Հածանավ
Հածանավ (հոլ.՝ kruiser, ծագում է հոլ.՝ kruisen բառից, որը նշանակում է «հածել», «որոշակի երթուղով նավարկել», անգլ.՝ cruiser, ռուս.՝ крейсер[1][2][3][4][5]), վերջրյա մարտական նավ՝ նախատեսված հակառակորդի նավատորմի թեթև ուժերի դեմ պայքարելու, ծովային դեսանտ իջեցնելն ապահովելու, ցամաքային զորքերի առափնյա թևերին կրակային աջակցություն ցուցաբերելու, ականային արգելափակոցներ ստեղծելու և այլ մարտական առաջադրանքներ կատարելու համար։ Հածանավը որպես ռազմանավերի դաս երևան եկավ Մեծ Բրիտանիայում, XIX դ. 60-ական թթ.։ Արդիական հածանավի գլխավոր զենքերն են ակոսավոր (102-203 մմ տրամաչափի) հրետանին և հրթիռային համալիրները։ Բացի այդ, հածանավը զինված է զենիթային հրետանիով, տորպեդներով, ականներով։ Հածանավերի մեծ մասն ունի 1-2 թեթև ինքնաթիռ կամ ուղղաթիռ, որոնք օգտագործվում են հետախուզության կամ կրակի նշանառությունը ճշտելու համար։ Հածանավերի հիմնական չափսերն են. լայնությունը՝ 20-23 մ, երկարությունը՝ 200-220 մ, ընկղմվածքը՝ մինչև 8 մ ջրատարողությունը՝ 7-9 հազար և 20-30 հազար։ Գլխավոր շարժիչներն են 44,2 - 88,4 Մվտ (60-120 հազար ձիաուժ) հզորությամբ շոգետուրբինները, անձնակազմը՝ 600-1300 հոգի, արագությունը՝ 30 - 35 հանգույց (55 - 65 կմ/ժ), նավարկության հեռավորությունը՝ 9-12 հազար մղոն (17-22 հզ. կմ)[6]։
Աշխարհի նավատորմների հածանավերի կազմը արդի ժամանակաշրջանում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Արդիական հածանավը նավաշինության, հրթիռային և էլեկտրոնային տեխնոլոգիաների խիստ թանկարժեք արտադրանք է։ Այդ տիպի ռազմանավ ունենալ իրենց կարող են թույլ տալ միայն քիչ պետություններ։ Զգալի հածանավային ուժեր ունեն միայն երկու ծովային տերություններ՝ ԱՄՆ–ն և Ռուսաստանը։ Մյուս տերությունների հածանավերը կառուցված են XX դարի 50-60-ական թվականներին և արդեն հնացել են։
Աշխարհի նավատորմների հածանավերը 2007 թվականին
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1. ԱՄՆ — 22 հածանավ ԿՀԶ՝ կառավարելի հրթիռային զենքով, «Թիքոնդենրոգա» տիպի,
2. Ռուսաստան — 7 հածանավ, այդ թվում՝
- 2 ծանր ատոմային հրթիռային հածանավ 1144 նախագծի (Օրլան) տիպի
- 2 հածանավ՝ կոնսերվացիայում՝ պահեստավորման վիճակում,
- 3 հրթիռային հածանավ 1164 տիպի (նախագծի),
3. Պերու — 1 հածանավ-ուղղաթիռակիր «Ալմիրանտե Գրաու» (իսպ.՝ Almirante Grau) «Դե Ռեյտեր» տիպի։
Ներկայումս ծառայության մեջ գտնվող հածանավերը (2011–2016 թթ.)
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Արդի աշխարհի ռազմական նավատորմներում շատ քիչ գործող հածանավեր են մնացել։ Դրանք թվարկված են ստորև։
- Հունական նավատորմ (
Հունաստան) - «Գեորգիոս Ավերով» (Georgios Averof), մնում է ծառայության մեջ որպես արարողակարգային նավ, կատարելով Հունական նավատորմի դրոշակիր–հրամանատարական նավի գործառույթները՝ ելնելով իր պատմական կարևորությունից։
- Պերուական նավատորմ (
Պերու) - «Ալմիրանտե Գրաու» (Almirante Grau), նիդերլանդական արտադրության «s» դասի «De Zeven Provinciën» հածանավ, թեպետ արդիականացված է որպես կառավարելի հրթիռային զենքով՝ ԿՀԶ հածանավ 1980–ականների վերջին, իրականում դա աշխարհի վերջին գործող հրետանային հածանավն է։
- Ռուսաստանյան նավատորմ (
Ռուսաստան) - 3 միավոր «s» դասի «Սլավա» հրթիռային հածանավեր, դրանցից զատ՝ 1900 թվականի արտադրության «Ավրորա» հածանավը արարողակարգային նպատակներով դարձյալ շարք է մտցվել որպես Ռուսաստանի նավատորմի դրոշակիր–հրամանատարական նավ, պատմական կարևորության նկատառմամբ։
- Ուկրաինական նավատորմ (
Ուկրաինա) - «Ուկրաինա» հածանավը, որը «s» դասի «Սլավա» ռազմանավերի շարքին է դասվում․ կառուցման ընթացքում էր, մինչև ԽՍՀՄ–ի փլուզումը, որից հետո ժառանգվեց անկախ Ուկրաինայի նավատորմի կողմից. այն կառուցված էր 95%–ով և գտնվում էր Նիկոլաև սևծովյան քաղաքի նավաշինարանում՝ սպասելով կառուցման ավարտին․ կառուցման ավարտը գնահատվել է մոտավորապես 30 միլիոն ԱՄՆ դոլար. Ռուսաստանը հետաքրքրություն է ցուցաբերել՝ գնելու այդ նավը Ուկրաինայից։
- Ամերիկյան նավատորմ (
ԱՄՆ) - 22 «s» դասի «Թիքոնդերոգա» հածանավեր՝ կառավարվող հրթիռային զենքով՝ ԿՀԶ[7]։
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- «Ծովակալ Հովհաննես Իսակով հածանավ» (ռուս.՝ Крейсер Адмирал Иван Исаков)[8]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ gramota.ru — слово Крейсер
- ↑ Անգլերեն–հայերեն առցանց բառարան, cruiser. https://hy.glosbe.com/hy/en/%D5%B0%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BE
- ↑ Ռազմական առցանց հանրագիտարան, «Հածանավ»․ http://hanragitaran.razm.info/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BE(չաշխատող հղում)
- ↑ Հրաչեայ Աճառեան, Հայերէնի արմատական բառարան, հատոր երրորդ, երկրորդ հրատարակութիւն, Երևանի պետական համալսարանի հրատարակչութիւն, Երևան, 1926–1935 թթ․, էջ 378ա․ «յածանաւ»․ «յած» արմատից.
- ↑ Հայերեն առցանց բառարան․ https://bararanonline.com/%D5%B0%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BE
- ↑ Հայկական սովետական հանրագիտարան, հատոր 6, էջ 55։
- ↑ «Naval Vessel Register». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 27-ին.
- ↑ Իսակովի անունով է կոչվել Ռուսաստանի Դաշնության ՌԾՈւ-ի մի հածանավ։ Դպրոցական Մեծ Հանրագիտարան, Գիրք II: http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=1194 Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine
| Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 6, էջ 55)։ |