Jump to content

Bantay

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
Ti K2, Pakistan, Ti maika-2 a kangatuan a pantok iti lubong, kalpasan ti Bantay Everest.
Ti Chimborazo, Ecuador, ti punto a kaadaywan manipud iti tengnga ti Daga.
Ti Matterhorn, Suiso nga Alpes
Ti pakaimatangan ti Pantok Jeff Davis manipud iti nakitikitan ti glasier a pantok ti Pantok Wheeler, Nevada. Gaputa ti Pantok Boundary, Nevada ket adda bassit idiay California, ken pudno a subpantok ti Pantok Montgomery, ti ab-ababa a Pantok Wheeler Peak ket maipanunotan a ti katayagan a bantay idiay Nevada.
Ti bantay idiay Kondado ti Carbon, Utah
Bantay Olympus idiay Gresia
Chomo LonzoMakaluBantay EverestTibetano a BanakKarayan RongChangtseGlasier RongbukAmianan a SanguananGlasier Daya RongbukAmianan a kolado a bakrang a dalanLhotseNuptseAbagatan a Kolado a dalanGyachung KangCho OyuPinduten dagiti silpo (wenno buton tapno maipadakkel dagiti ladawan)
Ti kabambantayan ti Himalaya nga adda ti Bantay Everest

Ti bantay ket maysa a dakkel a porma ti daga a gumay-at ti ngato dagiti naipalawlaw a daga iti maysa a napatingaan a lugar a kadawyan iti porma ti maysa a pantok. Ti bantay ket sapasap a napadpadsok ngem ti maysa a turod. Dagiti bantay ket naporma babaen dagiti tektoniko a puersa wenno bulkanismo. Dagitoy a puersa ket lokal a makaipangato ti rabaw ti daga babaen ti sumurok a 10,000 kadapan (3,000 m). Dagiti bantay ket in-inutda a manurunor babaen dagiti tignay ti karayan, kondision ti tiempo, ken dagiti glasier. Adda dagiti bassit a bantay a naipaadayo kadagiti pantok, ngem kaaduan ket rumsua kadagiti dakkel a kabambantayan.

Ti katayagan a bantay iti Daga ket ti Bantay Everest idiay Himalaya ti Asia,a ti pantokna ket 8,848 m (29,029 ft) ti ngato ti natimbeng a lesaad ti baybay. Ti katayagan nga ammo a bantay iti Sistema a Solar ket ti Olympus Mons idiay planeta ti Marte iti 21,171 m (69,459 ft).

Panangipalawag

[urnosen | urnosen ti taudan]

Awan ti unibersal a panangipalawag iti bantay. Ti kangato, tomo, tallo a dimension a representasion ti langa ti daga, kapadsok, pannakabaet ken panagtultuloy ket nausar a kas kriteria para iti panangipalawag iti bantay.[1] Iti Ingles a Diksionario ti Oxford ti bantay ket naipalawag a kas "ti natural kangato ti rabaw ti daga a kellaat a ngumato iti adu wenno bassit manipud iti kaarrubayan a lessaad ken makagun-od iti a maysa nga altitud a, relatibo iti kadenna a kangato, ket nakangayngayed wenno nalatak."[1]

No man ti langa ti daga ket matawagan iti bantay ket mabalin nga agdepende iti lokal a panagusar. Ti kangatuan a punto sidiay San Francisco, California, ket tinawtawagan iti Bantay Davidson, uray pay no ti katayagna iti 300 m (980 ft), a mangaramid daytoy a duapulo a kadkadapan a basbassit iti kababa para iti bantay babaen ti kadagiti panangikeddeng ti Amerika. Iti pay maipada, ti Bantay Scott iti ruar ti Lawton, Oklahoma ket 251 m (823 ft) manipud iti babana aginggana ti kangatuan a punto. Ti Diksionario ti Pisikal a Heograpia ti Whittow[2] ket nangibagbaga nga "Adda dagiti turay a mangikeddeng a ti kalatak iti ngato ti 600 m (2,000 ft) a kas banbantay, dagiti adda iti baba ket naibagbaga a kas dagiti turod."

