ესპანეთის სამოქალაქო ომი

ესპანეთის სამოქალაქო ომი
საათის ისრის მიმართულებოთ ზემო მარცხენა კუთხუდან: XI საერთაშორისო ბრიგადის წევრები ბელჩიტეს ბრძოლისას; გრანოლერები ნაციონალისტების ავიაციის მიერ დაბომბვის შემდეგ, 1938 წელი; ასაფრენი ბილიკის დაბომბვა ესპანეთის პროტექტორატ მაროკოში; რესპუბლიკელი ჯარისკაცები ალკაზარის ალყისას; ნაციონალისტი სამხედროები მართავენ საზენიტო დანადგარს; ლინკოლნის ბატალიონი.
თარიღი	17 ივლისი, 1936 — 1 აპრილი, 1939
მდებარეობა	ესპანეთი, მაროკო, ესპანეთის საჰარა, კანარის კუნძულები, ბალეარის კუნძულები, გვინეა.
შედეგი	ნაციონალისტების გამარჯვება; ესპანეთის მეორე რესპუბლიკის დაცემა.
მხარეები
რესპუბლიკელები სახალხო ფრონტი მნკ/იაფ მსკ კმრ / Estat Català ბასკეთის არმია (1936–1937) გპ საერთაშორისო მხარდაჭერა ინტერნაციონალური ბრიგადები საბჭოთა კავშირი მექსიკა ნაციონალისტები ესპანური ფალანგა კარლისტები (1936–1937) CEDA (1936–1937) ალფონსისტები (1936–1937) საერთაშორისო მხარდაჭერა იტალია გერმანია პორტუგალია
მეთაურები
მანუელ ასანა ჟულიან ბასტეირო ფრანსისკო ლარგო კაბალიერო ხუან ნეგრინი ინდალესიო პრიეტო ვისენტე როხო ხოსე მიახა ხუან მოდესტო ხუან ჰერნანდეს სარავია ბუენავენტურა დურუტი† ლუის კომპანისი ხოსე ანტონიო აგუირე ალფონსო დანიელ როდრიგეს კასტელაო ხოსე სანხურხო† გონსალო კეიპო დე ლიანო† ემილიო მოლა ფრანსისკო ფრანკო ხუან იაგუე მანუელ გოდედი† მიგელ კაბანელიასი
ძალები
450 000 ჯარისკაცი 350 თვითმფრინავი 200 ქვემეხი (1938) 600 000 ჯარისკაცი 600 თვითმფრინავი 290 ქვემეხი (1938)
დანაკარგები
დაახლ. 500 000
ესპანეთის სამოქალაქო ომი ვიკისაწყობში

ესპანეთის სამოქალაქო ომი — მასშტაბური კონფლიქტი, რომელიც ესპანეთში მიმდინარეობდა 1936 წლის 17 ივლისიდან 1939 წლის 1 აპრილამდე, რესპუბლიკელებსა და ნაციონალისტებს შორის. რესპუბლიკელები ერთგულნი იყვნენ ესპანეთის მეორე რესპუბლიკის მემარცხენე სახალხო ფრონტის მთავრობისადმი და შედგებოდნენ სხვადასხვა სოციალისტური, კომუნისტური, სეპარატისტული, ანარქისტული და რესპუბლიკური პარტიებისაგან. მოწინააღმდეგე ნაციონალისტები წარმოადგენდნენ ფალანგისტთა, მონარქისტთა, კონსერვატორთა და ტრადიციონალისტთა ალიანსს, რომელსაც ხელმძღვანელობდა სამხედრო ხუნტა. იმდროინდელი საერთაშორისო პოლიტიკური კლიმატის გამო, ომს მრავალი ასპექტი ჰქონდა და სხვადასხვანაირად განიხილებოდა, როგორც კლასობრივი ბრძოლა, რელიგიური ბრძოლა, ბრძოლა დიქტატურასა და რესპუბლიკურ დემოკრატიას შორის, რევოლუციასა და კონტრრევოლუციას შორის და ფაშიზმსა და კომუნიზმს შორის. კონფლიქტი დაიწყო მანუელ ასანიას მეორე ესპანეთის რესპუბლიკის მთავრობის წინააღმდეგ სამხედრო გადატრიალების მოწყობის მცდელობით ესპანეთის არმიის გენერალთა ერთი ჯგუფის მიერ. ნაციონალისტების გაძლიერებას ხელს უწყობდა დამოუკიდებელ მემარჯვენეთა ესპანური კონფედერაცია (Confederación Española de Derechas Autónomas, ან C.E.D.A), კარლისტები, და ფაშისტური ფალანგა (Falange Española de las J.O.N.S.). ომი დასრულდა აჯანყებულთა ძალების გამარჯვებით, რესპუბლიკური მთავრობის დამხობით, და დიქტატურის დამყარებით, გენერალ ფრანსისკო ფრანკოს მეთაურობით. სამოქალაქო ომის შემდეგ ყველა მემარჯვენე პარტია ფრანკოს რეჟიმის მმართველ პარტიაში გაითქვიფა.

რესპუბლიკელებს (republicanos) მხარს უჭერდა საბჭოთა კავშირი და მექსიკა, ხოლო აჯანყებულთა მიმდევრებს, ნაციონალისტებს (nacionales), მხარდაჭერა ჰქონდათ ფაშისტური იტალიისა და ნაცისტური გერმანიისგან, ასევე ავტორიტარული ესტადო ნოვოს რეჟიმისგან პორტუგალიაში. მიუხედავად იმისა, რომ აშშ ოფიციალურად ნეიტრალური იყო, ძირითადი ამერიკული კორპორაციები, როგორიცაა ტექსაკო, ჯენერალ მოტორსი, ფორდ მოტორსი და ფაირსტოუნი მნიშვნელოვან დახმარებას უწევდნენ ნაციონალისტ აჯანყებულებს სატვირთო მანქანების, საბურავების, სამანქანო ხელსაწყოებისა და საწვავის მუდმივი მიწოდებით.

ომმა უკიდურესად დაძაბა საერთაშორისო ურთიერთობები ევროპაში მეორე მსოფლიო ომის წინაპირობებში და განიხილებოდა, როგორც ირიბი ომი საბჭოთა კავშირის კომუნისტებსა და იტალიისა და გერმანიის ფაშისტურ ფლაგმანებს შორის. კონკრეტულად, ამ ომში გამოყენებულ იქნა ახალი სატანკო ბრძოლის ტაქტიკა და ქალაქების საჰაერო დაბომბვა დატერორების მიზნით, რაც გვიანდელი საერთო ევროპული ომის მნიშვნელოვანი ნაწილი გახდა.

ესპანეთის სამოქალაქო ომს ასევე დაერქვა „პირველი მედია ომი“, ვინაიდან მასში აქტიურად იყვნენ ჩაბმული მწერლები და ჟურნალისტები. უცხოელ კორესპონდენტთა შორის, რომლებიც ამ ომს აშუქებდნენ, იყვნენ ერნესტ ჰემინგუეი, მართა გელჰორნი და რობერტ კაპა.

