس شرتی س.س.ر. ی-یه کرئدیتین وئریلمه‌سی ایدی. موهاریبدن اؤنجه پوتئنسیال دوشمندن کرئدیت گؤتورمک - اونیکال تاریخی هادیسدیر، لاکین ستالین بونو باجاردی. نتیجده س.س.ر. ی ۷ ایل مۆدت ینه ۴٬۵٪-له ۲۰۰ ملن آلمان مارکی آلدی. بۇ وسایت اینوئستیسییا مقسدی اۆچون ایستیفاده اولوندو: آلمانییادان آوادانلیقلاق، ماشین‌لار و دزگاه‌لار آلیندی، بۇ آوادانلیقلارین بؤیوک هیسسه‌سی سوندا آلمانییایا قارشی دؤیوشده ایستیفاده اولوندو.
۱ سپتامبردا، پاکتین ایمزالانماسیندا دوز بیر هفته سوْنرا هیتلئر پولشایا قربدن سوخولدو. ۱۷ سپتامبردا سووئت‌لر ایتتیفاقی اوکراینالی‌لاری و بئلوروسییالی‌لاری مودافیه بهانه‌سی ایله پولشانین قوزئینا سوخولدو و اؤلکنین شرق هیسسهسینی توتدو (ایندیکی قربی اوکراینا و قربی بئلوروسییا). او دا دئییلملیدیر کی، هوجوم زامانی پولشا و سووئت‌لر ایتتیفاقی آراسیندا هوجومئتممه هاققیندا پاکت مؤوجود ایدی. ائله همین ایل س.س.ر. ی و لاتوییا، لیتوا و ائستونییا آراسیندا الده ائدیلمیش رازیلیغا اساساً بۇ اؤلکه‌لره سووئت اوردوسونون آزسای‌لی کونتینگئنتی یئریدیلدی (۱۹۴۰-جی ایلده بۇ اؤلکه‌لر اؤز پارلامئنتلرینین قراری ایله س.س.ر. ی-یه قوشولدولار). بیر آز سوْنرا سووئت ایتتیفاقی سووئت-رومین رازیلاشماسی اساسیندا بئسسارابییانی توتدو، هانسی کی، رومینییا ۱۹۱۸-جی ایلین آوریلینده بیرترف‌لی سورتده اؤزونه بیرلشدیرمیشدی (۱۹۱۸-جی ایلده رسفسر ایله ایمزالانمیش موقاویلنی پوزاراق). بۇ اراضی مولدووا سسر ائلان ائدیلدی. بۇ یئرلرین اهالیسینین بیر قیسمی بئینلخالق موناسیبتلرین کسکینلشمه‌سی اوجباتیندا مرکزی رایون‌لارا کؤچورولموشدولر.
۱۹۴۱-جی ایلین ماییندا ستالین اؤز اوزرینه خالق کومیسارلاری سووئتینین سدری مسولیییتینی گؤتوردو.
۱۹۴۱-جی ایل ییونون ۲۲-ده اۆچونجو رئیخ سووئت ایتتیفاقینا قارشی آقرئسییایا باشلادی. بؤیوک وطن مۆحاریبه‌سی باشلادی. بزی تاریخچیلرین فیکرینجه ستالین فاشیست آلمانییاسی‌نین تئزلیکله هوجوم ائدجیی هاققیندا جاسوس ملوماتلارینا هاق‌سیز اولاراق ائتیناسیز یاناشمیشدیر. دیگرلری ایسه دوشونورلر کی، بۇ هاقدا معلومات کیفایت قدر دئییلدی و ستالینین الینده اساس وار ایدی کی، بۇ معلومات‌لاری دئزینفورماسییا هئساب ائتسین (بزی تاریخچی‌لر، آلمانلارین س.س.ر. ی-یه هوجومونون گؤزلنیلمزلییینی، یاپونلارین پیورل-هاربورا هوجومو ایله موقاییسه ائدیرلر). هر هالدا هوجوم زامانی قیرمیزی اوردونون دیسلوکاسیاسی سرحدلر قربه چکیلدییی اۆچون زیف ایدی، قوووه‌لر سرهدده زیف کونسئنتراسییادا و مودافییه تام هازیرسیز وزیییتده ایدی. مهز بۇ شرط‌لر همچینین ائلده یوکسک اولمایا شخسی هئیتین هازیرلیغی و پیس ایداره اولونما موهاریبنین ایلک مرهلسینده هیتلئرا س.س.ر. ی اوزرینده اوستونلوک قازاندیردی و او قیسا مۆدت ده سووئت مودافیهسینی درین یاریب، قیرمیزی اوردونون نزرچارپاجاق قووولرینی اهاتیه آلیب مهو ائده بیلدی، همچینین بئلوروسییانی، پریبالتیکانی، اوکراینانی و رسفسر-این باتی هیسسلرینی توتا بیلدی.
