Camelia do Xapón

A camelia do Xapón ou xapoeiro (Camellia japonica) é a especie máis coñecida do xénero Camellia. Chamada simplemente camelia ou roseira de inverno, é un arbusto procedente de oriente pertencente á familia Theaceae. Moi común nos xardíns de Galicia, tense chamado a flor das Rías Baixas. É tamén a flor oficial do estado de Alabama nos Estados Unidos.

Distribución e hábitat

Atópase brava na China (Shandong e leste de Zhejiang), Taiwán, Corea do Sur e sur do Xapón. Medra en bosques, cunha altitude entre 300 e 1100 m. Adaptouse ben ás condicións climáticas e edáficas dalgunhas zonas de clima temperado e solos acedos coma o sur de Galicia. Moi común nos xardíns das Rías Baixas.

Descrición

A camelia C. japonica é unha arboriña ou arbusto de flor, duns 1,5 a 6 m de altura, que ocasionalmente acada os 11 m de alto. Algunhas variedades cultivadas incluso superan os 72m². As pólas máis novas son pardas ou púrpuras, tornándose cinsentas cos anos. As follas son alternas e coriáceas de cor verde escura brillante pola face anterior e verde pálida pola cara posterior, normalmente de 5 a 11 cm de longo por 2,5 a 6 cm de largo, cun pecíolo groso duns 5 a 10 mm de longo. As follas rematan en punta e os bordos son lixeiramente aserrados.

Silvestre, florece entre xaneiro e marzo. As flores aparecen ao longo das pólas, especialmente cara ás puntas destas e van normalmente sentadas nas mesmas ramas. Poden ir soas ou en parellas, e teñen uns 6 a 10 cm de diámetro cando estás completamente abertas. Hai arredor de nove bracteolas verdosas e nove sépalos. As flores da camelia brava e variedades pouco evoluídas teñen soamente seis ou sete pétalos de cor branca ou rosada, cada un duns 3 a 4,5 cm de longo e 1,5 a 2,5 cm de largo. As variedades cultivadas chegan a ter moitos pétalos. Os estames son numerosos duns 3 cm de longo, e fican ocultos nas variedades con numerosos pétalos centrais.

O froito consiste nunha cápsula en forma de bóla con tres compartimentos (lóculos), cada un cunha ou dúas sementes castañas de 1 ou 2 cm. A froitificación dáse entre setembro e outubro nas variedades bravas.

As eirugas dalgúns lepidópteros, coma a avelaíña: (Ectropis crepuscularia) aliméntanse das follas de camelia do Xapón. Os paxaros xaponeses chamados paxaros dos ollos brancos (Zosterops japonica) polinizan a Camellia japonica.

Taxonomía

A vella camelia do parque de Castrelos, en Vigo.

O xénero Camellia tomou o nome do xesuíta e botánico George Kamel. O nome da especie japonica deullo Carl von Linné en 1753 a causa de que Engelbert Kaempfer foi o primeiro en describir a planta cando estaba no Xapón.

Na Flora da China distínguense dúas variedades:

• C. japonica var. japonica é a dada por Linné, a típica que medra nos xardíns do dur da China, Corea e o Xapón. A flore ten un pedúnculo de 1 cm de longo e coas bracteolas e sépalos aveludados.
• C. japonica var. rusticana (Honda) T. L. Ming a variedade brava. A flor ten un pedúnculo máis curto, duns 5 mm de longo, con peliños pubestentes na base. As bracteolas e os sépalos son macíos (glabros) pola parte exterior.

Cultivo

Historia do cultivo

Camelia do Xapón no xardín do castelo de Pillnitz, Alemaña

A Camellia japonica aparece xa nas pinturas de porcelana chinesa dende o século XI. As primeiras pinturas adointa amosar a flor sinxela de cor vermella. Porén, unha flor branca aparece no pergamiño das Catro Pegas da dinastía Song.

O primeiro que trouxo a camelia a occidente foi Engelbert Kaempfer aló polo 1692, cirurxián xefe da compañía holandesa Dutch East India Company. Polo que as camelias comezaron a cultivarse en Europa no século XVIII.

Crese que foi Robert James de Essex, Inglaterra, o primeiro que levou a camelia a Inglaterra en 1739. Carl Peter Thunberg doou ao xardín botánico de Kew catro espécimes de camelia do Xapón, e unha camelia máis en 1780 ao xardín botánico do castelo de Pillnitz preto de Dresden en Alemaña, que aínda hoxe sobrevive e mide 8,9 m de alto e 11 m de diámetro.

As Camellia japonica máis vellas de Europa atópanse en Vila Nova de Gaia (Portugal), e en Caserta (Italia), ademais da do castelo de Pillnitzer (Alemaña). Todas elas plantáronse probabelmente a finais do século XVIII.

A camelia entrou en Galicia probabelmente a principios do século XIX dende Portugal. As camelias do Xapón máis antigas que se coñecen en Galicia e que aínda sobreviven son as do parque Castrelos (Quiñones de León) en Vigo. O xardín créase en tempos do primeiro marqués de Alcedo, existindo costancia de que o marqués de Loureiro en 1860 cultivara as primeiras camelias provenientes do seu alcouve de Portugal. O cultivo continuou co noveno Marqués de Valladares, a cargo de persoal inglés. Desa época conservamos un impresionante exemplar de C. japonica no xardín de buxos inglés na parte traseira do pazo.

