Montzoi: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

17:46, 4 apirila 2015ko berrikusketa

Montzoia urtaro batetik bestera norabidea aldatzen duen atmosferako zirkulazio orokorreko haize-sistema da: fenomenoa latitude txikietako Afrika mendebaldetik Ozeano Barerainoko lurraldeetan gertatzen da eta prezipitazio eta tenperatura patroien aldaketa bortitzak sorrarazten ditu.

Kokapena

Montzoirik ezagun eta gogorrenak Indiakoak dira: izan ere, udan, kontinenteko airea beroagoa da eta, hortaz, presioa baxuagoa, Indiako ozeanoko aire hezea sartzen da. Aireak India iparraldeko mendien kontra jo ondoren, gorantz igo eta hoztu egiten da; hori dela kausa, kondentsatu da eta prezipitazio handiak sortzen ditu. Neguan, aldiz, itsas inguruneko airea beroagoa da eta presioa, baxuagoa; beraz, kontinenteko aire hotz eta lehorrak itsasorantz higitzen dira. Neguko montzoi lehorra ahulagoa da, kontinentearen eta ozeanoaren arteko tenperatura-aldea udakoa baino txikiagoa izaten baita.

Sorrera

Montzoien urteko zikloa eguzki-erradiazioaren eta lurraren eta uraren berotzeko ahalmen desberdintasunaren ondorio zuzena da. Urak eguzkitiko argia hainbat sakoneratan xurga dezakeenez, gutxiago islatzen da atmosferara, lurrak baino bero-energia handiagoa gordetzen baitu. Lur-masek beroa azkarrago jaso eta galtzen dute, xurgapena gainazalean bakarrik gertatzen baita. Oreka energetikoa mantentzeko, bero-energiaren soberako lekuetatik eskasiakoetara igarotzen da, eta itsasoa eta lurraren artean, lur-itsaso brisaren ondorioz gertatzen da. Esate baterako, udako egun beroetan lurreko airea lehenago berotzen da; hori dela eta, igo egiten da eta horrek uzten duen lekua itsasotiko aire hotzak betetzen du: itsas brisa izeneko fenomenoa da.

Montzoiak antzerako zerbait dira, askoz ere eskala handiagoan, ordea. Itsasoz inguraturiko kontinente batean bero-energia pilatzean dentsitate baxuko aire masak sortzen dira, hots, presio apaleko zonaldeak; itsas ingurunean, berriz, presio altua nagusi da. Beraz, airea presio altuetatik baxuetara mugitzen denez, itsasoko aire masa kontinenterantz higitzen da, oreka energetiko orokorra lortzeko.

Gainazal lurtar eta itsastarren arteko desoreka energetikoak gertatzen diren bitartean, Lurraren inklinazioaren eraginez gertatzen den beroketaren espazio eta denbora aldaketak urtaroetako desoreka energetikoak sortzen ditu hemisferioetan. Udako hiletan erradiazio zuzen handiena jasotzen duen lurraldeak beroketa erradiaktibo netoa jasaten du, hau da, atmosferara isurtzen dena baino eguzkiaren energia handiagoa jasotzen da. Era berean, neguan dagoen hemisferioan hozketa energetiko netoa gertatzen da. Urtean zehar bero-energia handiegiko eta txikiegiko lurraldeak aldatzen direnez, garraio-norabidea ere aldatu egiten da.

Klimaren ezaugarriak

Montzoi klimetan euri asko egiten du urtean, baina euri horiek udako hiruzpalau hilabeteetan egiten ditu. Montzoien eraginpean dauden eremuek izaten dute klima mota hori, eta badute ezaugarri berezi bat: haize alisioen eraginak urtaroak sasoiz aldatzen dituzte, eta euritea eta lehortea txandakatzen dira.

Montzoien nondik norakoa ez da argitzen erraza, aldi berean izaten baitu tenperaturen eragina eta haize dinamikarena, eta orobat elkarren arteko eragina izaten dute itsasoko eta lehorreko gainazalen proportzioak, orografiak, eta latitude tropikaletako eta latitude epeletako egurats zirkulazioak.

Hasteko, lurrak eta itsasoak berotzeko edo hozteko duten ahalmenak ozeanoaren eta kontinentearen arteko tenperatura eta presio gradientea sortzen du.

Horrez gainera, alde batetik, udan Tibeteko goi-ordokia asko berotzen da, eta eragin handia izaten du bero iturri gisa, eta, bestetik, Tropiko Arteko Konbergentzia Eremua (TAKE) India gainean 25° Iparreraino mugitzen da ohi ez bezala; aldi berean, ekialdeko haizeek gogor jotzen dute goialdeko troposferan, haize laster oso indartsu eta norabide jakineko batez, eta haize laster hori Txinako hegoaldeko itsasotik Arabiako hegoalderaino hedatzen da.

Haren eragin dinamikoa erabakigarria izaten da eremu horretako eguraldirako eta klimarako.

