Варапаева
Гарадскі пасёлак
Варапаева На вуліцы
Варапаева на карце Беларусі ± | ||||||||||||||||||||||||
Варапа́ева[2] — пасёлак гарадскога тыпу ў Беларусі, Цэнтр сельсавета Пастаўскага раёна Віцебскай вобласці. Знаходзіцца за 27 км на ўсход ад Паставаў, за 237 км на захад ад Віцебска, за 135 км на поўнач ад Мінска. Аўтамабільныя дарогі злучаюць мястэчка з Глыбокім, Паставамі; чыгуначны вузел на Лынтупы, Друю, Круляўшчыну.
Гісторыя
[правіць | правіць зыходнік]Варапаева ўзнікла ў XVI стагоддзі на месцы пасялення нейкага Станіслава Варапая, які згадваецца ў крыніцах 50-х гадоў XVI стагоддзя.
У апісанні размежавання маёнткаў Галбея і Дунілавічы, датаваным 1558 годам, згадваецца «дарога, што ідзе ад Станіслава Варапая да Дунілавічаў»[3]. Пазнейшае, недатаванае апісанне той жа мяжы, згадвае ў тым жа месцы «дарогу з Варапаева да Дунілавічаў», а ў іншым — «Варапаеўскія грунты», якія межавалі з грунтамі вёскі Мышкі[4].
Наступны ўспамін датуецца 1667 годам. У другой палове XVII стагоддзя Варапаева было ўласнасцю старадубскага старасты Яна Казіміра Бяганскага[5]. У 1784 годзе двор Варапаева належаў былому падскарбію літоўскаму Антонію Тызенгаўзу, пры двары існавалі млын і тартак[6].
У 1800 годзе Варапаева пазначылі на карце Дзісенскага (у склад якога ўваходзіла паселішча) і Вілейскага паветаў Мінскай губерні. У гэты час тут існаваў фальварак, уладанне графіні Пшаздзецкай. З 1843 Варапаева ўваходзіла ў склад Віленскай губерні. У 1860-я ў фальварку, які здаваўся ў арэнду і ўваходзіў у маёнтак Паставы, працавалі цагельня, вадзяны млын з сукнавальняй і карчма (шынок). У 1896—1897 праз Варапаева праклалі чыгунку.
Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Варапаева апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе зрабілася цэнтрам гміны Дзісенскага павета Віленскага ваяводства. У мястэчку меліся лесапільня і цагельня, працавалі вадзяны, паравы і электрычны млыны. Тут адбудавалі знішчаны ў Першую сусветную вайну графскі палац, дзе налічвалася звыш 20 пакояў, у тым ліку зала для танцаў, мелася багатая бібліятэка, калекцыя зброі і музычных інструментаў (па 1939 яна трапіла ў Мінск). У 1923 у Варапаеве адкрылася пачатковая школа імя Ю. Пілсудскага, клуб моладзі. Цягам 1931—1937 у мясцовай цяпліцы і плодагадавальніку працаваў І. Сікора. У 1934 у мястэчку збудавалі касцёл Св. Міхала, пры якім дзейнічаў Саюз каталіцкай моладзі.
У 1939 Варапаева ўвайшло ў БССР, у Дунілавіцкі раён Вілейскай вобласці. У Другую сусветную вайну з чэрвеня 1941 да 4 ліпеня 1944 мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. У 1950 паселішча атрымала афіцыйны статус гарадскога пасёлка і зрабілася цэнтрам Дунілавіцкага раёна. 20 студзеня 1960 Варапаева ўвайшло ў склад Глыбоцкага, з 1962 Пастаўскага раёна.
Насельніцтва
[правіць | правіць зыходнік]- XIX стагоддзе: 1865 год — 465 рэвізорскіх душ у фальварку Варапаева[7].
- XX стагоддзе: 1969 год — 4,2 тыс. чал.[8] (паводле іншых звестак — 3 тыс. чал.[9]); 1992 год — 4 тыс. чал.; 1995 год — 3,7 тыс. чал.[10]; 1999 год — 3,4 тыс. чал.