بیر نئچه آیدان سوْنرا قیرمیزی اوردو اؤز مودافیهسینی تمین ائتدی و ۱۹۴۱-جی ایلین قیشیندا آلمان‌لاری موسکوا یاخینلیغیندا دایاندیردی. او زامانا کیمی آرتیق سنایئ موسیسه‌لری شرقه کؤچورولموشدو. ۱۹۳۷-جی ایل «تمیزلمه» سینین قوربان‌لاری اوزینه اؤزونو یئنی نسیل حربچی‌لر بوروز وئردی - ژوکوو، کونئو، واسیلیئوسکیی و هبسدن آزاد اولونموش ۱۹۳۷-جی ایل «تمیزلمه» سینی قوربانی - روکوسووسکیی.
مۆحاریبه باشلایان کیمی کیمی ستالین دؤولت مودافیه کومیتسینین سدری، مودافیه خالق کومیسساری و س.س.ر. ی حربی قووولرینین آلی-باش کوماندانی اوْلدو. ۱۶ آوقوست ۱۹۴۱-جی ایل تاریخ‌لی آلی-باش کوماندانین قررگاهی‌نین ن-۲۷۰ سای‌لی امرینده دئییلیردی: "دؤیوش زامانی اوزرلریندن فرقلنمه نیشنالارینی چیخارتمیش و دوشمن ترفه کئچمیش و یا اونلارا اسیر دوشموش کوماندیر و سیاسی ایشچی‌لر قاتی دئزئرتیر هئساب اولونسون‌لار، اونلارین آیله‌لری ایسه حربی آندی پوزموش و وطنی ساتمیش دئزئرتیرلرین آیله‌سی کیمی هبسه مهکوم اولونسون." موهاسیردن چیخمیش و یا اسیرلیکدن قاییتمیش سووئت عسگرلری فیلتیراسییا دوشرگلرینه دوشوردولر، بوندان سوْنرا ایسه بؤیوک اکسریییتی یئنیدن اوردویا قاییدیردی‌لار. موهاریبدن سوْنرا آلمان دوشرگلریندن آزاد اولموش بوتون سووئت عسگرلری دیخک (нквд)-این یوخلانیشیندان کئچیردی‌لر. اونلارین بیر هیسسه‌سی س.س.ر.ی-ده هبس و مهکوم اولونموشدور.
موهاریبنین باشلانغیجیندا پووولژیا آلمان‌لاری سیبیره و مرکزی آسییایا کؤچورولدو، ۱۹۴۴-جو ایلده ایسه کریم تاتارلاری و بزی قافقاز خالق‌لاریدا (همچینین آهیسکا تورک‌لری) اؤز یئرلریندن دئپورتاسییایا مروز قالمیش‌لار.
آرالاریندا ایدئولوژی کینین اولماسینا باخماتاراق س.س.ر. ی، بؤیوک بریتانییا و آبش رهبرلری آنتیهیتلئر کوالیسیاسینی یارادا بیلدی‌لر و ۱۹۴۴-جو ایلده ایکینجی جبهه آچیلدی. بیر نئچه دفعه کئچیریلمیش یوکسک سویییه‌لی گؤروشلرده ستالین اؤزونو باجاریق‌لی و قتیییت‌لی دیپلومات کیمی گؤستره بیلدی.
