چرخند
| بخشی از نوشتارها درباره |
| هوا |
|---|
|
|
چرخند[۱] یا سیکلون (به انگلیسی: Cyclone) اصطلاحی در هواشناسی است که به بررسی مستقیم جهت حرکت یک توده هوا می‌پردازد. خود توده هوا نیز بستگی مستقیم به منطقه جغرافیایی و محدوده انتقالی توده هوا دارد به گونه‌ای که جهت حرکت یک توده هوا در نیم‌کره شمالی با جهت حرکتی یک توده هوا در نیم‌کره جنوبی دقیقاً برعکس یکدیگر و برخلاف هم است.
چرخند توده هوای بزرگی است که به دور یک مرکز کمفشار اتمسفری می‌چرخد. این گردش در نیم‌کره جنوبی به صورت ساعت‌گرد و در نیم‌کره شمالی پادساعت‌گرد است (در صورت دید از بالا).[۲][۳] جهت گردش واچرخند در دو نیم‌کره، برعکس است. چرخندها با بادهای مارپیچی به سمت داخل مشخص می‌شوند که گرد یک مرکز کمفشار می‌چرخند.[۴][۵] بزرگ‌ترین سامانه‌های کمفشار در بزرگ‌ترین مقیاس (مقیاس هواشناسی سینوپتیک) عبارتند از تاوه‌های قطبی و چرخندهای برون‌حاره‌ای. چرخندهای با هسته گرم مانند چرخندهای حاره‌ای و چرخندهای جنب‌حاره‌ای نیز در مقیاس سینوپتیک قرار می‌گیرند. میان‌چرخندها، پیچندها و تنوره‌های دیو در مقیاس کوچک‌تر میانی دسته‌بندی می‌شوند.[۶][۷]
چرخندهای سطوح فوقانی می‌تواند بدون حضور کمفشار سطحی وجود داشته باشند و می‌توانند در طول ماه‌های تابستان در نیم‌کره شمالی از ناوه حاره‌ای تروپوسفر فوقانی جدا شوند. چرخندها در سیاره‌های فرازمینی مانند مریخَ، مشتری و نپتون نیز دیده شده‌اند.[۸][۹] فرایند شکل‌گیری و تشدید چرخند را چرخندزایی می‌نامند.[۱۰] چرخندهای برون‌حاره‌ای در مناطق بزرگی که تضادهای دمایی عرض جغرافیایی میانی افزایش می‌یابد و به نام پهنه‌های کژفشار خوانده می‌شود، به صورت امواج شروع می‌شوند. این مناطق با بسته شدن و تشدید گردش سیکلونی، جبهه‌های هوا را شکل می‌دهند. چرخندهای برون‌حاره‌ای بعداً در چرخه حیات خود، همان‌طور که توده‌های هوای سرد هوای گرم‌تر را تحت تأثیر قرار می‌دهند به‌هم‌رسیده و تبدیل به سامانه‌های هسته سرد می‌شوند. مسیر یک چرخند در طول چرخه حیات ۲ تا ۶ روزه خود توسط جریان رودباد جنب‌حاره‌ای هدایت می‌شود.
جبهه‌های هوا مرز بین دو توده هوا با دما، رطوبت و چگالی متفاوت را مشخص کرده و با برجسته‌ترین پدیده‌های هواشناسی همراه هستند. جبهه‌های سرد قوی معمولاً دارای نوارهای باریکی از توفان تندری و هوای شدید هستند و ممکن است در برخی مواقع با خطوط تندوزه یا خطوط خشک پیش از آن همراه باشند. چنین جبهه‌هایی از غرب مرکز گردش تشکیل می‌شوند و عموماً از غرب به شرق حرکت می‌کنند؛ جبهه‌های گرم از شرق مرکز چرخند حرکت کرده و معمولاً با بارش ابر پوشنی و مه همراه هستند. جبهه‌های گرم جلوتر از مسیر چرخند به سمت قطب جغرافیایی حرکت می‌کنند. جبهه‌های مسدود در اواخر چرخه حیات چرخند در نزدیکی مرکز چرخند تشکیل می‌شوند و اغلب به دور مرکز توفان می‌پیچند.