მრავალ სამოქალაქო ომთა მსგავსად, ეს ომიც გამოირჩეოდა ნაციონალისტური სულისკვეთებითა და პოლიტიკური პათოსით, ისევე როგორც სამხედრო დანაშაულებების სიმრავლით კონფლიქტის ორივე მხარეს. ესპანეთის სამოქალაქო ომმა მრავალი ოჯახის წევრი, მეზობელი და მეგობარი დაუპირისპირა ერთმანეთს. მებრძოლთა გარდა, პოლიტიკური და რელიგიური შეხედულებებისთვის მრავალი სამოქალაქო პირიც იქნა მოკლული, ხოლო 1939 წელს ომის დასრულების შემდეგ, რესპუბლიკელებს დიდი ხნის განმავლობაში დევნიდნენ და ასამართლებდნენ გამარჯვებული ნაციონალისტები.

წინარეისტორია

პირველი მსოფლიო ომის შემდგომ

იმ დროს, როდესაც ევროპაში პირველი მსოფლიო ომი მძვინარებდა, ესპანეთი ნეიტრალურ პოზიციას იკავებდა, რითაც დიდი სარგებელი ნახა. ეწეოდა ვაჭრობას არა მარტო ანტანტის ქვეყნებთან, არამედ გერმანიასთანაც. 1913-1918 წლებში ესპანეთის ოქროს მარაგი თითქმის გაოთხკეცდა. ომმა მხოლოდ დროებით გამოაცოცხლა გაძვალტყავებული და დაძაბუნებული ესპანეთის ეკონომიკა. ომის დასასრულისათვის, თუმცა ესპანეთში ქვანახშირის მოპოვება, თუჯისა და ფოლადის გამოდნობა გაორკეცდა, მაგრამ იგი რჩებოდა აგრარულ-ინდუსტრიულ ქვეყნად, სოფლის მეურნეობაში მნიშვნელოვანი ფეოდალური გადმონაშთებით.

ომის დამთავრება მძიმედ დაეტყო ესპანეთის ეკონომიკას. დაიხურა ასობით ფაბრიკა და ქარხანა. გაიზარდა უმუშევართა რიცხვი მსუბუქ მრეწველობაში. დაიწყო ინფლაცია, გაიზარდა ფასები პირველადი მოხმარების საგნებზე. 1917 წლის 13 აგვისტოს დაიწყო საყოველთაო-პოლიტიკური გაფიცვა, რომელიც თითქმის ორ კვირას გაგრძელდა და იგი პოლიციასთან შეიარაღებულ შეტაკებაში გადაიზარდა.

მთავრობათა ცვლა

ხუთი წლის განმავლობაში — 1917 წლის მიწურულიდან 1922 წლის დეკემბრის ჩათვლით, ქვეყანაში 11 მთავრობა შეიცვალა. ყოველი მათგანი ცდილობდა ქვეყნის მართვას კონსტიტუციური მონარქიის ჩარჩოებში. მაგრამ ამ ხუთი წლის განმავლობაში ქვეყნის წინაშე მდგარი არც ერთი მნიშვნელოვანი პრობლემა არ გადაჭრილა. 1923 წლისათვის ხელისუფლებას ხელმძღვანელობდნენ ძალაგამოცლილი ლიბერალები. სამეფო ტახტი ირყეოდა, რადგანაც საიმედო დასაყრდენი არ გააჩნდა. სახელმწიფო აპარატი რღვევის სტადიაში იმყოფებოდა, რაც მასობრივ კორუფციაში გამოიხატა. იყო გაფიცვა და ტერორი. კორტესებში ეწყობოდა მძაფრი დებატები. მაროკოში მიმდინარეობდა სისხლისმღვრელი ომი. ამასობაში კი ესპანეთში მწიფდებოდა მნიშვნელოვანი ისტორიული მოვლენები.

1923 წლის 13 სექტემბერს გენერალმა მიგელ პრიმო დე რივერამ შეძლო სახელმწიფო გადატრალება მოეწყო და სამხედრო დიქტატურა დაემყარებინა. ეკონომიკის სფეროში დიქტატურის გეგმები უაღრესად ფართო და გრანდიოზული, მაგრამ იმავე დროს ნაკლებად საფუძვლიანი იყო. რაც შეეხება საგარეო პილიტიკის სფეროს, პრიმო დე რივერას დიქტატურამ საფრანგეთთან კავშირში შეძლო 1926-1927 წლებისათვის ჩაეხშო მაროკოს ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობა.

1929 წელს დაწყებული მსოფლიო-ეკონომიკური კრიზისი მძიმე აღმოჩნდა ესპანეთისთვისაც. 20-იანი წლების დასასრულს დიქტატურა იზოლაციაში აღმოჩნდა. პრიმო დე რივერა იძულებული იყო ლავირება დაეწყო, მაგრამ მისი დიქტატურის ავტორიტეტის განმტკიცება აღარავითარ დათმობებს აღარ შეეძლო. მზარდი რევოლუციური მოძრაობით დაშინებულმა მონარქიულმა წრეებმა გადაწყვიტეს რივერას დიქტატურა მსხვერპლად შეეწირად მონარქიის გადარჩენის საქმისათვის. 1930 წლის 26 იანვარს პრიმო დე რივერა აიძულეს გადამდგარიყო. იგი საფრანგეთში წავიდა.

მანუელ ასანია ხვდება ჯარისკაცების ჯგუფს, რომელთა შორის არის ფრანცისკო ფრანკო, 1934.

პრიმო დე რივერას დიქტატურა შეცვალა ბერენგერას მთავრობამ, რომელიც მასების დამშვიდებას ნაწილობრივი დათმობებით ცდილობდა. მაგრამ მისმა ღონისძიებებმმა ვერ შეაჩერეს რევოლუციური მოძრაობის აღმავლობა ქვეყანაში. 1931 წლის 14 თებერვალს ბერენგერას მთავრობა გადადგა. ხელისუფლების სათავეში მოსული ასნარას მთავრობა ქვეყანაში მდგომარეობის განმუხტვას მუნიციპალური არჩევნების ჩატარების გზით შეეცადა, რომელიც რესპუბლიკელთა ბლოკის გამარჯვებით დასრულდა. 14 აპრილს მეფე ალფონსო XIII იძულებული გახდა დაეტოვებინა ესპანეთი. შეიქმნა დროებითი რესპუბლიკური მთავრობა ალკალა სამორას მეთაურობით.

რესპუბლიკას საფრთხე ემუქრებოდა არა მარტო მონარქიული და კლერიკალური წრეების მხრიდან. ჯერ კიდევ 1931 წელს ესპანური ფაშიზმის იდეოლოგებმა — ლედესმამ და რედონდომ დააარსეს ფაშისტური პარტია „ნაციონალ-სინდიკალისტური შეტევის ხუნტა“ (შემოკლებით „ხონს“). ამ პარტიის პარალელურად ყოფილი დიქტატორის მიგელ პრიმო დე რივერას შვილმა — ხოსე ანტონიო პრიმო დე რივერამ დააარსა თავისი ფაშისტური პარტია „ესპანური ფალანგა“. 1934 წლის თებერვალში მოხდა „ესპანური ფალანგის“ გაერთიანება „ხონსთან“, რის შედეგადაც შეიქმნა ესპანეთის ფაშისტური პარტია, რომელსაც ეწოდებოდა „ესპანური ფალანგა და ხონსი“. 1934 წლის მიწურულისათვის ხოსე ანტონიო პრიმო დე რივერა გახდა ამ პარტიისა და, მაშასადამე, ესპანური ფაშიზმის ბელადი.