مۆحاریبه زامانی ستالین «سووئت ایتتیفاقی قهرمانی» آدینا لاییق گؤرولوب، ایکی دفعه «قلبه (победа) اوردئنی» و I درجه‌لی «سوووروو اوردئنی» ایله تلتیف اولونموشدور. ۶ مارس ۱۹۴۳-جو ایلده ستالین «سووئت ایتتیفاقی مارشالی» روتبه‌سی، ۲۷ ژوئن ۱۹۴۵-جی ایلده ایسه مخسوسی داخیل ائدیلمیش «سووئت ایتتیفاقی گئنئرالیسیموسو» روتبه‌سی وئریلدی. حتی مۆحاریبه قورتاردیقدان سونرادا ستالین حربی ایداره‌لره (۱۹۴۶-جی ایلین فئوریه‌سینه‌دک - مودافیه خالق کومیساری و ۱۹۴۷-جی ایلین مارسینا کیمی -س. س.ر. ی حربی قوووه‌لری نازیری) رهبرلیک ائدیب.
موهاریبدن سوْنرا
[دَییشدیر]موهاریبدن سوْنرا اؤلکه ایقتیسادیییاتین سورت‌لی اینکیشافی و قسدن یاندیریلمیش تورپاقلارین برپاسی یولونا قدم قویدو. موهاریبدن سونراکی باندیت اؤزباشنالیغینی ستالین قطعی تدبیرلرله کؤکوندن کسدی.
موهاریبدن سوْنرا آزاد ائدیلمیش و سونرادان وارشاوا موقاویله‌سی تشکیلاتینی آمله گتیرجک شرقی آوروپا اؤلکلرینده پروستالین کوممونیست رئژیم‌لری قورولدو. موهاریبدن سوْنرا س.س.ر.ی و آبش آراسیندا اوزاق شرقده باش وئرمیش موناقیشه کورئیا مۆحاریبه‌سینه گتیریب چیخارتدی.
۱۹۴۰-جی ایللرین سونلاریندا بؤیوک-دؤولتچی‌لیک ایدئولوگییاسی (کوسموپولیتیزمله موباریزه) گوجلندی. ۱۹۵۰-جی ایللرین اووللرینده شرقی آوروپا اؤلکلرینده، داها سوْنرا ایسه س.س.ر. ی ده بیر نئچه بؤیوک سس-کویه سبب اولموش آنتیسئمیتیک ایستیقامت‌لی پروسس‌لر باش وئرمیشدیر.
علم و تحصیل
[دَییشدیر]ستالینین گؤستریشینه اساساً ایجتیمای علملرده، خوسوسیله ده هومانیتار علملرده درین یئنیدنقورما حیاتا کئچیریلمیشدیر. اورتا و آلی مکتبلرده وطن تاریخینین تدری‌سی برپا اولوندو.
علم، تئخنیکا و مدنیّت خادیملرینی هوسلندیرمک مقسدی ایله هر ایل وئریلن (۱۹۴۱-جی ایلدن باشلایاراق) ستالین موکافاتی تسیس ائدیلمیشدیر. ستالین دؤوروندکی علمین اینکیشافینی یوکسلیش کیمی قییمتلندیرمک اولار. فوندامئنتال و تتبیقی علمی-تدقیقات اینستیتوت‌لاری شبکسینین، کونستروکتور بورولاری‌نین و آلی مکتبلرده لابوراتورییالارین یارانماسی هرجهت‌لی تدقیقات‌لارا شرایط یاراتدی. عالیملر اؤلکنین هقیقی ائلیتاسینا چئوریلدی. فیزیکلردن کورچاتوو، لانداو، تامم، رییازیییاتچیلاردان کئلدیش، کوسمیک تئخنیکانین یارادیجی‌سی کورولوو، آویاکونستروکتور توپولئواون آدلاری بوتون دونیادا تانینیر. ستالین س.س.ر. ی-نی یئنی توسعه مرهلسینه چیخاراجاق موترققی علم و تئخنیکا ساهلرینه داها چوخ دیققت آییریردی. تکجه ۱۹۴۶-جی ایلده شخسن ستالین آتوم تئخنیکاسی و علمینی اینکیشافی ایله الاقدار آلتیمیش موهوم اهمیییت‌لی سند ایمزالامیشدیر. ۱۹۵۲-جی ایلدن باشلایاراق یئرلی کومپیوتئرلر یارادیلماغا باشلاندی. بۇ قرارلار نتیجه‌سی تکجه اؤلکنین نووه دبیلقسینین یارادیلماسی اولمادی، همچینین دونیادا ایلک آتوم ائلئکتریک ستانسیاسی اوبنینسک آئس تیکیلدی (۱۹۵۴), ۱۹۵۷-جی ایلده دونیادا ایلک آتوم بوزقیران گمی "لئنین" گمی‌سی سویا بوراخیلدی و ائنئرگئتیکانین نؤوبتی اینکیشافی گئتدی.
