acz

See also: ACZ and -acz

Translingual

Symbol

acz

1. (international standards) ISO 639-3 language code for Acheron.

See also

• Wiktionary's coverage of Acheron terms

Old Polish

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *ače. First attested in the 14th century.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /at͡ʃ/
• IPA^(key): (15^th CE) /at͡ʃ/

Conjunction

acz

1. (attested in Lesser Poland, Greater Poland, Masovia) introducing a real conditional; if

   acz niegdzie ― if anywhere

   acz zaprawdę ― if true

   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[1], Krakow, page 14b:

     Acz my... chemi otrzymacz sbauene..., ny przes kogo gynszego ne mamy otrzymacz tego, gedno pres dar ducha svøtego

     [Acz my... chcemy otrzymać zbawienie..., ni przez kogo jinszego nie mamy otrzymać tego, jedno przez dar Ducha Świętego]

   • 1887, 1889 [1397], Józef Lekszycki, editor, Die ältesten großpolnischen Grodbücher, volume II, number 564, Pyzdry, Gniezno, Kościan:

     Swaczimi, acz sø kthore rani dani Maczeyewi a Yanowi, to se stalo za gich poczøthkem

     [Świaczymy, acz są ktore rany dany Maciejewi a Janowi, to sie stało za jich początkiem]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[2], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 138, 7:

     Kamo od oblycza twego vczekø? Acz wstøpø na nebo, ty tamo ges; acz wstøpø do pekla, tu ty ges (si ascendero in coelum, tu illic es; si descendero in infernum, ades)

     [Kamo od oblicza twego uciekę? Acz wstąpię na niebo, ty tamo jeś; acz wstąpię do piekła, tu ty jeś (si ascendero in coelum, tu illic es; si descendero in infernum, ades)]

   • 1884 [c. 1455-1460], “Die Magdeburger Urtheile. Ein Deutschen Rechtes in polnischer Sprache aus der Mitte des XV Jahrhunderts”, in Aleksander Brückner, editor, Archiv für slavische Philologie, volume VI, page 364:

     Gego brath, acz od gednego oczczą, ma wzancz gego gymyenye po gego smyerczy

     [Jego brat, acz od jednego oćca, ma wziąć jego jimienie po jego śmierci]

   • 1885-2024 [c. 1428], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎^[3], volume I, Międzyrzecz, Warsaw, page 492:

     Acz negdze sicubi

     [Acz niegdzie sicubi]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[4], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 88, 30:

     Acz zaprawdø sinowe iego ostali sø zacona mego..., nawedzø w metle lychoti gich (si autem dereliquerint..., visitabo in virga iniquitates eorum)

     [Acz zaprawdę synowie jego ostali są zakona mego..., nawiedzę w mietle lichoty jich (si autem dereliquerint..., visitabo in virga iniquitates eorum)]

2. (attested in Lesser Poland) at least
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[5], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 26, 5:

     Acz (si) vstawø przeciwo mne grodi, ne bødze se bacz serce moie

     [Acz (si) ustawią przeciwo mnie grody, nie będzie sie bać sierce moje]

   • 1874-1891 [XV p. post.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[6], [7], [8]}, volume I, page XLV:

     Wyeza dokonana a myesszek wyproznyony czyny czleka, acz (sed) nyerichlo, ale barzo mąndrego

     [Wieża dokonana a mieszek wyproźniony czyni człeka, acz (sed) nierychło, ale barzo mądrego]

3. (attested in Lesser Poland) because
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[9], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 7, 3–4:

     Bosze moy, acz iesm vczinil to, acz iest lichota w moiu røku, acz iesm se wraczal odplaczaiøczim mne zla, doostoyno iest, bich spadl od mogich neprzy[a]czol prosznich (si feci istud, si est iniquitas in manibus meis, si reddidi retribuentibus mihi mala, decidam merito ab inimicis meis inanis)

     [Boże moj, acz jeśm uczynił to, acz jest lichota w moju ręku, acz jeśm sie wracał odpłacającym mnie zła, dostojno jest, bych spadł od mojich nieprzyj[a]cioł proznych (si feci istud, si est iniquitas in manibus meis, si reddidi retribuentibus mihi mala, decidam merito ab inimicis meis inanis)]

4. (attested in) introduces an object clause; that
   • 1884 [c. 1455-1460], “Die Magdeburger Urtheile. Ein Deutschen Rechtes in polnischer Sprache aus der Mitte des XV Jahrhunderts”, in Aleksander Brückner, editor, Archiv für slavische Philologie, volume VII, page 561:

     Movyą acz... Myenyly acz... Przysagą acz... Pyssaly acz... Wysznaly szye ktho acz

     [Mowią acz... Mienili acz... Przysięgą acz... Pisali acz... Wyznali sie kto acz]

   • 1930 [c. 1455], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[10], 18, 30:

     Racz my otpuszczycz, acz prosyø czyebye (ne quaeso... indigneris, domine, si loquar)

     [Racz mi otpuścić, acz proszę ciebie (ne quaeso... indigneris, Domine, si loquar)]