Udazkena hasten denean eguraldia aldatu egiten da. Lehenik, ozeanoaren tenperaturaren eta lurraren tenperaturaren arteko aldea gero eta txikiagoa izaten da, eta hegoaldeko haize lasterrak ahuldu egiten dira; bigarrenik, erdiko latitudeetako mendebaleko haizeek hegoalderantz jotzen dute, eta batzuetan Himalaiaren hegoaldeko isurialdean jotzen dute, eta tropikoko zirkulazioa desegiten dute horrela. Goialdean ekialdeko aire-zurrustaren ordez mendebaleko haizeek gogor jotzen dute, eta bi haize lasterretan daude banatuak haize horiek, bata Tibet-Himalaiaren iparraldekoa eta bestea Tibet-Himalaiaren hegoaldekoa; lur azalean, berriz, Siberiako aire hotzeko antizikloiak kontinentearen barrualdea hartzen du. Aldaketa horrekin udako zirkulazio sistema hausten da, eta haizeek iparraldetik edo ipar-ekialdetik jotzen dute. Egoera horrek udaberria arte irauten du. Udan, mendebaleko haizeak iparralderago mugitu eta Himalaiaren hegoaldean jotzen duen haize lasterra gelditzen den bezain laster, berriz hasten da abian ekialdeko ekuatoreko haize-zurrusta, eta orduan hasten da udako montzoia.

Montzoia hastearekin batera, giro freskoaren eta lehortasunaren ordez berotasuna eta hezetasuna nagusitzen dira, eta etengabe egiten du euria.

Montzoien zirkulazioak eragin handiagoa izaten du Indiako ozeanoaren inguruko lurraldeetan, eta gutxiago Asia ekialdean (Txina erdialdean eta Japoniako iparraldean).

Eremu horretatik kanpo, beste eremu batzuetan ere haizeak urtaroka aldaketa handiak izaten ditu, eta horiei ere montzoi klimak esaten zaie. Eskualde bakoitzean klima horiek zeinek bere baldintza eta tankera bereziak dituen arren, oro har, udan ozeanoetako haize-zurrusten eragina izaten dute, eta horiek Saharako eta Arabiako, Indiako ipar-mendebaleko eta Asia erdialdeko presio apalak hartzen dituzte; eta neguan kontinenteetako alisioen aire tropikalezko masen eragina izaten dute, batzuetan alisio horiek tenperatura freskoak izaten dituzte, antizikloiaren erdigunean aire bero masa bat aire hotz masa baten gainean zeharretara mugitzen denean.

Mumbai da klima mota horren adibide adierazgarri bat; ia euri guztia lau hilabetetan egiten du, ekainetik irailera, eta gainontzean oso euri gutxi egiten du; euri jasekin batera izaten diren hodiek tenperatura epeltzen dute, eta, beraz, urteko hilik beroenak maiatzean eta ekainean izaten dira, eta tenperatura gorenak berrogei gradu zentigradutara iristen dira. Neguan, hezetasun gutxi izaten delarik eta haizeek kontinenteen barrualdetik jotzen dutelarik, tenperaturak jaitsi egiten dira eta izotza ere egin dezake.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik hartu da. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Ikus, gainera