لاکین او دا دئییلملیدیر کی، علمی فالیییتین مرکزی شکیلده ایداره اولونماسی دیالئکتیک ماتئریالیزمه زیدد اوْلان علمی ساهلرین اینکیشافدان قالماسینا سبب اوْلدو. گئنئتیکا و کیبئرنئتیکا کیمی بؤیوک علمی تدقیقات ساهه‌لری «بورژازییانین یالانچی علمی» ائلان ائدیلدی. بونون نتیجه‌سی چوخسای‌لی هبس‌لر و تانینمیش سووئت آلیملرینین گولللنمه‌سی اوْلدو. ستالینین اؤزونون ماراق‌لی اولدوغو بیولوگییادا کئچللشمه، لینقیویستیکادا دیل هاققیندا یئنی تلیم کیمی یالانچی علمی ساهه‌لر ستالین دؤورونده هقیقتنده دؤولت ترفیندن دستکلنمیشدیر.
ستالین شخسیییتینه پرستیش
[دَییشدیر]سووئت پروپاقانداسی ستالینین اترافیندا یاری-ایلاهی «بؤیوک رهبر و موللیم» سیماسی یارادیلدی. ستالین و اونون یاخین اترافی‌نین آدلاری شهرلره، زاوودلارا، کولخوزلارا، حربی تئخنیکالارا وئریلیردی. اونون آدی مارکس، ائنگئلس و لئنین ایله بیرلیکده چکیلیردی. اونون هاققیندا تریفلییجی ماهنی‌لار بستلنیردی و حتی اونون آدی س.س.ر. ی-نین ۱۹۴۴-جو ایل هیمنینین تئکستینه ده سالینمیشدیر.
شخسیییته پرستیش‌لیک تنقید ائدیلدیکدن سوْنرا مشهور یازیچی V.شولوخوو ستالین شخسیییتینه پرستیش هاققیندا بئله دئمیشدیر: "هه، هقیقتنده پرستیش وار ایدی… آمّا شخصیت ده وار ایدی!"
ستالین هاققیندا اویدورمالار
[دَییشدیر]خروششوو ایددیا ائدیردی کی، آلمانلارین هوجوموندان درحال سوْنرا ستالین دهشت‌لی قورخو ایله یاخین باغا چکیلیر و هئچ بیر زنگه جاواب وئرممیشدیر، لاکین مواسیر تاریخچی‌لر بۇ وئرسییانی تکزیب ائدیرلر.
چؤرچیللا آید ائدیلن سیتات - "ستالین روسییانی خیشلا قبول ائدیب آتوم سیلاهی ایله یولا سالدی" (بزن داها گئنیش متنده ترجومه اوْلونور) - یالنیز ۱۹۸۰-جی ایللرین سووئت متبواتیندا تصادف اوْلونور، بۇ سیتاتین اوریژینال اینگیلیس واریانتی - چؤرچیللین اسرلر توپلوسوندا راست گلینمییب. چؤرچیلل هقیقتنده ستالین هاققیندا بیر نئچه تریفلییجی سؤزلر دئمیشدیر، لاکین بۇ مۆحاریبه دؤورونه آیددیر. چؤرچیلل ستالین هاققیندا سونونجو تریفلییجی سؤزو، پارادوکسال گؤرونسده، سویوق مۆحاریبهنین باشلانغیجینی بیلدیرن اؤز مشهور فولتون نیتقینده دئمیشدیر؛ سوْنرالار چؤرچیلل ستالین هاققیندا موسبت بیر شئی دئممیشدیر.