ომის დაწყება

1936 წლის 16 თებერვალს, კორტესების არჩევნები სახალხო ფრონტმა მოიგო. მიუხედავად თებერვლის არჩევნებში მარცხისა, ფაშისტებმა მნიშვნელოვანი პოსტები შეინარჩუნეს სახელმწოფო აპარატსა და არმიაში. ისინი ფინანსურ კაპიტალს, ეკლესიასა და უცხოეთის მონოპოლიებს ეყრდნობოდნენ. 1936 წლის შუა ზაფხულისათვის ფაშისტებმა საბოლოოდ შეიმუშავეს ამბოხების გეგმები და ამოცანები. ამბოხებისათვის უნდა ეხელმძღვანელათ რეაქციონერ გენერლებს მოლას — ნავარასა და ბურგოსში, ფრანკოს — მაროკოში, ფანხულს — მადრიდში, ხოლო გოდედს — კატალონიაში. ამბოხება დაიწყო 17 ივლისს ესპანეთის მაროკოში. 18 ივლისს სეუტის რადიოთი გადაიცა პაროლი „ესპანეთის თავზე უღრუბლო ცაა“, რაც ამბოხების დაწყების ნიშანი გახდა საკუთრივ ესპანეთში მყოფი რეაქციონერებისათვის. ამბოხება მოედო ესპანეთში, კანარისა და ბალეარის კუნძულებზე მყოფ ყველა გარნიზონს. ამბოხებულთა მხარეს აღმოჩნდა შეიარაღებული ძალების 80 %.

პირველი დღეები

რესპუბლიკელი მებრძოლი ქალები, 1936.

ამბოხებას თავდაპირველად ხელმძღვანელობდა გენერალი სანხურხო, მაგრამ 20 ივლისს, პორტუგალიიდან ესპანეთში მიმავალი სანხურხო დაიღუპა საავიაციო კატასტროფის დროს. გენერალი ფრანკო უფრო იღბლიანი აღმოჩნდა. ინგლისის თვითმფრინავით 19 ივლისს იგი კანარის კუნძულიდან გაფრინდა ქ. ტეტუანში და სათავეში ჩაუდგა მაროკოში მყოფ ამბოხებულებს. არმიის ამბოხება რესპუბლიკის წინააღმდეგ, ბრძოლები ესპანეთის თითქმის ყველა ქალაქში, ყაზარმების იერიში, ხალხის შეიარაღება — ყოველივე ეს ნიშნავდა ესპანეთში სამოქალაქო ომის დაწყებას.

ხალხის ძლიერმა წინააღმდეგობამ ამბოხების პირველსავე დღეებში ჩაფუშა რეაქციული წრეების გეგმები. პირველსავე დღეებში შესაკრებ პუნკტებში გამოცხადდა 300 ათასი მამაკაცი და ქალი იარაღის მიღების იმედით. თითოეული იარაღდებოდა, რითაც შეეძლო. 19 ივლისს, მადრიდში, მოსახლეობამ ჩაახშო ადგილობრივი გარნიზონის გამოსვლა. ბარსელონასა და მთელ კატალონიაში მუშებმა ორდღიანი ბრძოლების შემდეგ დაამარცხეს სამხედრო ნაწილები. რესპუბლიკელთა ხელში დარჩა ასტურია. ასტურიელი მაღაროელები დინამიტის პაკეტებით ეპარებოდნენ მეამბოხეთა საცეცხლე წერტილებს და აფეთქებდნენ მათ. ჩაიშალა მეამბოხეთა გეგმები მალაგაში, ვალენსიაში, ბილბაოში, სანტანდერსა და სხვა მრავალ ქალაქში. რესპუბლიკის მხარეზე აღმოჩნდა ავიაცია და საზღვაო ფლოტი.

პირველ დღეებში განცდილმა მარცხმა უაღრესად მძიმე პირობებში ჩააყენა მემბოხეები. სამრეწველო ცენტრები რესპუბლიკელთა ხელში აღმოჩნდა. მეამბოხეებმა ფეხი მოიკიდეს მხოლოდ სამხრეთში — კადისში, უელვასა და სევილიის პროვინციებში და ჩრდილოეთით — გალისიაში, ნავარასა და ნაწილობრივ ძველ კასტილიაში. ამრიგად შეიქმნა მეამბოხეთა ორი დაჯგუფება, რომელთაც სარდლობდნენ სამხრეთში გენერალი ფრანკო, ხოლო ჩრდილოეთში — გენერალი მოლა.

რესპუბლიკას საკმარისი ძალები გააჩნდა იმისათვის, რომ ჩაეხშო ამბოხება, მაგრამ რესპუბლიკელთა ბანაკის არასათანდაო სიმტკიცე, ერთიანი ხელისუფლების უქონლობა ხელს უშლიდა წინააღმდეგობის ორგანიზებას.

ომის მიმდინარეობა (ნოემბერი, 1936 — 17 მაისი, 1937)

„ჩაურევლობის“ პოლიტიკა და ინტერბრიგადები

პოლონელ მოხალისეთა ინტერბრიგადა.

ესპანეთში სამოქალაქო ომის დაწყებამ თავიდანვე მიიქცია მსოფლიო საზოგადოებრიობის ყურადღება. ესპანეთის რესპუბლიკის მხარეზე გამოვიდა მთელი პროგრესული კაცობრიობა, ხოლო წინააღმდეგ — საერთაშორისო რეაქცია და იმპერიალისტური ძალები. რესპუბლიკური ესპანეთის აშკარა მტრებმა — ფაშისტურმა გერმანიამ, იტალიამ და პორტუგალიამ დაუყონებლივ გაუწოდეს ხელი მეამბოხეებს. პირველსავე დღეებში გერმანული და იტალიური თვითმფრინავებით მაროკოდან ნახევარკუნძულზე გადაისროლეს 14 ათასი მეამბოხე და გადაზიდეს დიდძალი საომარი მასალა.

1936 წლის 2 აგვისტოს საფრანგეთის მთავრობამ, რომელსაც ხელმძღვანელობდა ლეონ ბლიუმი, წამოაყენა ესპანეთის საქმეებში ჩაურევლობის წინადადება. 9 სექტემბერს მის მიერვე შექმნილმა ჩაურევლობის კომიტეტმა დაიწყო მუშაობა ლონდონში. მასში შევიდა 27 ევროპული სახელმწიფო. შეთანხმება ჩაურევლობის შესახებ კრძალავდა ესპანეთში იარაღის ექსპორტსა და ტრანზიტს.

იტალია-გერმანიის ინტერვენციამ და „ჩაურევლობის“ პოლიტიკამ მალე შეცვალა ძალთა თანაბარდობა მეამბოხეთა სასარგებლოდ.

