Ný gjöf

Veggmynd innblásin af framkvæmdaráætlunum fjórða áratugarins eftir William Gropper.

Ný gjöf (enska: New Deal) eða uppstokkunin var nafn á aðgerðaáætlun sem Franklin D. Roosevelt Bandaríkjaforseti hrinti í framkvæmd til þess að takast á við kreppuna miklu í Bandaríkjunum á fjórða áratuginum. Nafn áætlunarinnar fékk Roosevelt úr spilamennsku og vísar það til þess að verið sé að stokka upp spilum og gefa upp á nýtt.

Stefnumálin sem Roosevelt kynnti með nýju gjöfinni voru fráhvarf frá ríkjandi efnahagshugmyndum þessa tíma, sem gerðu ráð fyrir mjög takmörkuðum ríkisafskiptum af atvinnulífinu.

Roosevelt gerði sér grein fyrir því að til þess að geta haldið uppi iðnaði í eins stóru landi og Bandaríkjunum þyrfti að byggja upp samgönguinnviði landsins. Meðal þess sem stjórn hans réðst í með nýju gjöfinni voru ný bankalög, ný efnahagslög, umbætur á félagslega kerfinu sem tryggðu réttindastöðu verkalýðsfélaga og atvinnuleysisbætur. Roosevelt lét einnig banna barnavinnu. Roosevelt setti lög sem skertu laun opinberra starfsmanna, þar á meðal sjálfs forsetans, og nýtti sparnaðinn (sem nam um fimm hundruð milljónum dollara) til þess að koma á fót ýmsum nýjum verkefnum sem sköpuðu atvinnu.

Efnahagslíf Bandaríkjanna batnaði mjög á árum nýju gjafarinnar og atvinnuleysi minnkaði. Gagnrýnendur stefnunnar hafa hins vegar bent á að efnahagurinn hafi ekki náð fullri viðreisn fyrr en með inngöngu Bandaríkjanna í seinni heimsstyrjöldina og með hergagnaiðnaði sem þá fór á flug í landinu.

Stefna Roosevelt og nafngift hennar var að nokkru leyti tilvísun í efnahagsaðgerðir fyrri Bandaríkjaforseta. Theodore Roosevelt hafði á sínum tíma viðhaldið stefnu sem kallaðist „réttlát úthlutun“ (e. Square Deal) og Woodrow Wilson hafði rekið stefnu sem hann kallaði „nýja frelsið“ (e. New Freedom). Seinni forsetar Bandaríkjanna, sér í lagi úr Demókrataflokknum, áttu eftir að gefa efnahagsstefnum sínum svipuð nöfn: Harry S. Truman fylgdi nýju gjöfinni eftir með „réttlátu gjöfinni“ (e. Fair Deal), John F. Kennedy kallaði stefnu sína „nýjar hugsjónalendur“ (e. New Frontier) en Lyndon B. Johnson nefndi stefnu sína „hið mikla þjóðfélag“ (e. Great Society).