Тулă

Ку ăнлава Тула тата ытти çавнашкал ăнлавсемпе пăтраштармалла мар

Тулă (лат. Triticum) — Çӳçен йышшисем (Poaceae) ямахатри ÿсентăрансен кăкĕ (речĕ).

Тулă, Тырă (лат. Triticum) — злаксем çемьин ăрачĕн ӳсекен курăк, чылайăш тĕсĕ пĕрçуллăхлисем, вăрăллă культура, нумай çĕршывсенче, çав шутра Раççейре те акса илеççĕ.

Тулă пĕрчинчен сăсăлпа çăнăх тăваççĕ, çăнăхĕнчен çăкăр пĕçереççĕ, манă кĕрпи, салмасемпе кондитерлă япаласем хатĕрлеççĕ. Тулăпа, тулăн улăмĕпе, сăсăлпа выльăха та тăрантаççĕ, сăра та вĕретеççĕ.

Истори

Тулă Мал тата Вăтам Азире (хальхи Турци, Ирак, Сири, Иран, Туркменистан çĕрĕсенче) пирĕн эрăчченхи 7-6 пинçуллăхсенче, Балканра тата хальхи Греци территорийĕсенче – пирĕн эрăчченхи 6-5 пинçуллăхсенче, Икĕпатра – пирĕн эрăчченхи 4 пинçуллăх маларах этемлĕхе паллă пулнă.

Культурăсене ӳстересси

Тулăна туса илесси, çулсемпе ^{(FAOSTAT)(ĕçлемен каçă)}
пин тоннă.

Çĕршыв	1985	1995	2005
Китай	85 807	102 211	96 160
Инди	44 069	65 767	72 000
АПШ	65 975	59 404	57 106
Раççей		30 119	45 500
Франци	28 784	30 880	36 922
Канада	24 252	24 989	25 547
Австрали	15 999	16 504	24 067
Германи	13 802	17 763	23 578
Пакистан	11 703	17 002	21 591
Турци	17 032	18 015	21 000

Тулă акса пухакансенчен малтисем — Китайпа Инди. Вĕсем хыççăн АПШ, Раççей.

Тулă тухăçлăхĕ

Тулă тухăçлăхĕ сортран, çанталăкран, тăпраран т.ыт. тĕрлĕ кăтару çитеть ( ц\га ,2009 ) :

• Бельги - 80, Германи - 72, Финлянди - 38, Канада - 32, Украина - 30, Раççей - 23 :
• Краснодар Ен - 46, Калининград облаçĕ - 40, Орёл облаçĕ - 35, Мускав облаçĕ - 31, Ленинград облаçĕ - 29, Воронеж облаçĕ - 28, Красноярск Ен - 23.

Тулă апат-çимĕçĕ

• Тулă çăнăхĕ
• Макаронсем
• Кĕрпе
  • Маннă кĕрпи
  • Кус-кус
  • Булгур

Çавăн пекех пăхăр

Ясмăк, Пăрçа, Шалçа пăрçи, Сĕлĕ, Кукурусă, Рапсă, Вир, Хура тулă, Рис, Урпа.

• Тулă хули
• Тулă ăрăвĕ

Каçăсем

• Watson L., Macfarlane T.D., and Dallwitz M.J. Triticum L. (акăлч.). The grass genera of the world: descriptions, illustrations, identification, and information retrieval; including synonyms, morphology, anatomy, physiology, phytochemistry, cytology, classification, pathogens, world and local distribution, and references. Institute of Botany, Chinese Academy of Sciences (1993). çăлкуçран архивланă 3 Нарӑс уйӑхӗн 2012. Тĕрĕсленĕ 14 Раштав уйӑхӗн 2011.
• Triticum (акăлч.). The Plant List. Version 1.1 Published on the Internet; http://www.theplantlist.org/ (accessed 1st January) (2013). Тĕрĕсленĕ 11 Чӳк уйӑхӗн 2020.
• Пшеница — статья из «Энциклопедии Кольера»
• Фотография разных зёрен пшеницы на Flickr
• Раздел посвящённый выращиванию пшеницы на agromage.com
• ГОСТ Р 52554-2006 Пшеница. Технические условия