5. (attested in Masovia) introduces a subject clause; that
   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 6:

     Nye ma ganyebnee any dzywne mnymano bicz, acz podlug myenyenya czassow obiczage a dzege lyvczke szą odmyenyayø (non debet reprehensibile nec mirum iudicari, si secundum temporum varietatem consuetudines et statuta humana varientur)

     [Nie ma ganiebne ani dziwne mnimano być, acz podług mienienia czasow obyczaje a dzieje ludzkie się odmieniają (non debet reprehensibile nec mirum iudicari, si secundum temporum varietatem consuetudines et statuta humana varientur)]

6. (attested in Greater Poland) The meaning of this term is uncertain.
   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 43r:

     Dummodo alsz lang yesth thak acz

     [Dummodo alsz lang jest tak acz]

Particle

acz

1. (attested in Lesser Poland, Greater Poland) interrogative particle: introduces a yes-no question
   • 1884 [c. 1455-1460], “Die Magdeburger Urtheile. Ein Deutschen Rechtes in polnischer Sprache aus der Mitte des XV Jahrhunderts”, in Aleksander Brückner, editor, Archiv für slavische Philologie, volume VI, page 381:

     Kako wyele maya bycz przyszasznykow na nyem: acz gych mnyey nye moze bicz albo acz gych nye wyaczey trzebą kv wszelkyey rzeczy?

     [Kako wiele mają być przysiężnikow na niem: acz jich mniej nie może być albo acz jich nie więcej trzeba ku wszelkiej rzeczy?]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[11], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 88, 35:

     Iednøø przisøgl iesm w swøtem moiem: acz Dawidem selszø?

     [Jedną przysiągł jeśm w świętem mojem: acz Dawidem sełżę?]

   • 1858 [c. 1408], Wojciech Szurkowski z Ponieca, “Wyroki sądów miejskich czyli ortyle [Urban court rulings i.e. "Ortyls"]”, in Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Historia prawodawstw słowiańskich [History of Slavic lawmaking], volume 6, Poniec, page 79:

     Przyszla... vmarlego zona... y pythala, acz ona nye gest blysza kv dokazanyv

     [Przyszła... umarłego żona... i pytała, acz ona nie jest blisza ku dokazaniu]

   • 1872 [1402], Konstanty Małkowski, editor, Przegląd najdawniejszych pomników języka polskiego‎^[12], page 119:

     Ya *chiczi thu otpoveczecz podle *møch listow papeskych, aczesz mi thi *moczon sandczicz o me prawo pape[s]ke

     [Ja *chiczi tu otpowiedzieć podle mych listow papieskich, acześ mi ty moczen sędzić o me prawo papie[s]kie]

Derived terms

conjunctions

• acz jedno
• acz nic ale
• aczby
• aczci
• aczciby
• aczkakole
• aczkole
• aczkoli
• aczkoliby
• aczkolić
• aczkolwie
• aczle
• aczli
• aczliby
• aczżeż
• jedno acz
• le acz

 

Descendants

• Polish: acz

References

• Boryś, Wiesław (2005) “acz”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “acz”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “acz”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “acz”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “acz”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Polish

Etymology

Inherited from Old Polish acz.

Pronunciation

 

• IPA^(key): /ˈat͡ʂ/

• (Middle Polish) IPA^(key): /ˈat͡ʂ/

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -at͡ʂ
• Syllabification: acz

Conjunction

acz

1. (literary) although, albeit

   Synonyms: aczkolwiek, chociaż, choć

2. (Middle Polish) if

   Synonym: jeśli

3. (Middle Polish) because

   Synonym: ponieważ

4. (Middle Polish) or, either … or

   Synonyms: albo, bądź, czy

5. (Middle Polish) and so

   Synonym: a więc

Particle

acz

1. (Middle Polish) interrogative particle: introduces a yes-no question

   Synonym: czy

2. (Middle Polish) emphasis particle

   Synonym: nawet

3. (Middle Polish) limiting particle

   Synonym: przynajmniej

4. (Middle Polish) imperative particle

   Synonym: niech

5. (Middle Polish) The meaning of this term is uncertain.
   • 1564, J. Mączyński, Lexicon‎^[13], page 340a:

     Queis, ablativus, Acz.

     [Queis, ablativus, Acz.]

   • 1588, A. Calepinus, Dictionarium decem linguarum‎^[14], page 149b:

     Caeteroquin – Acz

     [Caeteroquin – Acz]

Related terms

conjunctions/particles

• (Middle Polish) aczci
• (Middle Polish) aczej
• (Middle Polish) aczkolek
• (obsolete) aczkoli
• (Middle Polish) aczkolwie
• aczkolwiek
• (Middle Polish) aczkolwiekci
• (Middle Polish) aczkolwiekciem

 

Further reading

• acz in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• acz in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “acz”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• “ACZ”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 19.09.2022
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “acz”, in Słownik języka polskiego, volume 1, page 4
• Aleksander Zdanowicz (1861) “acz”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1900), “acz”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 1, Warsaw, page 6