Idiay Nagkaykaysa a Pagarian ken idiay Republika ti Irlanda, ti bantay ket kadawyan a naipalawag a kas ti ania man a pantok iti saan a basbassit 2,000 kadkadapan (wenno 610 metmetro) iti katayag,[3][4][5][6][7] bayat a ti opisial a panangipalawag ti bantay ti gobierno ti Nagkaykaysa a Pagarian, para iti panggep ti panagserrek, ket ti pantok ti 600 metmetro wenno nangatngato.[8] Iti pay maipatinayon, adda dagiti panangipalawag a mangiraman ti kammasapulan a topograpikal a prominensia, ken kadawyan ti 100 wenno 500 kadapan (30 wenno 152 m).[9] Bayat ti kapautan, ti Estados Unidos ket ipalawagna ti bantay a kas ti 1,000 kadapan (300 m) wenno nataytayag. Ti amia man a maipada a porma ti daga nga ab-ababa ngem iti daytoy a katayag ket maikeddeng a turod. Nupay kasta, ita nga aldaw, ti United States Geological Survey (USGS) ket nangikeddeng a dagitoy a termino ket awanan kadagiti teknikal a panangipalawag idiay Estados Unidos.[10]

Ti panangipalawag ti Enbironmental a Programa ti Nagkaykaysa a Pagpagilian iti "kabambantayan nga enbironmento" ket mangiraman ti ania man kadagiti sumaganad:[11]

  • Kangato ti saan a basbassit ngem 2,500 m (8,200 ft);
  • Kangato ti saan a basbassit ngem 1,500 m (4,900 ft), nga addaan iti arisadsad ti ad-adu ngem 2 gradgrado;
  • Kangato ti saan a basbassit ngem 1,000 m (3,300 ft), nga addaan iti arisadsad ti ad-adu ngem 5 gradgrado;
  • Kangato ti saan a basbassit ngem 300 m (980 ft), nga addaan iti 300 m (980 ft) a sakup ti kangato iti uneg ti 7 km (4.3 mi).

Ti panagusar kadagitoy a panangipalawag,dagiti bantay ketsakupenda ti 33% iti Eurasia, 19% iti Abagatan nga Amerika, 24% iti Amianan nga Amerika, ken 14% iti Aprika.[12] Kas sibubukel, 24% iti masa ti daga ti Lubong ket kabambantayan.[13]

Klima

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ti klima kadagiti banatay ket agbalin a nalamlamiis kadagiti nangato nga elebasion, gapu ti waya a panangipapudot ti init iti rabaw ti Daga.[14] Ti init ket dagus a papudotenna ti rabaw ti rabaw ti daga, bayat a ti epekto ti inbernadero ket agtignay a kas ules, ken mangiballatek ti pudot iti ayan ti Daga a mapukawto koma iti limbang. Ti epekto ti inbernadero ket mangitalinaay a mangpapudot ti angin iti ababa nga elebasion. No ngumatngato ti elebasion, bumassit met ti epekto ti inbernadero, isu nga agpababa ti ambiente a temperatura.[15]

Ti gatad ti panagpababa ti temperatura iti kangato, a tinawtawagan ti enbironmental a gatad ti panaglabas, ket saan nga agnanayon (daytoy ket mabalin nga agbaliw iti inaldaw wenno babaen ti tiempo ken ti pay rehion), ngem ti kadawyan a gatad ti panaglabas ket 5.5°C tunggal 1,000 m (3.57°F tunggal 1,000 ft).[16][17] Isu a, ti ingangato iti 100 metmetro iti bantay ket agarup a kapada ti panaggunay iti 80 kilkilometro (45 milmilia wenno 0.75° iti latitud) iti ayan ti kaasitgan nga ungto.[18] Daytoy a pannakaikabagian ket aproksimado laeng, nupay kasta, gapu ta dagiti lokal a banag a kas ti kaasideg kadagiti taaw (kas ti Taaw Artiko) ket mabalin a nadaras a mangbaliw ti klima.[19] No ngumatngato ti altitud, ti nangruna a porma ti panagtudtudo ket agbalin a niebe ken pumigsa met dagiti angin.[20]

