Arapsko poluostrvo
| Arapsko poluostrvo | |
|---|---|
| Površina | 3.237.500 km2 |
| Br. stanovnika | 95.000.000 (2023) |
| Gustoća stanovništva | 29,0/km2 |
| Demonim | Arapi |
| Države | |
Arapsko poluostrvo (arapski: شبه الجزيرة العربية), poluostrvo je u jugozapadnoj Aziji između Crvenog i Arapskog mora te Perzijskog, Omanskog i Adenskog zaliva. Obuhvata oko 3.000.000 km2, a većinom se sastoji od pustinje. Arapsko poluostrvo je najveće poluostrvo na svijetu.[1][2][3][4][5]
Arapsko poluostrvo je važan dio veće regije Bliskog istoka, te ima kritično važnu geopolitičku ulogu zbog svojih ogromnih rezervi nafte i prirodnog plina. Geografski, Arapsko poluostrvo uključuje Bahrein,[a] Kuvajt, Oman, Katar, Saudijsku Arabiju, Ujedinjene Arapske Emirate (UAE) i Jemen, kao i južni Irak i Jordan.[6] Najveća od njih je Saudijska Arabija.[7] U klasično doba, Sinaj se također smatrao dijelom Arabije.
Arapsko poluostrvo nastalo je kao rezultat razdvajanja kojim je nastalo Crveno more između 56 i 23 miliona godina, a graniči sa Crvenim morem na zapadu i jugozapadu, Perzijskim i Omanskim zalivom na sjeveroistoku, Levantom i Mezopotamija na sjeveru i Arapskim morem i Indijskim okeanom na jugoistoku.
Prije moderne ere, regija je bila podijeljena prvenstveno na četiri različite regije: Centralna visoravan (Najd i Al-Yamama), Južna Arabija (Jemen, Hadramaut i Oman), Bahrein (Istočna Arabija ili El-Hassa) i Hidžaz (Tihama za zapadnu obalu), kako je opisao Ibn el -Fakih.[8]
Geologija
[uredi | uredi izvor]Obale poluostrva omeđene su Crvenim morem i zalivom Aqaba na (jugo)zapadu, Arapskim morem (dio Indijskog okeana) na jugoistoku, te Omanskim zalivom, Hormuzom i Perzijskim zalivom na sjeveroistoku. Sjeverna granica poluostrva određena je kolizijskom zonom Zagrosa, planinske visoravni na kojoj se zbiva kontinentski jaz između arapske ploče i Azije. Arapsko poluostrvo se geografski spaja sa Sirijskom pustinjom bez jasne linije razgraničenja.
Geološki je ova regija zapravo Arapski potkontinent jer leži na istoimenoj tektonskoj ploči koja se sve više udaljava od sjeveroistočne Afrike (formirajući Crveno more), te podvlači pod euroazijsku ploču (formirajući planine Zagrosa). Sastav se stijena sistematski razlikuje kroz Arabiju. Najstarije stijene izložene na Arapsko-nubijskom štitu blizu Crvenog mora prekrivene su ranijim sedimentima koji postaju mlađi prema Perzijskom zalivu. Možda najbolje očuvani ofiolit na Zemlji, ofiolit Semail, leži izložen u planinama UAE-a i sjevernog Omana.
Arapsko poluostrvo je pretežno valovit (prosječna visina 500-1000 m) s velikim pustinjskim područjima (Nefud, Rub'al Khali) i osamljenim granitnim masivima. Na rubnim dijelovima prelazi u planinske krajeve (najviši ispon 3760 m). Uz Perzijski zaliv izdvaja se prostrana do 150 km široka obalna ravnica. Obale su pretežno ravne i pješčane.
U regiji prevladava pustinjska klima sa znatnim dnevnim i godišnjim kolebanjima temperature i vrlo malom količinom padavina (do 100 mm godišnje). Stalnih površinskih tokova i jezera nema, a suhe doline povremenih vodenih tokova (vadi) duge su često do nekoliko stotina km. Ispod površine velikog dijela poluostrva postoje obilni drevni akviferi (vodonosnici), a na mjestima gdje voda izbija na površinu formiraju se oaze (npr. oaze Al-Hasa i Qatif) koje omogućuju razvoj poljoprivrede.
Biljni pokrov veoma je oskudan (kserofitno grmlje, rijetka trava), a životinjski svijet uglavnom čine vrste koje su se prilagodile aridnoj klimi pustinje. Monsunske lišćarske šume razvijene su samo na vlažnijim (500-750 mm) padinama planinskog područja južnog i jugoistočnog dijela poluostrva. U oazama dobro uspijeva palma.