۱۹۵۶-جی ایلده آوروپا اؤلکلرینده بیر سند ایشیق اوزو گؤرموش و گئنیش یاییلمیشدی. گویا کی، بۇ سند ۱۹۱۳-جو ایلده پولیس دئپارتامئنتی ترفیندن هازیرلانمیشدیر و گیزلی پولیسین آگئنتی - جوقاشویلی - ستالین هاققیندا گیزلی مکتوبدور. علمی تدقیقات‌لار (همچینین ستالینین رقیب‌لری ترفیندن آپاریلان تدقیقات‌لار دا) سوبوت ائتدی کی، بۇ سوْنرادان هازیرلانمیشدیر و ساختادیر.
ستالینین شخسی حیاتی و اؤلومو
[دَییشدیر]۱۹۰۴-جو ایلده ستالین ائکاتئرینا سوانیدزئ ایله ائولنیر، لاکین اوچ ایلدن سوْنرا آروادی توبئرکولوزدان دونیاسینی دییشدی. اونلارین یئگانه اوْغلو اوْلان یاکوو ایکینجی دونیا مۆحاریبه‌سی زامانی آلمان‌لارا اسیر دوشور. بۇ هاقدا یاییلمیش وئرسییالارین بیرینده، همچینین ایوان ستادنیوکون «مۆحاریبه» و «قورتولوش» سووئت کینوسوندا آلمان‌لار ستالینه اونون اوْغلونو فئلدمارشال پاولوسآ دییشمیی تکلیف ائدیرلر، بونا جاوابیندا ایسه ستالین دئییر: «من اسگره فئلدمارشال دییشمیرم». ۱۹۴۳-جو ایلده یاکوو قاچماغا جهد ائدرکن آلمان حربی دوشرگه‌سی اوْلان زاکسئنهاوزئنده گولللنمیشدیر. یاکوو اوچ دفعه ائولی اولموشدور و اونون یئوقئنی آدلی اوْغلو حتی ۱۹۹۰-جی ایللرین روسییا سییاستینده ده ایشتیراک ائتمیشدیر (ستالینین نوه‌سی آنپیلوو بلوکونون نامیزدلری سیراسیندا اولموشدور); جوقاشویلیلرین بۇ بیرباشا کیشی ختتی ایندی ده مؤوجوددور.
۱۹۱۹-جو ایلده ستالین ایکینجی دفعه ائولنیر. اونون ایکینیجی آروادی، اوکپ (ب)-نین اوزوو، نادئژدا آللیلویئوا اولور. او، ۱۹۳۲-جی ایلده کرئملده کی، اوتاغیندا اؤزونه قصد ائدیر (رسمی اولاراق ایسه قفیل اؤلوم کیمی گؤستریلیر). ستالینین ایکینجی نیگاهیندان ایکی اوشاغی اولور: سوئتلئنا و واسیلیی. اونون اوْغلو واسیلیی، حربی-هاوا قووولرینین زابیتی، بؤیوک وطن موهاریبسینده موختلیف کوماندیر وزیفلرینده ایشتیراک ائدیر، موهاریبدن سوْنرا ایسه موسکوانین هاوادان مودافیسینه (گئنئرال-لئیتئنانت) رهبرلیک ائدیر، ستالینین وفاتیندا سوْنرا ایسه هبس اوْلونور. ۱۹۶۰-جی ایلده آزادلیغا چیخدیقدان بیر مۆدت سوْنرا وفات ائدیر. ستالینین قیزی سوئتلانا آللیلویئوا ۱۹۶۷-جی ایل ۶ مارسیندا دئه‌لیده کی، آمریکا بیرلشمیش شتات‌لاری سفیرلیییندن سیاسی سیغیناجاق ایستییر و ائله همین ایلده آبش-آ کؤچور. ستالینین آیلسینده ۱۱ یاشینا کیمی آرتیوم سئرقئیئو (وفات ائتمیش اینقیلابچی فیودر سئرقئیئوین اوْغلو - "یولداش آرتیوم") تربییه آلمیشدیر.
