Alagoas
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Alagoas esas Braziliana stato jacanta an la Nord-estala regiono di la lando. Segun la demografiala kontado di 2022, ol havis 3 127 511 habitanti[1]. Lua tota surfaco esas 27 767,7 km², esanta poke plu granda kam olta di Haiti. Ol havas kom vicini Pernambuco norde e weste, e Sergipe sude. Este jacas Oceano Atlantiko.
Bazala fakti pri Alagoas.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]Ante l'arivo dil Europani, la teritorio di Alagoas invadesis da indijeni de etnio Tupi, qui venis de Amazonia. L'antea tribui, qui parolis lingui de la grupo "makro-Jê" ekpulsesis por regioni doplanda. En 1501, l'expediciono komandita da Amerigo Vespucci probable vizitis la regiono nun nomata Barra Grande.[2]
Kande Braziliana teritorio subdividesis en heredala kapitanii, Alagoas divenis parto di la kapitanio Pernambuco. Penedo esis l'unesma vilajo fondita en lua teritorio, en 1545. En 1556 Portugalana navo Nossa Senhora da Ajuda naufrajis en lua litoro, e la transvivinti esis viktimi di kanibalismo dal indijeni. To servis kom pretexto por Portugalana guvernerio movar milito kontre l'indijeni de etnio Kaeté.
Kande komencis la 17ma yarcento, ultre sukrokano por exportaco, la regiono produktis manioko, tabako, bovi e sika fisho por lokala konsumo. Dum l'invadi Nederlandana en Brazilia de 1630 til 1654, eventis violentoza kombati en lua litoro, dum ke doplando multiplikesis la quilombos, vilajeti kreita da fuginta sklavi. La maxim granda quilombo esis Palmares, qua havis cirkume 20 mil habitanti en lua maxima extenso.[3]
Tra dekreto de la 16ma di septembro 1817 Alagoas separesis de Pernambuco konseque de la revoluciono Pernambukana, qua eventis ta yaro. Kande Brazilia divenis nedependanta en 1822, ol divenis provinco dil imperio.
Du revolti eventis en lua teritorio dum l'imperio en Brazilia: la Kunfederuro dil Equatoro (en 1824) e la revolto konocita kom Cabanagem (de 1835 til 1840). Tra provincala lego, ye la 9ma di decembro 1839 lua chefurbo transferesis de lora urbo Alagoas (nune urbo Marechal Deodoro) a lora vilajo Maceió, qua transformesis en urbo.[3]
Pos l'aboliso di la sklaveso en 1888, kreskis en Alagoas movado favorebla al aboliso di la monarkio en Brazilia. Ye la sama dio kam la republiko proklamesis, la 15ma di novembro 1889, asumis la lasta provincala guberniestro indikita dum l'imperio, Pedro Ribeiro Moreira. Ye la 19ma di novembro, lora prezidanto Deodoro da Fonseca nominis lua fratulo Pedro Paulino Fonseca kom guberniestro. Pose, en 1891, Pedro Paulino divenis l'unesma guverniestro elektita dil stato.
La politiko dil stato dum l'unesma dek yari de la republiko esis nestabila, e kelka guverniestri revokesis o remplasesis. Erste dum la 20ma yarcento la situaciono kalmigis, kande Euclides Malta, l'unesma membro de la surnomizita "oligarkio Malta", elektesis. Multa publika edifici konstruktesis en Maceió dum l'unesma 12 yari dil yarcento. En 1912 elektesis Clodoaldo da Fonseca, de la partiso Demokrata, filiulo de Pedro Paulino ed opozinto a la familio Malta. La partiso Demokrata guvernis til 1930, e multa skoli e chosei konstruktesis en diversa urbi dum ta epoko.
De oktobro 1930 - pos la revoko di lora prezidanto Washington Luís - til 1947, la centrala guverno di Brazilia intervenis en la stati e nominis guberniestri. Tamen, la situaciono restis pacema e l'ekonomio duris kreskar. La portuo di Maceió inauguresis en 1940, l'agrokultivo e la produktado di lakto modernigesis e diversigesis, ed organizesis laktiferii tra kooperativi, por produktar e distributar lakto, butro e fromajo. En 1931 inauguresis la Fakultato pri Yurocienco dil stato. En 1954 ol unionesis ad altra publika fakultati por formacar la Federala Universitato di Alagoas (UFAL).
