Հալեպ
| Քաղաք | ||
|---|---|---|
| Հալեպ | ||
| արաբ․՝ حلب | ||
Հալեպի ընդհանուր տեսարաններ Հալեպի միջնաբերդ • Հին Հալեպ Հալեպի Մեծ մզկիթ • Պարոն հյուրանոց Սուրբ Եղիա Մարոնի Մայր Եկեղեցի • Քուեյք գետ Հալեպի համայնապատկեր | ||
| Երկիր | ||
| Մարզ | Հալեպի մարզ | |
| Համայնք | Սիմեոն լեռան գավառ | |
| Հիմնադրված է | մ.թ.ա. 5 հազարամյակ թ. | |
| Առաջին հիշատակում | մ. թ. ա. 2500 | |
| Մակերես | 190 կմ² | |
| ԲԾՄ | 379 մ | |
| Պաշտոնական լեզու | Արաբերեն | |
| Բնակչություն | 2․301․570 մարդ (2005) | |
| Տեղաբնականուն | հալեպցի | |
| Ժամային գոտի | UTC+2, ամառը UTC+3 | |
| Հեռախոսային կոդ | 021 | |
| Պաշտոնական կայք | aleppo-city.gov.sy (արաբ.) | |
|
| ||
Հալեպ (Ալեպպո, Հալաբ (անտիկ շրջանում՝ Բերոյա, հայկ. աղբյուրներում‘ Բերիա, Տիբերիա, Խալիպոն, Խաղաբ), արաբ․՝ حَلَب, արևմտահայերէն՝ Հալէպ), Սիրիայի Արաբական Հանրապետության խոշորագույն քաղաք[1]։ Գտնվում է երկրի հյուսիս-արևմուտքում, Հալեպի մարզի վարչական կենտրոնն է։ Սիրիայի ամենամեծ հայկական գաղութ ունեցող քաղաքն էր. նախքան Սիրիական ճգնաժամը տարբեր գնահատականներով այստեղ ապրում էր 40-60 հազար հայ։
Անվանում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Քաղաքի մասին առաջին տեղեկությունները վերաբերում են մ․ թ․ ա․ 10-րդ դարին։ Հնում կոչվել է Հալաբ (այժմ արաբերենում շարունակվում է այդպես կոչվել)․ ոմանք գտնում են, որ այդ անվանումն ունի խեթական ծագում։ Անտիկ շրջանում հայտնի է եղել Բերոյա անունով։
Հայկական աղբյուրներում հիշատակվում է նաև Բերիա, Տիրերիա, Խալիպոն, Խաղաբ անուններով։ Եվրոպայում օգտագործվել է անվանման իտալերեն Aleppo ձև[2]։
Հալեպի հայ համայնք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հայկական գաղութի վերաբերյալ առաջին հավաստի տեղեկությունը կա 1329-ին Հալեպում գրված հայկական մի ձեռագրի հիշատակարանում, ըստ որի, XIV դ. Հալեպում եղել է հայկական համայնք և եկեղեցի՝ Սրբոց Քառասնից Մանկանց Մայր Եկեղեցին։ Հալեպը միջազգային տարանցիկ առևտրի կենտրոն դառնալով՝ նպաստել է հայ համայնքի վերելքին։ 1616-ին Հալեպում կար շուրջ 6 հազար, 1652-ին՝ ավելի քան 20 հազար հայ (Ջուղայից, Երևանից, Ղարաբաղից, Էրզրումից, Սեբաստիայից, Կիլիկիայից գաղթած)։ Հիմնականում վարպետ ոսկերիչներ, ակնագործներ, կաշեգործներ, մետաքսագործներ էին։ Նշանակալից էր հայ խոջաների (խոշոր առևտրականներ) դերը Սիրիայի միջազգային առևտրի և ապրանքափոխանակության մեջ։ Զբաղվելով Պարսկաստանի և Սիրիայի հում մետաքսի առևտրով՝ նրանք աշխույժ կապերի մեջ էին Վենետիկի, Ջենովայի, Լիվոռնոյի, Ամստերդամի, Մարսելի շուկաների հետ։ Նրանց ձեռքում էին Հալեպի մաքսատունն ու փողերանոցը։ XVII դ. վերջին հայ համայնքն անկում է ապրել (կապված միջազգային տարանցիկ առևտրում Հալեպի դերի նվազման և քրիստոնյաների նկատմամբ կամայականությունների ուժեղացման հետ)։ Վիճակը համեմատաբար բարելավվել է XIX դ. 40-ական թթ., երբ օտարերկրյա կապիտալի մուտքը նպաստել է Սիրիայի առևտրական կապերի զարգացմանը։ Եվրոպական վաճառականներն օգտվել են գլխավորապես հալեպահայ միջնորդ առևտրականների ծառայություններից։ 1880-90-ական թթ. հայ առևտրականները, դրամական խոշոր միջոցներ կուտակելով, ձեռնամուխ են եղել գորգագործության, տեքստիլի, պղնձագործության, կաշեգործության և այլ մանուֆակտուրաների ստեղծմանը։ Նրանց արտադրանքն առաքվել է Եվրոպա, ԱՄՆ և այլ երկրներ։
Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո շուրջ 60 հազար հայ գաղթականներ Արևմտյան Հայաստանից, Կիլիկիայից ապաստանել են Հալեպում։ 1999-ին հալեպահայերի թիվը մոտ 70 հազար էր։ Հալեպում են Հյուսիսային Սիրիայի հայության ազգային առաջնորդարանը, ազգային կուսակցությունների Սիրիայի ղեկավար մարմինները։ 1936-ին Հայ աշխատավորական միությունը, հնչակյան և ռամկավար կուս-ները Հալեպում կազմել են ֆաշիզմի դեմ պայքարի Սիրիահայ ժողողվրդական ճակատ։ 1943-45-ին հայերը գործունորեն մասնակցել են Սիրիայի ժողովրդի ազգային անկախության պայքարին։ 1946-47-ին մեծ թվով հալեպահայեր գաղթել են Հայաստան։ 1967-73-ին արաբա-իսրայելական պատերազմները բացասաբար են անդրադարձել նաև Հալեպի հայ գաղութի վրա, մեծ թվով հայեր արտագաղթել են Հալեպից։
Հայերը Հալեպում ստեղծել են մշակութային ուշագրավ արժեքներ։ XVI-XVII դդ. գործել է դպրատուն («դասատուն»), որի գրիչների գործերից պահպանվել են 200-ից ավելի ձեռագիր մատյաններ, ինչպես նաև հալեպահայ վարպետների բարձրորակ որմնանկարներ, սրբապատկերներ ու մանրանկարներ։ Հայտնի էին նկարիչներ Ումեի որդի Անանիան, Հանանիայի որդի Խաչատուրը և ուրիշներ։ XIX դ. 40-ական թթ. Հալեպում գործել է հայկական չորս տարրական դպրոց։ 1858-ին բացվել է առաջին մանկապարտեզը («Ծաղկոց»), 1867-ին՝ առաջին իգական դպրոցը։ 1876-ին հիմնվել են Ներսեսյան (արական) և Վարդուհյաց (իգական) դպրոցները։ 1930-ական թթ. կային 18, 1946-47-ին՝ 21, 1972-78-ին՝ 14 հայկական միջնակարգ և տարրական, 1986-ին՝ 22 դպրոց, 1994-ին՝ 14 դպրոց։ Հալեպի գլխավոր միջնակարգ դպրոցներն են Կարեն Եփփե Ազգ․ Ճեմարանը, Լազար Նաճարյան-Գալուստ Կյուլպենկյան, Կիլիկյան, Մխիթարյան վարժարանները։ Նախակրթարաններից են Տաուտիե թաղամասի հայ ավետարանականը, Կրթասիրացը, Գերմանիկյանը, Անարատ հղության քույրերինը, Ազգ․Հայկազյանը,Ազգ․Սահակեանը,Ազգ․ Զաւարեանը,Ազգ․ Կիւլպէնկեանը, Ներսեսյանը և այլն։ Հալեպահայ ազգային կյանքը կազմակերպել են Ռուբինյան միությունը (հիմնադրվել է 1846 թ.), Ուսումնասիրաց ընկերությունը (1880), Դպրոցասեր տիկնանց միությունը (1898), 1920-ական թթ-ից գործում են մեծ թվով բարեգործական, հայրենակցական, մշակութային, հայրենասիրական, մարմնամարզական միություններ։ Գնահատելի աշխատանքներ են կատարում ՀԲԸՄ (1910-ից),Ս․Օ․Խաչը (1919-ից) Թեքեյան մշակութային միության, Համազգային մշակութային միության, ՀԵԸ-ի մասնաճյուղերը, Ազգային մշակութային և Կիլիկյան մշակութային միությունները,«Բ․Կանաչեան» երաժշտանոցը, ինչպես նաև « Արխիլ Կորքի» և «Մարտիրոս Սարյան» ակադեմիաները և Ս. Ասլամազյանի անվան լարային քառյակը, «Զվարթնոց» երգչախումբը,«Սարդարապատ» և «Շուշի» պարախումբերը։ Հալեպում հայտնի են Ասատուր Ալթունյանի հիմնած (1911-ին) Ալթունյան հիվանդանոցը և բժիշկ Ռոպեր Ճեպեճյանի 1952-ին հիմնած Ճեպեճյան ակնաբուժարանը։ Հալեպում 1877-ին լույս տեսած արաբական «Ֆռաթ» (Եփրատ) պարբերականն ունեցել է հայկական բաժին։ Երկարատև ընդհատումից հետո հայ մամուլը սկսել է հրատարակվել 1918-ից, և ցայսօր լույս է տեսել ավելի քան 70 անուն պարբերական։ 1975-ից լույս է տեսնում «Գեղարդ» գրակ-գեղ. պատմ. տարեգիրքը, 1980-ից՝ «Նոր ապրիլ» բազմաբնույթ քառամսյան, «Գանձասար» շաբաթաթերթը։