- XXI стагоддзе: 2005 год — 3,1 тыс. чал.; 2006 год — 3,1 тыс. чал.; 2009 год — 2 857 чал. (перапіс)[11]; 2016 год — 2 571 чалавек[12]; 2017 год — 2 540 чалавек[13]
Інфраструктура
[правіць | правіць зыходнік]У пасёлку працуюць сярэдняя і музычная школы, 2 дашкольныя ўстановы, бальніца, паліклініка, 2 бібліятэкі, дом культуры, пошта і іншыя.
Эканоміка
[правіць | правіць зыходнік]Прадпрыемствы дрэваапрацоўчай і харчовай галін прамысловасці.
Славутасці
[правіць | правіць зыходнік]- Касцёл Святога Міхаіла Арханёла (1997)
- Парк (пач. XX ст.) —
Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 213Г000586
- Фальварак (XIX ст.)
- Вадзяны млын (XX ст.)
- Дом кіраўніка Куркузовіча (1920-я)
- Арачны мост
- Царква Уваскрасення Хрыстова
Страчаная спадчына
[правіць | правіць зыходнік]- Палац Пшаздзецкіх (пач. XX ст.)
- Касцёл Святога Міхаіла Арханёла 1934 г.
Вядомыя асобы
[правіць | правіць зыходнік]- Сяргей Рычардавіч Зямчонак (нар. 1967) — беларускі палітык.
- Сцяпан Іванавіч Катовіч (нар. 1952) — беларускі мастак.
Гл. таксама
[правіць | правіць зыходнік]Зноскі
[правіць | правіць зыходнік]- ↑ Численность населения на 1 января 2024 г. и среднегодовая численность населения за 2023 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Белстат, 2024.
- ↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7 (DJVU). С. 334
- ↑ Archiwum Głowne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Tyzenhauzów, B 1-13, сс. 126—127.
- ↑ Archiwum Głowne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Tyzenhauzów, B 1-13, с 128адв.
- ↑ Rachuba A. Metryka Litewska. Rejestry podymnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Województwo wileńskie 1690. — s. 120.
- ↑ Gawrylczyk B. Dekanat połocki w świetle opisów parafii z 1784 r. — s. 42, 44.
- ↑ Woropajewo // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIII: Warmbrun — Worowo (польск.). — Warszawa, 1893. S. 958.
- ↑ Варапаева // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1994. — 537 с. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-142-0. С. 221.
- ↑ Воропаево // Большая советская энциклопедия : ([в 30 т.]) / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд.. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. (руск.)
- ↑ Беларусь 1995.
- ↑ Перепись населения — 2009. Витебская область (руск.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
- ↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.
- ↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Зямчонак, І. Мястэчка пры гасцінцы: старонкі гісторыі Варапаева і бліжэйшых населеных пунктаў / І. Зямчонак. — Мн., 1995. — 128 с.
- Памяць: гіст.-дакум. хроніка Пастаўскага р-на / Рэдкал. Г.К. Кісялёў [і інш.]. — Мн., 2001.
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1994. — 537 с. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-142-0.
- Варапаева // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 151. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
- Woropajewo // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIII: Warmbrun — Worowo (польск.). — Warszawa, 1893. S. 958.
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Варапаева
Геаграфічныя звесткі па тэме Варапаева на OpenStreetMap
- Варапаева на сайце Глобус Беларусі (руск.)
- г. п. Варапаева на Radzima.org
- Варапаева(недаступная спасылка) на Прыдзвінскі крайн: Гісторыя і сучаснасць Архівавана 6 ліпеня 2011.
| Цэнтр | |
|---|---|
| Вёскі | Адамова · Ажуны · Алешына · Аліхверы · Альшнева · Анкуды · Барэйкі · Белае · Белькі · Вайцяхі · Васевічы · Васілеўшчына · Войнеўка · Галбея · Гута · Дашкі · Дземяшы · Жуперкі · Зарэцкія · Казароўшчына · Кейзікі · Кеўлічы · Косаўшчына · Круткі · Крыўка · Лапачонкі · Лісіцы · Макаршчына · Манеўшчына · Масцішча · Мышкі · Мядзелка · Невядомшчына · Паўлюгі · Полава · Пруднікі · Пуцькава · Пятровічы · Рагоўскія · Рудка · Рымкі · Свініца · Стары Двор · Стахоўскія · Трумпічы · Фяркі · Харкі · Хралы · Цівунцы · Чашкоўшчына · Чорнае · Ясюкі |
| |||||||||
| |||||||||