გერმანიამ და იტალიამ არათუ არ შეწყვიტეს მათ მიერვე აღებული საერთაშორისო ვალდებულებათა დარღვევა, არამედ მკვეთრად გააფართოვეს თავიანთი ინტერვენცია ესპანეთში. გერმანელ და იტალიელ ინტერვენტებს შორსგამიზნული გეგმები ამოძრავებდათ. ჯერ ერთი, მათთვის ესპანეთი წარმოადგენდა ნედლეულის წყაროს და კაპიტალის დაბანდების ხელსაყრელ სფეროს და, რაც მთავარია, ისინი ესპანეთს განიხილავდნენ როგორც ხელსაყრელ პლაცდარმს მომავალ მსოფლიო ომში. თავის ამ გეგმის შესასრულებლად გერმანიამ და იტალიამ უხვად გაიღეს ხელი.

1936 წლის ბოლოსათვის რესპუბლიკელთა სასარგებლოდ სულ ჩამოყალიბდა 7 ინტერბრიგადა; ფრანგებმა რესპუბლიკური ესპანეთის დასაცავად გაგზავნა 9 ათასი მოხალისე, პოლონელებმა — 5 ათასი, იტალიელებმა — 3,5 ათასი, ამერიკელებმა — 2,8 ათასი, ინგლისელებმა — 2 ათასი, ავსტრიელებმა — 2 ათასი, გერმანელებმა — 3 ათასი ა.შ. ანტიფაშისტური ძალები რესპუბლიკელებს დაეხმარა უაღრესად კრიტიკულ მომენტში, რადგან 1936 წლის ივლისსა და აგვისტოში წარმოებული ბრძოლების შედეგად საფრთხე დაემუქრა რესპუბლიკის დედაქალაქს — მადრიდს.

მადრიდის კრიზისი

რესპუბლიკელების T-26 ტანკი არაგონის ფრონტზე, 1937 წლის ნოემბერი.

მადრიდის აღება ომის პირველი დღეებიდანვე გადაიქცა მეამბოხეთა მთავარ ამოცანად. სექტემბერში მეამბოხეებმა აიღეს ტალავერი — მნიშვნელოვანი სტრატეგიული პუნქტი მადრიდის გზაზე. ხ. ხირალის მთავრობამ ვერ შეძლო მტრის წინააღმდეგ ბრძოლის ორგანიზება.

ასეთ პირობებში, 4 სექტემბერს, შეიქმნა ახალი მთავრობა ლარგო კაბალიეროს ხელმძღვანელობით. ლ. კაბალიეროს მთავრობა შეუდგა მტრის მოსაგერიებლად საჭირო ზოგიერთი საჩქარო ღონისძიებების განხორციელებას. მიღებულ იქნა დეკრეტი მილიციის რეგულარულ არმიად გარდაქმნის შესახებ, შეიქმნა პოლიტიკურ კომისართა ინსტიტუტი, დაიწყეს აგრარული რეფორმის გატარება და სხვა. მაგრამ ყველა ეს ღონისძიება ისე ნელა ხორციელდებოდა, რომ გამორიცხავდა მასების სწრაფ და ენერგიულ მობილიზაციას.

ფაშისტური ძალები განაგრძობდნენ წინსვლას. ნოემბრის დასაწყისში ისინი მადრიდის შემოგარენს მიუახლოვდნენ. ბრძოლები წარმოებდა საუნივერსიტეტო ქალაქსა და კასა დე კამპოს რაიონში. დედაქალაქის შიგნით მოქმედებდნენ ჯაშუშები და დივერსანტები, რომლებსაც მეამბოხე მოლა „მეხუთე კოლონას“ უწოდებდა (მეამბოხეები ქალაქს ოთხი კოლონით უტევდნენ). კაბალიეროს მთავრობამ, რომელსაც არ სჯეროდა მადრიდის შენარჩუნებისა, მიატოვა ქალაქი და ვალენსიაში გაიქცა. დიდი ძალების შედეგად კი მოხერხდა ქალაქის დამცველების დარაზმვა და 7-8 ნოემბერს მტერი მადრიდის კედლებთან შეჩერებულ იქნა. მადრიდი, რომელიც გადაიქცა ესპანელი ხალხის დამოუკიდებლობისათვის ბრძოლის სიმბოლოდ, სამოქალაქო ომის დამთავრებამდე ვერ ჩაიგდეს ხელში მეამბოხეებმა.

ბარსელონას პუტჩი

1937 წლის 3 მაისს, იმ დროს, როდესაც მეამბოხეები უტევდნენ ქვეყნის ჩრდილოეთ რაიონებს, კატალონიის ანარქისტებმა ბარსელონაში მოაწყვეს კონტრრევოლუციური ამბოხება. პუტჩისტებს გააჩნდათ ტანკები, არტილერია, ტყვიამფრქვევები. ფრონტიდან ბარსელონისაკენ გამოემართნენ ანარქისტული ბატალიონები რესპუბლიკური ძალების წინააღმდეგ საბრძოლველად, პუტჩისტები დამარცხდნენ.

რესპუბლიკელთა ამ ანარქისტულმა ქმედებებმა შედეგად გამოიღო ის, რომ კაბალიეროს მთავრობა დაიშალა. კაბალიეროს ცდას — შეედგინა ახალი მთავრობა, ხალხი აღშფოთებით შეხვდა. 1937 წლის 17 მაისს შეიქმნა ახალი მთავრობა სოციალისტ ხ. ნეგრინის მეთაურობით.

საბრძოლო მოქმედებები (17 მაისი, 1937 — დეკემბერი, 1938)

(17 მაისი, 1937 — აპრილი, 1938)

დაბომბილი გერნიკა.

ახალი მთავრობის საქმიანობამ ხელი შეუწყო რესპუბლიკური ბანაკის განმტკიცებას. გაიზარდა სამხედრო მრეწველობის პროდუქცია, განმტკიცდა რესპუბლიკური არმია, გაჩაღდა ბრძოლა „მეხუთე კოლონის“ წინააღმდეგ. მაგრამ, ამასთან ერთად, ფართო ხასიათი მიიღო მეამბოხეთა და ინტერვენტთა ოპერაციებმაც. 1937 წლის ივნისში მტერმა წამოიწყო დიდი ოპერაციები ქვეყნის ჩრდილოეთში. მტრის სიჭარბის გამო რესპუბლიკელები იძულებული გახდნენ, 19 ივნისს დაეტოვებინათ ქ. ბილბაო. მოგვიანებით დაეცა ქ. სანტ-ანდერი. 1937 წლის ოქტომბერში მტერმა დაიკავა ასტურია. ჩრდილოეთ რაიონების დაუფლების შემდეგ ფრანკისტებმა გადაწყვიტეს შეტევა ცენტრალურ ფრონტზე განევითარებინათ. ამასობაში რესპუბლიკურმა არმიამ არაგონის ფრონტზე ხელთ იგდო ქ. ტერუელი. მაგრამ ეს წარმატება მყარი არ იყო, რადგან სამხედრო მინისტრი ი.პრიეტო, რომელსაც საერთოდ არ სჯეროდა ფაშიზმზე გამარჯვება, ხელს უშლიდა მსხვილმასშტაბიანი ოპერაციების ჩატარებას მეამბოხეთა არმიების წინააღმდეგ. ასეთი ტაქტიკის შედეგად მოწინააღმდეგემ 1937 წლის თებერვალში კვლავ დაიბრუნა დაკარგული პოზიციები არაგონის ფრონტზე. უფრო მეტიც, გაარღვია რა რესპუბლიკელთა ფრონტი, მეამბოხეებმა 1938 წლის აპრილში მიაღწიეს ხმელთაშუა ზღვის სანაპიროს, რის შედეგადაც რესპუბლიკის ტერიტორია აღმოჩნდა ორ, ერთმანეთისგან მოწყვეტილ ნაწილად გაყოფილი. ამან კიდევ უფრო გააუარესა რესპუბლიკის მდგომარეობა როგორც სამხედრო, ისე პოლიტიკური თვალსაზრისით.