چرخندزایی حاره‌ای روند تشکیل و توسعه چرخندهای حاره‌ای را شرح می‌دهد. چرخندهای حاره‌ای به دلیل گرمای نهان ناشی از فعالیت‌های توفان تندری قابل توجه تشکیل شده و دارای هسته گرم هستند.[۱۱][۱۲] چرخندها می‌توانند بین فازهای برون‌حاره‌ای، جنب‌حاره‌ای و حاره‌ای جابه‌جا شوند.[۱۳] میان‌چرخندها به صورت سیکلون‌های هسته گرم بر روی زمین شکل می‌گیرند و می‌توانند منجر به تشکیل پیچند شوند.[۱۴] پیچند دریایی نیز می‌تواند از میان‌چرخندها تشکیل شود، اما اغلب در محیط‌های با ناپایداری زیاد و چینش باد عمودی کم ایجاد می‌شود.[۱۵] در اقیانوس اطلس و شمال شرقی اقیانوس آرام، معمولا چرخند حاره‌ای را به نام توفند (هاریکان) می‌شناسند (برگرفته از نام هوراکان، خدای باد باستانی آمریکای مرکزی)، در اقیانوس هند و اقیانوس آرام جنوبی به آن چرخند، و در شمال غربی اقیانوس آرام به آن تیفون می‌گویند.[۱۶] رشد ناپایداری در تاوه‌ها جهانی نیست. به عنوان مثال، اندازه، شدت، همرفت مرطوب، تبخیر سطحی، مقدار دمای پتانسیل در هر ارتفاع بالقوه می‌تواند بر تکامل غیرخطی یک تاوه تأثیر بگذارد.[۱۷]
نگارخانه
[ویرایش]-
چرخند گونو بر روی دریای عرب
-
چرخند گونو در نزدیکی سواحل ایران
-
چرخند فت روی عمان
-
چرخند Yeymin روی بلوچستان پاکستان
-
چرخند آشوبا روی دریای عرب
جستارهای وابسته
[ویرایش]- چرخند حاره‌ای
- چرخند جنب‌حاره‌ای
- چرخند برون‌حاره‌ای
- پیچند
- توفند اقیانوس اطلس
- چرخند حاره‌ای منطقه استرالیا
منابع
[ویرایش]- ↑ «چرخند» [علوم جَوّ] هم‌ارزِ «cyclone»؛ منبع: گروه واژه‌گزینی. جواد میرشکاری، ویراستار. دفتر دوم. فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۶۴-۷۵۳۱-۳۷-۰ (ذیل سرواژهٔ چرخند)
- ↑ Glossary of Meteorology (June 2000). "Cyclonic circulation". American Meteorological Society. Archived from the original on 2018-12-25. Retrieved 2008-09-17.
- ↑ Glossary of Meteorology (June 2000). "Cyclone". American Meteorological Society. Archived from the original on 2018-12-25. Retrieved 2008-09-17.
- ↑ BBC Weather Glossary (July 2006). "Cyclone". بی‌بی‌سی. Archived from the original on 2006-08-29. Retrieved 2006-10-24.
- ↑ "UCAR Glossary — Cyclone". University Corporation for Atmospheric Research. Archived from the original on 2018-12-25. Retrieved 2006-10-24.
- ↑ National Hurricane Center (2012). Glossary of NHC terms. بایگانی‌شده در ۲۰۱۲-۰۹-۲۷ توسط Wayback Machine Retrieved on 2012-08-13.
- ↑ I. Orlanski (1975). "A rational subdivision of scales for atmospheric processes". Bulletin of the American Meteorological Society. 56 (5): 527–530. Bibcode:1975BAMS...56..527.. doi:10.1175/1520-0477-56.5.527.
- ↑ David Brand (1999-05-19). "Colossal cyclone swirling near Martian north pole is observed by Cornell-led team on Hubble telescope". دانشگاه کرنل. Archived from the original on June 13, 2007. Retrieved 2008-06-15.
- ↑ Samantha Harvey (2006-10-02). "Historic Hurricanes". ناسا. Archived from the original on 2008-04-15. Retrieved 2008-06-14.
- ↑ Nina A. Zaitseva (2006). "Cyclogenesis". National Snow and Ice Data Center. Archived from the original on 2006-08-30. Retrieved 2006-12-04.
- ↑ "Tropical cyclogenesis". www-das.uwyo.edu. Archived from the original on 17 May 2021. Retrieved 12 January 2021.
- ↑ Stan Goldenberg (2004-08-13). "Frequently Asked Questions: What is an extra-tropical cyclone?". Atlantic Oceanographic and Meteorological Laboratory, Hurricane Research Division. Archived from the original on 2007-02-09. Retrieved 2007-03-23.
- ↑ Evans, Clark; Wood, Kimberly M.; Aberson, Sim D.; Archambault, Heather M.; Milrad, Shawn M.; Bosart, Lance F.; Corbosiero, Kristen L.; Davis, Christopher A.; Pinto, João R. Dias; Doyle, James; Fogarty, Chris; Galarneau, Thomas J.; Grams, Christian M.; Griffin, Kyle S.; Gyakum, John; Hart, Robert E.; Kitabatake, Naoko; Lentink, Hilke S.; McTaggart-Cowan, Ron; Perrie, William; Quinting, Julian F. D.; Reynolds, Carolyn A.; Riemer, Michael; Ritchie, Elizabeth A.; Sun, Yujuan; Zhang, Fuqing (1 November 2017). "The Extratropical Transition of Tropical Cyclones. Part I: Cyclone Evolution and Direct Impacts". Monthly Weather Review. 145 (11): 4317–4344. Bibcode:2017MWRv..145.4317E. doi:10.1175/MWR-D-17-0027.1. hdl:1959.4/unsworks_47895. S2CID 38114516.
- ↑ Forces of Nature. Tornadoes : the mesocyclone. بایگانی‌شده در ۲۰۰۸-۰۶-۱۶ توسط Wayback Machine Retrieved on 2008-06-15.
- ↑ خدمات هواشناسی ملی ایالات متحده آمریکا Key West summary of waterspout types
- ↑ "Frequently asked questions". Hurricane Research Division. Archived from the original on 2011-03-09. Retrieved 2006-04-08.
- ↑ Rostami, Masoud; Zeitlin, Vladimir (July 2018). "An improved moist-convective rotating shallow-water model and its application to instabilities of hurricane-like vortices" (PDF). Quarterly Journal of the Royal Meteorological Society. 144 (714): 1450–1462. Bibcode:2018QJRMS.144.1450R. doi:10.1002/qj.3292.