Condicións de cultivo

Normalmente, a camelia non se dá ben en climas moi fríos. Porén téñense producido cultivares resistentes. Gostan da sombra, dos solos bastante acedos, húmidos e con boa drenaxe. En solos lamentos as raíces tenden a prodrecer.

Cultivares

A camelia do Xapón apréciase polas súas flores, que, segundo a súa forma, poden ser dos seguintes tipos:

• Simple: de 5 a 8 pétalos e con estames visibles nun círculo central.
• Semidobre: dúas ou máis fileiras de pétalos (máis de 8) lisos ou rizados. Estames visibles.
• Dobre incompleta: pétalos numerosos e imbricados. Estames visibles coa flor aberta.
• Dobre completa: numerosas fileiras de pétalos imbricados. Sen estames.
• En forma de anemone: unha ou máis fileiras de pétalos externos que rodean un centro globular formado por estames e petaloides.
• Dobre informal ou en forma de peonía: flor globular con mestura de pétalos irregulares e petaloides, ou de ambos, e estames.

Hai máis de 2000 cultivares desenvolvidos. A gama de cores das flores vai dende o vermello até o branco pasando polo rosa; ás veces con variedades multicolores, con raias ou con pintas. Os cultivares inclúen: 'Elegans' con grandes flores rosadas con estrías brancas; 'Guilio Nuccio' con pétalos rubios ou rosado e estames amarelos; 'Mathotiana Alba' con flores brancas, e Tsar con flores dobres de cor encarnada; 'Alba Plena' de flores moi brancas ; 'Unryu' con debuxos en zig-zag. “Unryu” significa “dragón nas nubes” en xaponés. Outro tipo pouco común é a chamada camelia cola de peixe ou C. japonica 'Kingyo-tsubaki'. As puntas das follas desta planta semellan a colas dos peixes.

Algúns cultivares galegos son: 'Cidade de Vigo', 'Bo Nadal', 'Leonor Magariños', 'Do Pozo' ou 'Millarenga'.

Galería de imaxes (cultivares)

• 
  Exemplar de flor simple.
• 
  'Chandler's Elegance'
• 
  'Dr Tinsley', unha flor semidobre.
• 
  'Nobilissima'
• 
  'Ashiya', un cultivar de flor simple.
• 
  'Colombo', flor de forma dobre informal ou de tipo peonía.
• 
  'Hikarugenji' (Souvenir de Henri Guichard)
• 
  Flor de camelia en forma de anemone.
• 
  'Jurys Yellow', un cultivar con flor de anemone.
• 
  Flor dobre completa.

Doenzas

Algunhas patoloxías producidas por fungos ou algas producen manchas nas follas que fan que aparezan puntos prateados e redondeados no face das mesmas, e poden facer incluso que caian. Mofo negro, máculas foliares; bugallos foliares ou podremias florais (que fan que estas tornen pardas e caian); podremia das raíces; e chancros causados polo fungo: Glomerella cingulata, que penetra polas feridas que a planta poida ter.

Entre as pragas, algúns insectos atacan a camelia como o escaravello Pantomorus cervinus, a cochinillas fariñentas Planococcus citri e Pseudococcus longispinus, os gurgullos Otiorhyncus salcatus e Otiorhyncus ovatus, ou a Fiorinia theae.

Algunhas enfermidades fisiolóxicas poden ser os danos resultado da salinidade do solo; cloroses causadas pola falla de certos elementos nutritivos no solo; a caída dos gomos ou botóns foliares por mor de exceso de auga, altas temperaturas, ou incluso a causa de ter testos demasiado pequenos que afogan a raíz.

Outros problemas poden ser os edemas ou queimaduras polo sol (asolamento). Non se sabe moito de problemas víricos na C. japonica.

A camelia na cultura

As camelias son vistas como símbolos de boa sorte no Aninovo e na primavera chinesa e incluso serven coma ofrendas para os deuses.

Unha das plantas máis importantes relacionadas coa camelia do Xapón é a Camellia sinensis, de onde vén a planta do té. Esta planta non acostuma usarse en xardinaría porque, a diferenza da japonica, ten unha flores brancas moi miúdas. Tampouco a planta do té entrou a formar parte na historia da arte coma a Camellia japonica. Porén tense usado moito en medicina tradicional durante a dinastía Shang. Primeiro fora usada para beberaxes durante a dinastía Zhou.

A mediados do século XIX, as camelias estaban moi de moda en Europa occidental. Isto inspirou a moitos artistas da época. Alexandre Dumas viuse influenciado pola morte moi temperá da cortesá parisiense Marie Duplessis en 1847, cando escribiu A Dama das Camelias. Verdi baseouse na obra de Dumas para compor La traviata.

Autores coma Rosalía xa falaban no século XIX da camelia en Galicia. Igualmente Curros Enríquez, Pondal, Pardo-Bazán, Fernández Flórez ou Cunqueiro mencionan a camelia nas súas obras.

"As dez virtudes da camelia:Son todas éstas: Lonxevidade; inmutabilidade; continuidade; resurrección; pureza; beleza; coorido; tesón; servicio e utilidade". Álvaro Cunqueiro.

Véxase tamén

Outros artigos

• Té