მთავრობის რეორგანიზაცია და სამოქმედო პროგრამა

ბარსელონას დაბომბვა იტალიის საჰაერო ძალების მიერ 1938 წლის 17 მარტს.

სახალხო ფრონტის მემარჯვეენ წრეებში წარმოიშვა კაპიტულანტური ტენდენციები, რომლებიც რესპუბლიკის საერთაშორისო მდგომარეობის გაუარესებასთან ერთად (ესპანეთ-საფრანგეთის საზღვრის ჩაკეტვა, ინტერვენციის გაძლიერება და ა.შ.) კიდევ უფრო ძლიერდებოდა. 1938 წლის მარტის შუა რიცხვებში სახალხო ფრონტის მემარჯვენე ფრთამ აშკარად დასვა ფაშისტებთან დაზავების საკითხი. ამის პასუხად კომუნისტებმა ბარსელონაში, სადაც იმხანად იმყოფებოდა მთავრობა, მოაწყვეს გრანდიოზული დემონსტრაცია, რომლის მონაწილეებიც მოითხოვდნენ ბრძოლას გამარჯვებამდე და კაპიტულანტების განდევნას მთავრობიდა. 1938 წლის 8 აპრილს ხ. ნეგრინმა მოახდინა მთავრობის რეორგანიზაცია. ახალმა მთავრობამ, რომელიც კაპიტულანტებისაგან გაიწმინდა, წამოაყენა 13 პუნქტისაგან შემდგარი ახალი სამოქმედო პროგრამა სახელწოდებით — „ესპანეთის რესპუბლიკის მთავრობის დეკლარაცია ომის მიზეზების შესახებ“.

ახალი პროგრამა ითვალისწინებდა რესპუბლიკის დამოუკიდებლობის შენარჩუნებას, ომის შემდგომი წყობილების არჩევას ხალხის ნება-სურვილის მიხედვით, პიროვნებისა და სინდისის თავისუფლებას, კანონიერი გზით შეძენილი საკუთრების პატივისცემას, მშვიდობისმოყვრული პოლიტიკის გატარებას და ა.შ. ეს პროგრამა სახავდა ესპანეთში სამოქალაქო ომის შეწყვეტის გზებს.

(ივნისი — დეკემბერი, 1939)

ხ.ნეგრინის მთავრობის რეორგანიზაციამ და ახალი პროგრამის მიღებამ გამოიწვია ქვეყანაში მასების ახალი საბრძოლო აღმავლობა. გამოცხადდა საყოველთაო მობილიზაცია. 1938 წლის ზაფხულში რესპუბლიკურმა არმიამ გადალახა მდინარე ებრო და სასტიკი დარტყმა მიაყენა ფაშისტთა ჯარებს. მტერმა, რომელმაც დაკარგა 80 ათასი კაცი და 200 თვითმფრინავი, შეაჩერა თავისი შეტევა ვალენსიაზე.

დასკვნითი ფაზა

ძალთა კონსოლიდაცია

სიტუაცია ესპანეთში 1938 წლის ნოემბერში

ამ მოვლენების შემდეგ მეამბოხეთა ბანაკში ძალთა კონსოლიდაცია მიმდინარეობდა, განსაკუთრებით მას შემდეგ, როცა გერმანიის მხარდაჭერით უმაღლეს მთავარსარდლად აირჩიეს ფ. ფრანკო. მან მაშინვე განაცხადა, რომ შექმნიდა „ტოტალიტარულ სახელმწიფოს, დაამყარებდა სოციალურ მშვიდობას და საყოველთაო კეთილდღეობას“. მასების გადმობირების მიზნით იგი არ ერიდებოდა დემაგოგიას.

ფრანკოს პოზიციების განმტკიცებაში დიდი როლი შეასრულა იმ გარემოებამ, რო მას პირდაპირი სამხედრო დახმარება გაუწიეს იტალიამ და გერმანიამ. იმ ტერიტორიებზე, რომლებიც მეამბოხეთა ხელში აღმოჩნდა, გააუქმეს ყველა კანონი, რომლებიც რესპუბლიკის წლებში იყო მიღებული. ადგილებზე ძალაუფლება გადაეცათ სამხედრო გუბერნატორებს. ფრანკომ გზიდან ჩამოიშორა ისეთი კონკურენტი, როგორიც იყო გენერალი მოლა, რომელიც ფრიად საეჭვო კატასტროფაში დაიღუპა. რეაქციის ყოველგვარი პოლიტიკური ძალები აღმოჩნდა სამხედრო ძალების კონტროლქვეშ. ფრანკო გახდა არა მარტო „სახელმწიფოს მეთაური“ და გენერალისიმუსი, არამედ ფალანგის მეთაურიც — კაუდილიო (ბელადი). 1938 წელს მიუნხენის გარიგებამ უარყოფითი როლი ითამაშა ესპანეთის რესპუბლიკისათვის.

კატალონიის დაცემა

1938 წლის დეკემბერში დაიწყო მეამბოხეთა ჭარბი ძალების შეტევა კატალონიაზე. მეამბოხეებს 20-ჯერ მეტი შეიარაღება გააჩნდათ, ვიდრე რესპუბლიკელებს. ცუდად შეიარაღებულმა და მდ. ებროზე ბრძოლებში დაღლილმა რესპუბლიკურმა არმიამ ვერ შეძლო კბილებამდე შეიარაღებული მტრის ჭარბი ძალების შეჩერება და 1939 წლის თებერვალში კატალონია დაეცა. რესპუბლიკელთა ხელში დარჩა ქვეყნის ცენტრალური და სამხრეთ-აღმოსავლეთი ნაწილი ანუ ტერიტორიის 1/4.

მადრიდის დაცემა

კატალონიის დაცემის შემდეგ 1939 წლის 27 თებერვალს ინგლისმა და საფრანგეთმა ცნეს ფრანკოს მთავრობა და გაწყვიტეს ურთიერთობა რესპუბლიკურ ესპანეთთან. იმევე დროს მემარჯვენე სოციალისტების ლიდერი ბასტეირო და რესპუბლიკური არმიის პოლკოვნიკი კასადო ინგლის-საფრანგეთის ხელშეწყობით ამზადებდნენ შეთქმულებას რესპუბლიკის წინააღმდეგ. ღალატი ყველგან იგრძნობოდა.