Եղանակ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]| Հալեպի կլիմայական տվյալները | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ամիս | հունվ | փետ | մարտ | ապր | մայ | հուն | հուլ | օգոս | սեպ | հոկ | նոյ | դեկ | Տարի |
| Ռեկորդային բարձր °C (°F) | 17 (63) |
21 (70) |
31 (88) |
34 (93) |
41 (106) |
47 (117) |
46 (115) |
43 (109) |
41 (106) |
37 (99) |
30 (86) |
18 (64) |
47 (117) |
| Միջին բարձր °C (°F) | 10.3 (50.5) |
12.6 (54.7) |
16.9 (62.4) |
22.6 (72.7) |
28.7 (83.7) |
33.6 (92.5) |
36.2 (97.2) |
36.1 (97) |
33.2 (91.8) |
27.0 (80.6) |
16.8 (62.2) |
11.9 (53.4) |
23.8 (74.9) |
| Միջին ցածր °C (°F) | 1.7 (35.1) |
2.4 (36.3) |
5.0 (41) |
8.9 (48) |
13.5 (56.3) |
18.1 (64.6) |
20.9 (69.6) |
20.9 (69.6) |
17.3 (63.1) |
12.4 (54.3) |
6.4 (43.5) |
3.3 (37.9) |
10.9 (51.6) |
| Ռեկորդային ցածր °C (°F) | −13 (9) |
−10 (14) |
−7 (19) |
−2 (28) |
0 (32) |
9 (48) |
16 (61) |
15 (59) |
7 (45) |
5 (41) |
−3 (27) |
−8 (18) |
−13 (9) |
| Տեղումներ մմ (դյույմ) | 60.3 (2.374) |
52.0 (2.047) |
46.1 (1.815) |
33.6 (1.323) |
17.9 (0.705) |
2.3 (0.091) |
0.1 (0.004) |
0.3 (0.012) |
2.2 (0.087) |
19.2 (0.756) |
35.2 (1.386) |
59.6 (2.346) |
328.8 (12.946) |
| Միջ. տեղումների օրեր (≥ 0.1 mm) | 13 | 14 | 10 | 7 | 4 | 1 | 0 | 0 | 1 | 4 | 7 | 11 | 72 |
| Միջին ամսական արևային ժամ | 120.9 | 140.0 | 198.4 | 243.0 | 319.3 | 366.0 | 387.5 | 365.8 | 303.0 | 244.9 | 186.0 | 127.1 | 3001,9 |
| Աղբյուր #1: World Meteorological Organization[3], Hong Kong Observatory (sun 1961–1990)[4] | |||||||||||||
| Աղբյուր #2: BBC Weather (record highs and lows)[5] | |||||||||||||
Քույր քաղաքներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Սյուրմեյան Ա., Պատմություն Հալեպի հայոց, հ. 3, Փարիզ, 1950։
- Թոփուզյան Հ.Խ., Սիրիայի և Լիբանանի հայկական գաղթօջախների պատմություն (1841-1946), Երևան, 1986։
- Քորթոշյան Ր., Հալեպի արձանագրությունները, Երևան, 2013։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Հովհաննես Բարսեղյան (2006). «Աշխարհագրական անունների հայերեն տառադարձության մասին որոշում». Տերմինաբանական և ուղղագրական տեղեկատու. Երևան: 9-րդ հրաշալիք. էջ 55. ISBN 99941-56-03-9.
- ↑ Հ. Ղ. Գրգեարյան, Ն. Մ. Հարությունյան (1987). Աշխարհագրական անունների բառարան. Երևան: «Լույս».
- ↑ «World Weather Information Service – Aleppo». World Meteorological Organization. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ ապրիլի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
- ↑ «Climatological Information for Aleppo, Syria». Hong Kong Observatory. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
- ↑ «Average Conditions Aleppo, Syria». BBC Weather. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
| Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հալեպ» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||
| Այս հոդվածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցված է Հայկական համառոտ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ |
| Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 6, էջ 48)։ |
| Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի օրվա հոդված: |