Paraná (stato)
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Paraná esas Braziliana stato de Suda Regiono. Lu havas kom vicini Sao Paulo norde e nord-este, Santa Catarina sude, e Mato Grosso do Sul nord-weste. Weste jacas Paraguay, e sud-weste jacas Arjentinia. Este jacas Oceano Atlantiko.
Bazala fakti pri Paraná.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]L'unesma habitanti di Paraná esis l'indijeni Karijó, de etnio Tupi, e Kaingang, de etnio Jê. L'unesma Europani qui arivis dum la 16ma yarcento esis Hispana jezuiti. En 1541 Hispana Álvar Núñez Cabeza de Vaca trairis la regiono di la nuna insulo Santa Catarina, an la litoro, til la nuna Asunción, en Paraguay. Ilu deskovris la katarakti Iguazu.
En 1554, la conquistador Hispana Domingo Martínez de Irala fondis l'urbo Ontiveros en nuna Paraguay, distanta per 6 km de l'aquofalo Sete Quedas. Dum la 17ma yarcento bandeirantes de São Paulo komencis exkursar en la regiono por kaptar indijeni qui pose uzesis kom sklavi. En la litoro, la Portugalani vizis explotar ligno pau brasil por obtenar inko e fabrikar moblaro.
Paranaguá, l'unesma urbo di Paraná fondita dal Portugalani, fondesis en 1648. Curitiba, la nuna chef-urbo, fondesis en 1693. Dum la kolonial epoko, lua teritorio ne interesis multe la kolonieri, qui preferis Minas Gerais pro la exploto di oro.
Pos la nedependantesko di Brazilia, la provinco Paraná separesis de Sao Paulo erste ye la 28ma di agosto 1853. Kande la republiko proklamesis, Paraná divenis stato. Lua ekonomio developesis pro la expanso dil kultivo di kafeo, dum la komenco dil 20ma yarcento.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]Tri quarimi del teritorio di Paraná jacas sub la Tropiko di Kaprikorno, e 52% de ol jacas super altitudo de 600 m. La klimato esas subtropikala, kun quar bone definita sezoni.
Weste dil stato, an la frontiero kun Arjentinia, jacas katarakti Iguazu,, un ek la emblematri Braziliana maxim konocata en la mondo.
Existas du tipi di foresto en Paraná: - la sub-tropikala foresto ankore existas an la litoro e la montoza Serra do Mar (este dil stato) ed en la Nacionala Parko Iguasu (weste). Ol esas parto del originala Mata Atlântica, tropikala foresto qua jacis apud la Braziliana litoro e parto di la teritorio doplanda ante l'arivo dal Portugalani. - la Mata de Araucária, konsistanta ek boski ek la konifero "Pino di Paraná" (Araucaria angustifolia), qua existas en montoza regioni dil stato.
En kelka zoni la vejetantaro konsistas ek naturala pasturaji. An la litoro existas zoni kovrata da manglieri. For la litoro, la peizajo modifikesis dal homo, per granda plantacerii di kafeo,soyo e kotono.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]Havante la 5ma TNP di Brazilia, Paraná havas moderna agrokultivo (nome soyo, maizo, frumento, kotono e kafeo), edukado di bovaro, porki e pultri, ed industrio. An la fluvio Paraná, an la frontiero kun Paraguay, jacas l'aquobarilo Itaipu, la maxim granda aquobarilo en la mondo, qua furnisas elektro a Brazilia e Paraguay.
Proxim Curitiba jacas fabrikerii di automobili da Volkswagen e Renault, e di kamioni da Volvo. Altra importanta industrii esas: nutrivi, metalifado, kemialaji, drinkaji e minerali. Anke l'industrio di ligno, nutrivi e drinkaji esas importanta doplande dil stato.
Fine, anke turismo esas importanta fonto di revenuo: la stato havas bela plaji e peizaji an sua litoro (precipue en Paranaguá e sur l'insulo Mel), en la chefurbo (parki kun granda verda surfaci quala Parque Barigui, historiala edifici, la Ópera de Arame ("Opero di Metal-filo", edifico komplete konstruktita ek fero e vitro), doplando - exemple la naturala erodala peizajo di Vila Velha, e weste dil stato (exemple la Nacionala Parko Iguasu an la frontiero kun Arjentinia, e l'artificala lago dil aquobarilo Itaipu, qua kreis fluviala plaji e loki por aquala sporti).
Inter Curitiba e Paranaguá ne povas obliviesar la turistala treno-veho inter Curitiba e Paranaguá, qua trairas bela peizaji inter la montaro Serra do Mar.