1939 წლის 3 მარტს კარტახენის სამხედრო-საზღვაო ბაზაზე მოეწყო კონტრრევოლუციური ამბოხება, ხოლო ორი დღის შემდეგ მეამბოხეებმა შეძლეს სამხედრო ფლოტის წაყვანა ბიზერტაში. 5 მარტს ამბოხებამ იფეთქა მადრიდში, სადაც შეთქმულებმა შექმნეს „თავდაცვის ხუნტა“. მადრიდში გაჩაღდა სასტიკი ბრძოლები. ღალატის შედეგად ყველაფერი ირღვეოდა. ხუნტამ შესთავაზა ფრანკოს „საპატიო ზავი“, მაგრამ ფრანკო უსიტყვო კაპიტულაციას მოითხოვდა.

კასადოსა და ბასტეიროს შეთქმულებამ გააკეთა თავისი საქმე. მან რესპუბლიკას გამოაცალა საფუძველი და მადრიდისაკენ გზა გაუხსნა ფაშისტებს. თვითონ კასადო და შეთქმულების სხვა წევრები ინგლისში გაიქცნენ. 1939 წლის 28 მარტს სისხლისმღვრელი ბრძოლების შემდეგ მადრიდი დაეცა, დაეცა რესპუბლიკური ესპანეთი 32-თვიანი გმირული ბრძოლების შემდეგ

მიზეზები

ესპანეთის რესპუბლიკის დამარცხების ძირითადი მიზეზები იყო იტალია-გერმანიის ინტერვენცია და შინაგანი უთანხმოებები რესპუბლიკელთა ბანაკში. ამაში ბრალი მიუძღოდათ სოციალისტური პარტიის ისეთ ლიდერებს, როგორებიც იყვნენ ლარგო კაბალიერო, პრიეტო, ბასტეირო და სხვა. ბრალი მიუძღოდათ ანარქო-სინდიკალისტებს, რომელთაც დეზორგანიზაცია შეჰქონდათ რესპუბლიკელთა საქმიანობაში და კაპიტულანტურად იყვნენ განწყობილი.

შედეგები

დაცემულთა ველი.

ომის დამთავრება მოასწავებდა ესპანეთის ბურჟუაზიულ-დემოკრატიული რევოლუციის 9-წლიანი პერიოდის (1931-1939) დასასრულს. ომი იყო ამ რევოლუციის კულმინაცია. ამიტომაც 1939 წელს რესპუბლიკის დაცემა უნდა განიხილებოდეს რევოლუციის მთლიანობაში გააზრებით.

ფრანკისტების პირველი ნაბიჯები აღინიშნა სასტიკი რეპრესიებით. გაუქმდა ყველა დემოკრატიული ორგანიზაცია და მონაპოვარი. ქვეყანაში აბსოლუტური ძალაუფლება ხელში აიღო ფალანგისტთა ლიდერმა 47 წლის გენერალისიმუსმა ფრანსისკო ფრანკომ.

მნიშვნელოვანი ფიგურები

მნიშვნელოვანი ფიგურები ესპანეთის სამოქალაქო ომში

ნაციონალისტების მხარეს	რესპუბლიკელების/ლოიალისტების მხარეს	სხვები
ფრანსისკო ფრანკო მიგელ კაბანელიასი ხოსე სანხურხო ემილიო მოლა გონსალო კეიპო დე ლიანო ხუან იაგუე ხოსე ენრიკე ვარელა რაფაელ გარსია ვალინო ლუის კარერო ბლანკო ფიდელ დავილა არონდო ხოსე მილან ოსტრი როი კემბელი ხუან მარჩ ორდინასი ოუენ ო'დაფი ხოსე ანტონიო პრიმო დე რივერა მუჰამედ ბონ მიზიანი სალვადორ დალი ხუან დე ლა სიერვა რამონ სერანო სუნერი ჰელი როლანდო დე ტელა უ'სანტოსი კარლოს ასენსიო კაბანელიასი ანტონიო კასტეხონი	მანუელ ასანია კლაუდ კოკბურნი იოაკინ არდერიუსი ნორმან ბეტიუნი პედრო გარსია კაბრერა სანტიაგო კარილო, ახალგაზრდა კომუნისტთა ლიდერი ბუენავენტურა დურუტი, ანარქისტი ოფიცერი ფრანსესკ საბატ ლოპარტი, პარტიზანი ანარქისტი ფეედრიკო გარსია ლორსა, პოეტი ფერნანდო გერასი პაბლო პიკასო ხოსე გირალი ვალენტინ გონსალესი, სამხედრო ოფიცერი ამერიკელი მწერალი, ამერიკელი მწერალი მიგელ ჰერნანდესი, პოეტი დოლარეს იბარური, კომუნისტი ლიდერი ფრანსისკო ლარგო კაბალიერო, სოციალისტი ლიდერი ლორი ლი ენრიკე ლისტერი ანდრე მალრო ხულიო მანგადა დიეგო მარტინეს ბარიო ხოსე მიახა ხუან მოდესტო ხუან ნეგრინი ანდრეს ნინი ჯორჯ ორველი, ინგლისელი მოხალისე და მწერალი ინდალესიო პრიეტო, სოციალისტი ლიდერი მელქორ როდრიგეს გარსია ვისენტე როხო ჯეიმზ რობერტსონ ჯუსტისი ჰენრი როლ-ტონგუ კაროლ სვერჩევსკი	ჟურნალისტები და ჯაშუშები ერნესტ ჰემინგუეი, ამერიკელი მწერალი ამა გოლდმენი, ანარქისტი მწერალი ილია ერენბურგი სამუელ კრაფსური ეთელ მაკდონალდი, ანარქისტი პროპაგანდისტი კარლ მარზანი რობერტ მილერი ტურ ნერმანი, შვედი კომუნისტი პაბლო ნერუდა კიმ ფილბი ლუდვიგ რენი არტურ კიოსტლერი ალექსანდრე ორლოვი ლენგსტონ ჰიუგი ნიკოლას გილენი მარტა გელჰორნი ედი აუგუსტ შნაიდერი, ამერიკელი პილოტი ბერტ აკოსტა, ამერიკელი პილოტი ფრენკ გლაზგო ტინკერი, ამერიკელი პილოტი