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]La tota surfaco di Alagoas equivalas olta di Albania e Haiti. Granda parto de lua teritorio (to esas, 86% de lua tota surfaco) jacas infre 300 metri di altitudo. La maxim alta punto di stato (kun 844 metri di altitudo) jacas che montareto Serra Santa Cruz. An la litoro existas laguni, exemple laguno Mundaú, qua recevas aqui de fluveti e de la maro.
Lua klimato esas tropikala, kun intensa sunoza dii dum la somero ed intensa pluvo-quanto dum la vintro. En la regiono sertão (weste del stato) la klimato esas mi-arida. La sikesi en ta regiono povas durar dum plu kam un yaro, e lua vejetantaro konsistas ek arboreti adaptata a la longa sikesi. An la litoro existas kelka regioni kovrata per marshi, note proxim laguni. Ante la kolonial epoko existis luxoza tropikala foresto nomizita Mata Altântica proxim la litoro, qua preske desaparis komplete e nur existas en mikra rezerveyi.
La precipua fluvio dil stato esas fluvio São Francisco. Altra du importanta esas Mundaú e Paraíba do Meio. La sedimenti qui ta du fluvii adportis dum centi di yari formacis 9 insuleti en la laguno Mundaú.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]Segun statistiki de 2008, komerco e servadi esas la precipua ekonomial agadi dil stato, e reprezentas 68,7% de la totala regionala produkturo dil stato[4]. Publika servadi (inkluzite publika administrado, publika skoli, polico, publika saneso ed altri), komerco, turismo, saneso-sistemo (hospitali e kliniki privata), banki, transporto e docado esas la precipua agadi. Turismal agado esas importanta en Maceió ed en altra urbi del litoro, exemple Japaratinga, Barra de São Miguel e Maragogi, ed anke en la valo dil fluvio São Francisco. Dum recenta yari, importanta hoteli inauguresis en ta urbi. Recente, l'aeroportuo internaciona Zumbi dos Palmares modernigesis por recevar internaciona flugi.
L'industrio reprezentas 24,5% de la regionala produkturo[4]. La precipua industrial agadi esas industrio kemiala, produktado di sukro ed alkoholo, cemento, produktado di nutraji e drinkaji.
Primara sektoro agrokultivo - nome sukrokano -, edukado di bovi, kapri, hani, edc., reprezentas 6,8% de regionala produktado[4]. Sukrokano kultivesas por produktar ambe sukro ed alkoholo, ca lasta uzebla kom fuelo por bi-fuela vehili en Brazilia. Pri edukado di bestii, segun statistiki da IBGE Alagoas havis 1,29 milion bovi[5], e produktis esis 615,2 milion litri di lakto en 2019[5]. La produktado di ovi di hanini esis 35,4 milion dozeni, e la produktado di ovi di qualii esis 3,29 milion dozeni ye la sam yaro9[5].
La laboro-povo dil stato en 2021 esis cirkume 1,36 milion individui, e la procento di chomeso dum la 3ma trimestro di ta yaro esis 17,1%, lor equivalanta a cirkume 231 mil personi[6]. Lor la procento di chomeso dil stato esis la 4ma maxim granda de Brazilia, ed esis plu alta kam la mezavalora chomeso di la lando dum la sam epoko.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ 1,0 1,1 Censo 2022: Brasil tem 203 milhões de habitantes, 4,7 milhões a menos que estimativa do IBGE - Publikigita da G1. Dato di publikigo: 28ma di junio 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ História da Cidade da Barra de São Miguel - Publikigita da Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística. URL vidita ye 3ma di novembro 2011.
- ↑ 3,0 3,1 História de Alagoas - Dato di publikigo: 2011. Nomo di la publikigo: Visite o Brasil. Idiomo: Portugalana.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 A economia de Alagoas - Publikigita da UOL. Nomo di la publikigo: Brasil Escola. URL vidita ye 1ma di julio 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Valor da produção pecuária de Alagoas cresce 32,7% e atinge R$ 1,16 bilhão, informa IBGE - Publikigita da G1. Dato di publikigo: 29ma di septembro 2021. Idiomo: Angla.
- ↑ Desemprego recua em Alagoas, mas taxa ainda é a 4ª maior do país - Publikigita da G1. Dato di publikigo: 30ma di novembro 2021. URL vidita ye 1ma di julio 2023.