همچینین، تورخان موهاجیرتینده ستالینین نیگاهدانکنار اوْغلو - کونستانتین کوزاکوو دونیایا گلمیشدیر. ستالین اونونلا علاقه ساخلامامیشدیر.
۱۹۵۳-جو ایل مارسین ۵-ده ستالین بئینینه قانسیزمادان وفات ائتمیشدیر. بئله بیر وئرسییا دا مؤوجوددور کی، لاورئنتی بئرییا و یا ن.س.خروششوو اونا کؤمک ائتممکله اونون اؤلومونه سبب اولموش‌لار.
۱۹۵۳-جو ایل مارسین ۵-ده ستالینله ویدا مراسیمی زامانی کول‌لو میقداردا اینسان اونونلا ویدالاشماق ایستدیییندن باساباس یارانیر. او زامان هلاک اولنالارین دقیق سایی هلده معلوم دئییل، لاکین اؤلن کیفایت قدر چوْخ اولموشدور. همچینین بیر فاکتدا ملومدور کی، باساباسدا هلاک اولانلاردان بیری ۱۴۲۲ نؤمره‌سی آلمیشدیر؛ نؤمرلمه یالنیز او جسدلر اۆچون آپاریلیردیکی، اونلاری قوهوم‌لاری‌نین و یا دوستلارینی کؤمیی اولمادان مویین ائتمک مۆمکون دئییلدی.
ستالینین بالزاملانمامیش جسدی لئنین ماوزولئیینده اومومخالق نوماییشینه قویولور و همین ماوزولئی ۱۹۵۳–۱۹۶۱-جی ایللرده «V. İ. لئنین و İ.V. ستالین ماوزولئیی» آدلانیر. ۱۹۶۱-جی ایل وکتیابرین ۳۰-دا سوو. ایکپ-نین خخیی قۇرولتاییندا قرارا آلیندی کی، «ستالینین لئنین وسیییتلرینی کوبود شکیلده پوزماسی … اونون جسدینی ماوزولئیده ساخلاماغی غئیری-مۆمکون ائدیر». ۱۹۶۱-جی ایل ۳۱ اوْکتوبردان ۱-i نووامبرا کئچن گئجه ستالینین جسدی ماوزولئیدن چیخاریلدی و کرئمل دیواریندا باسدیریلدی. سوْنرادان مزارین اوزرینده آبیده اوجالدی (بوستون موللیفی م.V. تومسکی).
موکافات‌لاری
[دَییشدیر]ستالین سوسیالیست امیی قهرمانی (۱۹۳۹) و سووئت ایتتیفاقی قهرمانی فخری آدلارینا لاییق گؤرولموشدور(۱۹۴۵). ایکی «قلبه» اوردئنی (۱۹۴۳, ۱۹۴۵), اوچ قیرمیزی بایراق اوردئنی، اوچ لئنین اوردئنی (۱۹۳۹,?,۱۹۴۵), I درجه‌لی سوووروو اوردئن‌لری کاوالیئریدیر.
خاریجی کئچیدلر
[دَییشدیر]قایناقلار
[دَییشدیر]- Pages using collapsible list without both background and text-align in titlestyle
- تایم مجله‌سینین ایل آدامی
- روسیهلی سیاسی یازیچیلار
- گورجیستانلی سیاستچیلر
- روسیهلی اینقیلابچیلار
- شورویلی مارشاللار
- ايستالین
- ۱۸۷۸-جی میلادی ایلده دوغولانلار
- ۱۹۵۳-جو میلادی ایلده اؤلنلر
- People from Gori, Georgia
- People from Tiflis Governorate
- Russian Social Democratic Labour Party members
- Old Bolsheviks
- Heads of the Communist Party of the Soviet Union
- General Secretaries of the Communist Party of the Soviet Union
- Politburo of the Central Committee of the Communist Party of the Soviet Union members
- Heads of government of the Soviet Union
- Soviet Ministers of Defence
- Generalissimos
- Soviet Georgian generals
- Anti-fascists
- Anti-Polish sentiment
- Anti-revisionists
- Antisemitism in Russia
- Atheism activists
- Comintern people