პოლიტიკური პარტიები და ორგანიზაციები

პოლიტიკური პარტიები და ორგანიზაციები ესპანეთის სამოქალაქო ომში

სახალხო ფრონტი (რესპუბლიკური)	სახალხო ფორნტის მხარდამჭერები (რესპუბლიკური)	ნაციონალისტები (ფრანკისტები)
სახალხო ფრონტი ელექტორული ალიანსი იყო, რომელიც მემარცხენე და ცენტრისტულმა პარტიებმა ჩამოაყალიბეს 1936 წლის ესპანეთის გენერალური კორტესიკორტესის არჩევნებში, რომელშიც ალიანსმა ადგილების უმრავლესობა მოიპოვა. UR (Unión Republicana - რესპუბლიკური კავშირი): დიეგო მარტინეს ბარიოს ხელმძღვანელობით, ჩამოყალიბდა 1934 წელს PRR-ის წევრების მიერ, რომლებიც ალეხანდრო ლერუქსის კოალიციის წინააღმდეგ CEDA-დან წამოვიდნენ. მისი ძირითადი მხარდამჭერები იყვნენ დახელოვნებული მუშები და პროგრესულ მეწარმეთა ფენა. IR (Izquierda Republicana - მემარცხენე რესპუბლიკელები): ხელმძღვანელობდა პრემიერ-მინისტრი მანუელ ასანა, მას შემდეგ რაც მისი რესპუბლიკური პარტია შეუერთდა სანტიაგო კასარეს კიროგას გალისიის დამოუკიდებელ პარტიასა და PRRS-ს (სოციალისტური რადიკალური რესპუბლიკური პარტია). იგი უნარიან მუშათა, მცირე ბიზნესმენთა და სახელმწიფო მოხელეთა მიერ იმართებოდა. ასანა სახალხო ფრონტს ხელმძღვანელობდა და ესპანეთის პრეზიდენტი გახდა. სახალხო ფრონტის გამარჯვების შემდეგ, პირველი მთავრობის (UR და ERC-თან ერთად) წევრებით იყო დაკომპლექტებული. ERC (Esquerra Republicana de Catalunya - კატალონიის მემარცხენე რესპუბლიკელები): ასანას რესპუბლიკელების კატალონიური ფრაქცია, ხელმძღვანელობდა ლუის კომპანისი. PSOE (Partido Socialista Obrero Español - ესპანეთის სოციალისტურ მუშათა პარტია): ჩამოყალიბდა 1879 წელს, ეს კავშირი რესპუბლიკური პარტიასთან 1931 წლის მუნიციპალურ არჩევნებში გაერთიანდა, როდესაც მეფე გადადგა და შეიქმნა მეორე რესპუბლიკა. ამ ორმა პარტიამ მომდევნო გენერალური არჩევნები მოიგო, მაგრამ 1933 წელს PSOE დატოვა კოალიცია. სამოქალაქო ომის ამ პერიოდისათვის PSOE ინდალესიო პრიეტოსა და ხუან ნეგრინის მარჯვენა ფრთასა და ლარგო კაბალიეროს მარცხენა ფრთას შორის მერყეობდა. სახალხო ფრონტის გამარჯვების შემდეგ ეს პარტია კორტესებში უდიდესი იყო CEDA-ს შემდეგ. მას მხარს უჭერდნენ ასანას მინისტრები და კიროგა, მათ მთავარი მაჟორიტალური მხარდაჭერა ესპანელი მუშებისგან ჰქონდათ. UGT (Unión General de Trabajadores - მუშათა გენერალური კავშირი): სოციალისტური კავშირი. ფორმალურად UGT დაკავშირებული იყო PSOE-სა და კაბალიეროს კავშირებს შორის. Federacion de Juventudes Socialistas (სოციალისტური ახალგაზრდობის ფედერაცია) PSUC (Partit Socialista Unificat de Catalunya - კატალონიის გაერთიანებული სოციალისტური პარტია): სხვადასხვა სოციალისტური პარტიების ალიანსი კატალონიაში, ჩამოყალიბდა 1936 წლის ზაფხულში, კონტროლდებოდა PCE-ს მიერ. JSU (Juventudes Socialistas Unificadas - გაერთიანებული სოციალისტი ახალგაზრდობა): მებრძოლი ახალგაზრდობის ჯგუფი, ჩამოყალიბებული სოციალისტთა შემაერთებლისა და ახალგაზრდა კომუნისტთა ჯგუფების მიერ . მათი ლიდერი, სანტიაგო კარილო, სოციალისტური ახალგაზრდობიდან გამოვიდა, მაგრამ მას საიდუმლო კავშირი ჰქონდა კომუნისტ ახალგაზრდობასთან, მალე ჯგუფის მართვა PCE-მ დაიწყო. PCE (Partido Comunista de España - ესპანეთის კომუნისტური პარტია): სამოქალაქო ომის დროს იმართებოდა ხოსე დიასის მიერ, რესპუბლიკის პირველ წლებში პარტია ესპანეთის პოლიტიკაში უმნიშვნელო როლს თამაშობდა, მაგრამ ნეგრინის პრემიერ-მინისტრად გახდომის შემდეგ პარტიამ სახალხო ფრონტზე ბატონობის სადავეები ჩაიგდო ხელთ. POUM (Partido Obrero de Unificación Marxista - მარქსისტული გაერთიანების მუშათა პარტია): ყოფილი ტროცკისტების ანტი-სტალინისტური რევოლუციურ-კომუნისტური პარტია, ჩამოყალიბებული 1935 წელს, ანდრეუ ნინის მიერ. JCI (Juventud Comunista Ibérica - იბერიელი კომუნისტი ახალგაზრდობა): POUM-ის ახალგაზრდული მოძრაობა. PS (Partido Sindicalista - სინდიკალისტების პარტია): CNT-ის ოპორტუნისტული ჯგუფი.	Unión Militar Republicana Antifascista (რესპუბლიკური ანტიფაშისტური სამხედრო კავშირი): ჩამოყალიბდა ოპოზიციაში მყოფ სამხედრო ოფიცრებისაგან. ანარქისტული ჯგუფები. ანარქისტებმა ბოიკოტი გამოუცხადეს 1936 წლის კორტესების არჩევნებს და დაუპირისპირდნენ სახალხო ფრონტის მთავრობას, თუმცა სამოქალაქო ომის მიმდინარეობისას მას შეუერთდა, როდესაც ლარგო კაბალიერო პრემიერ-მინისტრი გახდა. CNT (Confederación Nacional del Trabajo - შრომის ნაციონალური კონფედერაცია): ანარქო-სინდიკალისტური კავშირის კონფედერაცია. FAI (Federación Anarquista Ibérica - იბერიელ ანარქისტთა ფედერაცია): ანარქისტული ჯგუფების ფედერაცია, აქტიურობდნენ რესპუბლიკელთა ბანაკში. Mujeres Libres (Free Women): ანარქისტული ფემინისტური ორგანიზაცია. FIJL (Federación Ibérica de Juventudes Libertarias - ანარქისტი ახალგაზრდობის იბერიული ფედერაცია) Basque separatists. PNV (Partido Nacionalista Vasco - ბასკების ნაციონალისტური პარტია): ხოსე ანტონიო აგუირეს კათოლიკური ქრისტიან-დემოკრატიული პარტია, რომელიც ბასკეთის რეგიონის უფრო დიდ ავტონომიას ან დამოუკიდებლობას მოითხოვდა. პარტიას ადგილები ეჭირა კორტესებში და მხარს უჭერდა სახალხო ფრონტს სამოქალაქო ომამდე და მისი მიმდინარეობისას. მათ ბასკეთის ავტონომიის პირობით გვერდზე გადადეს თავიანთი რელიგიური უთანხმოება სახალხო ფრონტთან. ANV (Acción Nacionalista Vasca - ბასკების ნაციონალისტური აქცია): მემარცხენე სოციალისტური პარტია, რომელიც ამავდროულად მოითხოვდა ბასკეთის რეგიონის დამოუკიდებლობას. STV (Solidaridad de Trabajadores Vascos - ბასკ მუშათა სოლიდარობა): პროფკავშირი ბასკეთის რეგიონში, კათოლიკური კლერიკალური ტრადიციის შეერთებით ოპორტუნისტულ სოციალისტურ ტენდეციებთან. SRI (Socorro Rojo Internacional - წითელი დახმარების ინტერნაციონალი): კომუნისტური ორგანიზაცია, კავშირი ჰქონდა კომინტერნთან იმ პირობით, რომ საჭიროების შემთხვევაში კომინტერნი დაეხმარებოდა რესპუბლიკის მოქალაქეებსა და ჯარისკაცებს.	ფაქტობრივად, ყველა ნაციონალისტურ ჯგუფებს ჰქონდათ ძლიერი რომაულ-კათოლიკური იდეები და მხარს უჭერდნენ ესპანეთის სამღვდელოებას. Unión Militar Española (ესპანური სამხედრო კავშირი) - შეიარაღებულ ძალებში ოფიცრების კონსერვატიული პოლიტიკური ორგანიზაცია, ფრანსისკო ფრანკოს ჩათვლით. შეიქმნა 1934 წელს, კავშირი ჰქონდა ფაშისტურ იტალიასთან. პოულარული ფრონტის გამარჯვების შემდეგ, დაიწყო შეთქმულების მომზადება მონარქისტ და ფაშისტურ ჯგუფებთან ერთად ესპანეთში. სამოქალაქო ომის დასაწყისში მათი ლიდერები იყვნენ ემილიო მოლა და ხოსე სანხურხო, შემდგომში ფრანკო. ალფონსისტი მონარქისტები - მხარს უჭერდნენ ალფონსო XIII-ს რესტავრაციას. არმიის ოფიცერთა უმრავლესობა, არისტოკრატია და მემამულეები ალფონსინები იყვნენ, მაგრამ მათ მცირე სახალხო მხარდაჭერა ჰქონდათ. Renovación Española (ესპანური განახლება) - მთავარი ალფონსინური პოლიტიკური პარტია. Acción Española (ესპანური აქცია) - ფაშისტური პარტია ხოსე კალვო სოტელოს წინამძღოლობით, ჩამოყალიბდა 1933 წელს ამავე სახელის მატარებელ ჟურნალის გარშემო რამირო დე მაეზტუს მიერ. Bloque Nacional (ნაციონალური ბლოკი) - კალვო სოტელოს მიერ დაარსებული მილიტარული მოძრაობა. კარლისტი მონარქისტები - მხარს უჭერდა ალფონსო კარლოს I-ის პრეტენზიას ესპანეთის სამეფო ტახტზე. მისი სიკვდილის შემდეგ კარლისტების ნაწილი მხარს უჭერდა მის დანიშნულ რეგენტს, ფრანსისკო ხავიერ ბურბონს, ნაწილი კი - ალფონსო XIII-ს ან ფალანგას. კლერიკალ კარლისტებს არისტოკრატია ხელმძღვანელობდა, ნავარის ფერმერებისა და სოფლის მუშებთან ერთად. Comunión Tradicionalista (ტრადიციონალისტთა კომუნა) - კარლისტების პოლიტიკური პარტია Requetés (მოხალისეები) - მილიციის მოძრაობა. Pelayos - ახალგაზრდა სამხედროთა მოძრაობა, შემდგომში სახელად Pelayo of Asturias. Margaritas - ქალთა მოძრაობა, შემდგომში სახელად Margarita de Borbón-Parma, კარლისტ კარლ VII-ს (1868-1909) ცოლი. Falange (Phalanx): FE (Falange Española de las JONS) - შეიქმნა 1934 წელს ორი ფაშისტური ორგანიზაციის გამაერთიანებლის მიერ, პრიმო დე რივერას ფალანგა (Phalanx), დაარსებული 1933 წელს, და ლედესმა რამოსის Juntas de Ofensiva Nacional-Sindicalista (ნაციონალ-სინდიკალისტური რადიკალური ჯგუფი), დაარსებული 1931 წელს. 1936 წლის გენერალურ არჩევნებში PRR-სა და CEDA-ს მარცხის შემდეგ, როდესაც მას ხოსე მარია ხილ რობლესის Acción Popular და რამონ სერანო სუნერის Acción Católica შეუერთდა, იგი ძლიერი ძალა გახდა. OJE (Organización Juvenil Española) - ახალგაზრდა სამხედროთა მოძრაობა. Sección Femenina (Feminine Section) - სოციალისტ მშრომელ ქალთა მოძრაობა. Falange Española Tradicionalista y de las JONS - შეიქმნა 1937 წელს FE-სა და კარლისტული პარტიის შემაერთებლის მიერ.