Transporto
[redaktar | redaktar fonto]En la stato existas 6 aeroportui, di qui 2 esas internaciona: l'aeroportuo internaciona Afonso Pena en São José dos Pinhais, e l'aeroportuo internaciona Cataratas, en Foz do Iguaçu. L'aeroportuo Afonso Pena distas per 18 km de Curitiba e recevis plu kam 7 milion pasajeri en 2016. Ol modernigesis por la Mondala Kupo di Futbalo di 2014, tamen la modernigo finis erste en 2016.
La choseo Régis Bittencourt, parto di la federala choseo BR-116, ligas Curitiba a São Paulo ed esas la precipua choseo en la stato. Ica choseo ligas anke Curitiba a Santa Catarina e Rio Grande do Sul, irante til la frontiero kun Uruguay, en Jaguarão. Altra importanta chosei esas la BR-277, qua ligas Foz do Iguaçu a la portuo di Paranaguá tra Curitiba; la choseo BR-369, qua ligas Cascavel, weste dil stato, al urbo Ourinhos en São Paulo e, de ibe, a Minas Gerais; e la choseo BR-376, qua ligas Mato Grosso do Sul a Santa Catarina tra Paraná. En la stato, ol konocesas kom Rodovia do Café ("choseo dil kafeo").
L'oceanala portui di Paranaguá ed Antonina ligas la stato al extera merkati ed uzesas por exportacar la soyo produktata en la stato ed en Mato Grosso do Sul e por importacar vari. La portuo di Paranaguá uzesas anke por Paraguay por lua extera komerco. L'insuli an la litoro ligesas a la kontinento per bateli. An la fluvo Paraná existas anke fluviala transporto di vari, inter l'urbo Guaíra e la stato São Paulo.
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]Segun la demografiala kontado de 2022, Paraná havis 11 443 208 habitanti[1], kontre 10 444 526 habitanti en 2010[2]. To reprezentas kresko di 9,6% inter la du kontadi. La habitantaro di Paraná esas 5,64% de la tota habitantaro Braziliana. Segun la kontado di 2010, 85,33% del habitantaro esis urbala, e 99,52% naskis en Brazilia. Stranjeri kun civitaneso Braziliana esis 0,21%, e sen civitaneso esis 0,27%.
La habitantaro dil stato konsistas ek blanki (decendanti de Portugalani, Italiani, Germani, Nederlandani, Franci, Angli, Poloni ed Ukrainani) qui reprezentis 70,06% de la habitantaro en 2010. Mestici esis 25,35%, negri esis 3,15%, estal Aziani e lia decendanti esis 1,19%, e 0,25% deklaris esar indijeni en 2010.
Pri religio, en 2010 la maxim multa habitanti (69,596%) esis katoliki. Protestanti ed evangeliani esis 22,176%, spiritisti esis 1,042%, testi di Jehova esis 0,576%, mormoni esis 0,205%, katoliki Braziliana esis 0,19%, Budhisti esis 0,146%, Mohamedani esis 0,083%, sen religio esis 4,644%, e la cetera praktikis altra religii.
L'Indexo pri homala developeso dil stato konsideresas alta: 0,749 en 2010.
| La 10 maxim granda urbi di Paraná (stato)|Paraná (2013) |
|---|
| Imaji | Rango | Nomo | Habitantaro |
|---|---|---|---|
Curitiba Londrina | |||
| 1ma | Curitiba | 1 848 946 | |
| 2ma | Londrina | 543 003 | |
| 3ma | Maringá | 391 698 | |
| 4ma | Ponta Grossa | 331 084 | |
| 5ma | Cascavel | 305 615 | |
| 6ma | São José dos Pinhais | 287 792 | |
| 7ma | Foz do Iguaçu | 263 518 | |
| 8ma | Colombo | 227 220 | |
| 9ma | Guarapuava | 175 779 | |
| 10ma | Paranaguá | 148 232 | |
| Fonto: IBGE[3] | |||
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ 1,0 1,1 Censo 2022: Brasil tem 203 milhões de habitantes, 4,7 milhões a menos que estimativa do IBGE - Publikigita da G1. Dato di publikigo: 28ma di junio 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Tabela 1.5 - Distribuição percentual da população nos Censos Demográficos, segundo as Grandes Regiões e as Unidades da Federação - 1872/2010 - Publikigita da Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística. URL vidita ye 16ma di junio 2013.
- ↑ Censo Populacional 2013 - Publikigita da Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística (IBGE). Dato di publikigo: 30ma di agosto 2013. Nomo di la publikigo: Censo Populacional 2013. URL vidita ye 26ma di decembro 2013.