Ti epekto ti klima iti ekolohia iti maysa a kanagto ket mabalin a kaaduan a maala babaen ti kombinasion ti kaadu ti panagtudtudo, ken ti biotemperatura,a kas inpalawag babaen ni Leslie Holdridge idi 1947.[21] Ti biotemperatura ket ti natimbeng a temperatura, nga amin a temperatura iti baba ti 0 °C (32 °F) ket naikedengda a 0 °C. No ti temperatura ket ti baba ti 0 °C, dagiti mula ket saanda nga agtubo, isu a ti eksakto a temperatura ken saan nga importante. Dagiti pantok ti banbantay nga addaan iti permanente a niebe ket mabalin nga addaan iti biotemperatura iti baba ti 1.5 °C (34.7 °F).

Dagiti nagibasaran

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ a b Gerrard 1990.
  2. ^ Whittow, John (1984). Dictionary of Physical Geography. London: Penguin. p. 352. ISBN 0-14-051094-X.
  3. ^ Nuttall, John & Anne (2008). Inglatera. The Mountains of England & Wales. Vol. 2 (maika-3 nga ed.). Milnthorpe, Cumbria: Cicerone. ISBN 1-85284-037-4.
  4. ^ "Survey turns hill into a mountain". BBC. Naala idi 3 Pebrero 2013.
  5. ^ "A Mountain is a Mountain – isn't it?". www.go4awalk.com. Naala idi 3 Pebrero 2013.
  6. ^ "mountain". dictionary.reference.com. Naala idi 3 Pebrero 2013.
  7. ^ Wilson, Peter (2001). "Listing the Irish hills and mountains" (PDF). Irish Geography. Coleraine: University of Ulster. 34 (1): 89. doi:10.1080/00750770109555778.
  8. ^ "What is a "Mountain"? Mynydd Graig Goch and all that..." Metric Views. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2013-03-30. Naala idi 3 Pebrero 2013.
  9. ^ Helman, Adam (2005). The Finest Peaks – Prominence and Other Mountain Measures. Trafford Publishing. ISBN 978-1-4120-5995-4.
  10. ^ "What is the difference between lake and pond; mountain and hill; or river and creek?". USGS. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2013-05-09. Naala idi 11 Pebrero 2013.
  11. ^ Blyth 2002, p. 74.
  12. ^ Blyth 2002, p. 14.
  13. ^ Panos (2002). "High Stakes" (PDF). Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 2012-06-03. Naala idi 17 Pebrero 2009.
  14. ^ Lazaridis, Mihalis (2010). First Principles of Meteorology and Air Pollution. Springer. p. 70. ISBN 978-9400701618.
  15. ^ Lutgens, Frederick K.; Tarbuck, Edward J. (1998). The Atmosphere: An Introduction to Meteorology. Prentice Hall. pp. 15–17, 30–35, 38–40. ISBN 0-13-742974-6.
  16. ^ "Adiabatic Lapse Rate". Goldbook. IUPAC. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2007-07-21. Naala idi 2015-01-21.
  17. ^ Dommasch, Daniel O. (1961). Airplane Aerodynamics (3rd ed.). Pitman Publishing Co. p. 22.
  18. ^ Blyth 2002, p. 15.
  19. ^ "Factors affecting climate". The United Kingdom Environmental Change Network. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2011-07-16. Naala idi 2015-01-21.
  20. ^ Blyth 2002, p. 12.
  21. ^ Lugo, Ariel E.; Brown, Sandra L.; Dodson, Rusty; Smith, Tom S.; Shugart, Hank H. (1999). "The Holdridge Life Zones of the conterminous United States in relation to ecosystem mapping". Journal of Biogeography. 26 (5): 1025–1038. doi:10.1046/j.1365-2699.1999.00329.x.

Adu pay a mabasbasa

[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti inadaw a sasao a mainaig iti Banbanatay iti Wikiquote (iti Ingles)
Dagiti midia a mainaig iti Bantay iti Wikimedia Commons

  • Fraknoi, A., Morrison, D., & Wolff, S. (2004). Panagbanbaniaga kadagiti Planeta. Maika-3 nga Ed. Belmont: Thomson Books/Cole.
Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Bantay&oldid=401784"