Smatra se da je poluostrvo bilo izvorna domovina protosemitskim narodima, precima svih semitskih naroda u regiji – Akađana, Arapa, Asiraca, Hebreja itd. Arapsko poluostrvo je bio kolijevka arapskog jezika (koji se proširio izvan poluostrva zajedno s islamskom religijom tokom ekspanzije islama započete u 7. vijeku n. e.), a još uvijek održava malehno stanovništvo govornika južnosemitskih jezika poput mehrija i shehrija, ostataka jezične porodice koja je imala veću važnost u ranijim historijskim razdobljima kada je cvjetalo kraljevstvo Sheba u južnom dijelu poluostrva (današnji Jemen i Oman).
Države
[uredi | uredi izvor]Poluostrvo je politički podijeljeno od ostatka Azije sjevernim granicama Kuvajta i Saudijske Arabije. Na teritoriji Arabije nalaze se:
- Bahrein (ostrvo u Perzijskom zalivu)
- Jemen
- Katar
- Kuvajt
- Oman
- Saudijska Arabija
- Ujedinjeni Arapski Emirati
Sve navedene zemlje, osim Jemena, nazivaju se arapskim zalivskim državama. One su jedne od najbogatijih zemalja u svijetu s obzirom na njihovo malobrojno stanovništvo i bogata ležišta nafte i plina koja se nalaze u primorju Perzijskog zaliva.
Saudijska Arabija pokriva veći dio poluostrva. Većina stanovništva poluostrva živi u Saudijskoj Arabiji i Jemenu. Poluostrvo sadrži najveće rezerve nafte na svijetu. U Saudijskoj se Arabiji nalaze islamski sveti gradovi Mekka i Medina. UAE i Saudijska Arabija ekonomski su najbogatije države u regiji. Katar, malo poluostrvo u Perzijskom zalivu, dom je slavnoj arapskoj televizijskoj postaji Al Jazeeri. Kuvajt je mala zemlja na sjeveroistoku poluostrva koja graniči s Irakom. Tokom Prvog zalivskog rata Sadam Husein je napao Kuvajt kojeg je zatim proglasio iračkom provincijom. Kuvajt je strateško važna zemlja koja je formirala jedan od glavnih terena koalicijskih snaga za organizaciju invazije Iraka 2003.
Arapsko poluostrvo geografski čine:
- središnja visoravna s plodnim dolinama i pašnjacima korištenima za ispašu ovaca i druge stoke.
- prostor pustinja – na sjeveru se nalazi stjenovita pustinja Nefud, na jugu Rub' Al-Khali ili Velika arapska pustinja, a između njih Dahna. U pustinji Rub' Al-Khali pijesak se prostire gotovo 200 m ispod površine.
- prostor suhe i močvarne obale s koraljnim grebenima na crvenomorskoj strani.
- pojas planina, koje su prvenstveno usporedne s Crvenim morem u zapadnom (npr. provincija Asir) i jugoistočnom dijelu (Oman). Najviša tačka Jabal Al-Nabi Sho'aib u Jemenu visoka je 3666 m.
Također pogledajte
[uredi | uredi izvor]Bilješke
[uredi | uredi izvor]- ^ Kao ostrvska država, Bahrein tehnički nije dio Arapskog poluotoka, već dio malo veće geopolitičke regije zvane Arabija.
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Niz, Ellen Sturm (2006-04-10). Peninsulas (jezik: engleski). Capstone. str. 19. ISBN 9780736861427.
- ^ McColl, R. W. (2014-05-14). Encyclopedia of World Geography (jezik: engleski). Infobase Publishing. ISBN 9780816072293. Arhivirano s originala, 19 May 2021. Pristupljeno 19 May 2020.
- ^ Condra, Jill (2013-04-09). Encyclopedia of National Dress: Traditional Clothing Around the World [2 Volumes] (jezik: engleski). ABC-CLIO. ISBN 9780313376375. Arhivirano s originala, 19 May 2021. Pristupljeno 19 May 2020.
- ^ Dodge, Christine Huda (2003-04-01). The Everything Understanding Islam Book: A Complete and Easy to Read Guide to Muslim Beliefs, Practices, Traditions, and Culture (jezik: engleski). Simon and Schuster. ISBN 9781605505459. Arhivirano s originala, 31 October 2021. Pristupljeno 19 May 2020.
- ^ "15 Largest Peninsulas in the World". WorldAtlas (jezik: engleski). Arhivirano s originala, 17 March 2021. Pristupljeno 2017-10-21.
- ^ Cohen, Saul Bernard (2003). Geopolitics of the World System. Rowman & Littlefield. str. 337. ISBN 9780847699070. Arhivirano s originala, 1 October 2022. Pristupljeno 5 September 2022.
- ^ Zaken, Ministerie van Buitenlandse (2017-05-14). "Kingdom of Saudi Arabia – Doing business in the Gulf region – netherlandsworldwide.nl". netherlandsworldwide.nl (jezik: engleski). Arhivirano s originala, 11 May 2021. Pristupljeno 2021-02-19.
- ^ Ibn al-Faqih (c. 903). Mukhtasar Kitab al-Buldan (jezik: Arabic). Arhivirano s originala, 20 April 2021. Pristupljeno 20 April 2021.CS1 održavanje: nepoznati jezik (link)