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Montzoi

@@ 9. lerroa: / 9. lerroa: @@
 == Sorrera ==
-Montzoien urteko zikloa [[eguzki]]-erradiazioaren eta lurraren eta uraren berotzeko ahalmen desberdintasunaren ondorio zuzena da. Urak eguzkitiko argia hainbat sakoneratan xurga dezakeenez, gutxiago islatzen da [[atmosfera]]ra, lurrak baino bero-energia handiagoa gordetzen baitu. Lur-masek beroa azkarrago jaso eta galtzen dute, xurgapena gainazalean bakarrik gertatzen baita. Oreka energetikoa mantentzeko, bero-energiaren soberako lekuetatik eskasiakoetara igarotzen da, eta itsasoa eta lurraren artean, lur-itsaso [[brisa]]ren ondorioz gertatzen da. Esate baterako, udako egun beroetan lurreko airea lehenago berotzen da; hori dela eta, igo egiten da eta horrek uzten duen lekua itsasotiko aire hotzak betetzen du: itsas brisa izeneko fenomenoa da.
+Montzoien urteko zikloa [[eguzkia|eguzki]]-erradiazioaren eta lurraren eta uraren berotzeko ahalmen desberdintasunaren ondorio zuzena da. Urak eguzkitiko argia hainbat sakoneratan xurga dezakeenez, gutxiago islatzen da [[atmosfera]]ra, lurrak baino bero-energia handiagoa gordetzen baitu. Lur-masek beroa azkarrago jaso eta galtzen dute, xurgapena gainazalean bakarrik gertatzen baita. Oreka energetikoa mantentzeko, bero-energiaren soberako lekuetatik eskasiakoetara igarotzen da, eta itsasoa eta lurraren artean, lur-itsaso [[brisa]]ren ondorioz gertatzen da. Esate baterako, udako egun beroetan lurreko airea lehenago berotzen da; hori dela eta, igo egiten da eta horrek uzten duen lekua itsasotiko aire hotzak betetzen du: itsas brisa izeneko fenomenoa da.
-[[Fitxategi:Heavy clouds over Salt Lake, Calcutta.JPG|thumb|left|300px|Montzoi hodeiak [[Kolkata]]n ([[India]])]]
+[[Fitxategi:Heavy clouds over Salt Lake, Calcutta.JPG|thumb|left|300px|Montzoi hodeiak [[Kalkuta|Kolkatan]] ([[India]])]]
 Montzoiak antzerako zerbait dira, askoz ere eskala handiagoan, ordea. Itsasoz inguraturiko kontinente batean bero-energia pilatzean dentsitate baxuko aire masak sortzen dira, hots, presio apaleko zonaldeak; itsas ingurunean, berriz, presio altua nagusi da. Beraz, airea presio altuetatik baxuetara mugitzen denez, itsasoko aire masa kontinenterantz higitzen da, oreka energetiko orokorra lortzeko.
@@ 20. lerroa: / 20. lerroa: @@
 Montzoi klimetan euri asko egiten du urtean, baina euri horiek udako hiruzpalau hilabeteetan egiten ditu. Montzoien eraginpean dauden eremuek izaten dute klima mota hori, eta badute ezaugarri berezi bat: haize [[alisio]]en eraginak urtaroak sasoiz aldatzen dituzte, eta euritea eta lehortea txandakatzen dira.
-Montzoien nondik norakoa ez da argitzen erraza, aldi berean izaten baitu tenperaturen eragina eta haize dinamikarena, eta orobat elkarren arteko eragina izaten dute itsasoko eta lehorreko gainazalen proportzioak, [[orografia]]k, eta latitude [[tropikal]]etako eta latitude epeletako [[egurats]] zirkulazioak.
+Montzoien nondik norakoa ez da argitzen erraza, aldi berean izaten baitu tenperaturen eragina eta haize dinamikarena, eta orobat elkarren arteko eragina izaten dute itsasoko eta lehorreko gainazalen proportzioak, [[orografia]]k, eta latitude [[klima tropikal|tropikaletako]] eta latitude epeletako [[lurraren atmosfera|egurats]] zirkulazioak.
 Hasteko, lurrak eta itsasoak berotzeko edo hozteko duten ahalmenak ozeanoaren eta kontinentearen arteko tenperatura eta presio gradientea sortzen du.
-Horrez gainera, alde batetik, udan [[Tibeteko goi-ordokia]] asko berotzen da, eta eragin handia izaten du bero iturri gisa, eta, bestetik, [[Tropiko Arteko Konbergentzia Eremua]] (TAKE) [[India]] gainean 25° Iparreraino mugitzen da ohi ez bezala; aldi berean, ekialdeko haizeek gogor jotzen dute goialdeko [[troposfera]]n, haize laster oso indartsu eta norabide jakineko batez, eta haize laster hori [[Txina]]ko hegoaldeko itsasotik [[Arabia]]ko hegoalderaino hedatzen da.
+Horrez gainera, alde batetik, udan [[Tibeteko goi-lautada|Tibeteko goi-ordokia]] asko berotzen da, eta eragin handia izaten du bero iturri gisa, eta, bestetik, [[Tropiko Arteko Konbergentzia Eremua]] (TAKE) [[India]] gainean 25° Iparreraino mugitzen da ohi ez bezala; aldi berean, ekialdeko haizeek gogor jotzen dute goialdeko [[troposfera]]n, haize laster oso indartsu eta norabide jakineko batez, eta haize laster hori [[Txinako Herri Errepublika|Txinako]] hegoaldeko itsasotik [[Arabia]]ko hegoalderaino hedatzen da.
 Haren eragin dinamikoa erabakigarria izaten da eremu horretako eguraldirako eta klimarako.
@@ 33. lerroa: / 33. lerroa: @@
 Montzoia hastearekin batera, giro freskoaren eta lehortasunaren ordez berotasuna eta hezetasuna nagusitzen dira, eta etengabe egiten du euria.
-Montzoien zirkulazioak eragin handiagoa izaten du [[Indiako ozeanoa]]ren inguruko lurraldeetan, eta gutxiago [[Asia ekialdea]]n ([[Txina]] erdialdean eta [[Japonia]]ko iparraldean).
+Montzoien zirkulazioak eragin handiagoa izaten du [[Indiako ozeanoa]]ren inguruko lurraldeetan, eta gutxiago [[Ekialdeko Asia|Asia ekialdean]] ([[Txinako Herri Errepublika|Txina]] erdialdean eta [[Japonia]]ko iparraldean).
 Eremu horretatik kanpo, beste eremu batzuetan ere haizeak urtaroka aldaketa handiak izaten ditu, eta horiei ere montzoi klimak esaten zaie. Eskualde bakoitzean klima horiek zeinek bere baldintza eta tankera bereziak dituen arren, oro har, udan ozeanoetako haize-zurrusten eragina izaten dute, eta horiek [[Sahara]]ko eta Arabiako, Indiako ipar-mendebaleko eta Asia erdialdeko presio apalak hartzen dituzte; eta neguan kontinenteetako alisioen aire tropikalezko masen eragina izaten dute, batzuetan alisio horiek tenperatura freskoak izaten dituzte, antizikloiaren erdigunean aire bero masa bat aire hotz masa baten gainean zeharretara mugitzen denean.