Zum Inhalt springen

Sidtiroul

Aus Wikipedia
Der Artikl is im Dialekt Sidtiroularisch gschriem worn.
Der Artikl do beschreibt an siadlichn Teil vun dor Regioun Tiroul'.
Weidare Informazionen und Begriffsklearungen findt ma unta: „Tiaroi“.
Sidtiroul
Londesfloggn Londeswoppn
Angobn
Låndeshauptstådt: Bozn
Greaschte Stod: Bozn
Londeshymne (inoffiziell): Zu Mantua in Banden
ISO-3166-2-Kennung: IT-BZ
Internetsait: provinz.bz.it
Regioun: Trentino-Sidtiroul
Staat: Itålien
Inwohner 515.714 (31. Dez. 2013)
Fleache 7.400,43 km²
Språchgruppn
von Volkszeahlung 2011
62,3 % Deitsch
23,4 % Italienisch
4,1 % Ladinisch
ital. Kfz-Kennzoichn: BZ
Administration
Pezirksg´moanschåft Hauptoarte
Vinschgau Schlånders
Burggråfnåmt Meran
Iwretsch-Sidtirouler Untrlånd Neimårkt
Såltn-Schlearn koa Hauptort
Eisacktål Prixn
Wipptål Stearzing
Pustertål Bruneck
Politik
Låndeshauptmånn: Arno Kompatscher (SVP)

Sidtiroul is,

  • omtlich: Autonome Provinz Bozen-Südtirol,
  • bis 1972 Tiroler Etschland,
  • italienisch: Alto Adige (des kimmp vun der Zeit vun Faschismus: "Provinz am Ourlaf fa dr Etsch, dåher a 'Hochetsch') noch'n Vourbild vun Napoleon. Di Ibersetzung Sudtirolo weart heit ober olleweil mear gebraucht)
  • ladinisch: Südtirol,

zåmmn mit dr Autonomen Provinz Treant (Trentino) bildets di Autonoume Regioun Trentino-Sidtiroul in Nordn vun Italien. Di Sidtirouler sein a deitschsprochige Mindrhait in Norditalien mit an boarischn Dialekt.

Di Låndeshauptstådt vun Sidtiroul isch Bozn. Insgsåmt hot Sidtiroul 116 Gmoana (-->Gmoana vo Sidtiroul).

Di Mehrhait vun dr Bevelkerung isch deitschsprochig. Di Italiener lebn foscht lei in di groaßn Städt Bozn (75%), Meran (45%), Brixn und Leifos. Di Ladiner lebn in Teler vun di Doulomitn, af Sidtiroler Seitn es Gredner- und es Gadertol (Badiotntol). Di drai Språchgruppn hobn ihmene eigenen Zaitungn, Fernsiahn und Radiosendr. Der RAI-Sender Bozen isch s deitsche Fernsehn von RAI, dr effentlich rechtlichen Fernsiahnanstålt vun Italien. Sidtirouler kennen di Programme fan ORF, ZDF, ARD, SFDRS empfångn. Di moaschtn hobn derzua no Satellitnfernsehn, um olle ondern deitschn Programme zu empfången. A olle groaßn Zeitungen aus Deitschland und Eschtareich kriag man in Sidtiroul zu kafn.

Di gånzn Dialekte vun Sidtiroul werdn "Sidtiroulerisch" gnonnt und sain siidboarische Dialekte.

Sidtiroul isch a a touristisches Lond und di bekonnteschte Ferienortn fir deitsche Touristn sain Meran (mit di Promenadn, Therme), Poazn (mit Dom, Ötzi, Obschtmorkt, und dr Altn Pfarrkiäch vo Gries), Kastlruth mit di Spotzen, Iboretsch mittn Kålterersea, di Dolomitn (dr Trenker, di Skifohrer und ondre), s Ortlrgebiet (dr heachschte Berg Tirouls) und s Untrlond (der Kirchturm fa Tramin, di Laubn fa Neimorkt).

Sidtiroul isch oane vun di wohlhobndstn Provinzn in Italien und Europa. Vorn Erschtn Weltkriag wor Sidtirol als Toal fa Tirol a Gebiet in Kaiserreich Oasterreich-Ungarn.

Haint isch Sidtiroul an autonome Provinz in Italien.

Oftern Erschtn Weltkriag isches zu Italien kemmen. Di Faschistn hobn di Sidtirouler Bevelkerung in der Zeit vorn Zwoatn Weltkriag italianisiern gewellt. Deitsche Schulaln sein verbotn wordn, Dorf- Flur- und Stroßnnomen sein italianisiert wordn und speziell in Bozn sein zehntausnde Italiener ongsiedlt gwortn, in de in di effntlichn Amter und in di nuigschoffnen Industrien Orbeit gebn wordn isch. Nochn Zweitn Weltkriag isch di Situation a lei longsom besser gwordn. Di Sidtirouler hobn bsunders in di Sechzigerjohr protestiert, um international Aufmerksomkeit zu erreichn, bsunders 1961, bol a poor Mander (u.a. Buschtra Buim) zu Herz Jesu, in der Fuiernocht, iberoll in Lond Strommoschtn in di Luft gjogg hobn. Di Italiener (im Volksmund a di "Walschn" gnonnt, wos soviel wia di "Fremmen" hoast) hobn draufhin an haufn Sidtiroul-Aktivistn eingsperrt und a poor a gfoltert.

Noch und noch hot sich di Autonomie in Sidtirol durchsetzn gekennt. Ausser mit Sicherheitskräfte (Carabinieri, Polizei,...) konn man mit di moaschtn deitsch redn, es gib an genaudn Proporz zan zuatoaln fa Postn af di oanzelnen Sprochgruppn, di Sidtiroler Kultur werd in zohlreiche Vereine gleb (Schützn, Musigkapelln, Feierwehr,...) und di moaschtn wichtign Postn in Lond sein vun deitschsprochige Sidtiroler bsetzt.

Man lese Sepp Schluiferer, Fern von Europa

Verwåndte Artikl

Im Netz

 Portal:Südtirol – A iwasicht zu Wikipedia-Inhoiten zum Thema Südtirol

 Commons: Sidtiroul – Oibum mit Buidl, Videos und Audiodateien