იხილეთ აგრეთვე

• სამოქალაქო ომების სია

ლიტერატურა

რუსულენოვანი ნაშრომები

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

ესპანეთის სამოქალაქო ომი

• სემიონ ბამნკი. No pasaran!
• ფრანკოს ჯარის მოხალისის, ლოპუხინის დღიური, 1937
• ომი ესოანეთში. ესპანელ ეპისკოპოსთა საერთო მოწოდება მსოფლიოს ეპისკოპოსთადმი. დაარქივებული 2012-01-17 საიტზე Wayback Machine.
• მარკ ვასილიევი. „საბჭოელი სამხედრო კონსულის დღიური ბარსელონაში (1936 წელი)“
• მარკ ვასილიევი. „რუსეთ–ესპანეთი. რევოლუციის 2 პიკი მსოფლიო ომებს შრის“
• რ.ლაცისი. „2 წელი ესპანეთში“
• ალექსანდრე შჩუბინი. ანარქო-სინდიკალიზმი ესპანეთის სამოქალაქო ომში 1936-1939 წლებში. დაარქივებული 2012-01-19 საიტზე Wayback Machine.
• ვ. დამიე „ესპანეთის რევოლუცია და არაგონის კომუნები“
• ედუარდო დე გუსმანი. შენიშვნები ესპანეთის რევოლუციაზე
• დურუტის მეგობართა მანიფესტი დაარქივებული 2009-02-15 საიტზე Wayback Machine.

ინგლისურნოვანი ნაშრომები

• ესპანეთის სამოქალაქო ომი დაარქივებული 2006-03-26 საიტზე Wayback Machine. , ჯორჯ ორუელი
• ესპანეთის რესპუბლიკის კონსტიტუცია (1931) დაარქივებული 2009-05-31 საიტზე Wayback Machine.
• პროფესორი მარეკ იან ჩოდაკიევიჩი ესპანეთის სამოქალაქო ომში დაარქივებული 2006-09-04 საიტზე Wayback Machine.
• სხვადასხვა ავტორთა ესეთა კოლექცია, შეგროვებული ალბერტ და ვერა ვაისბორდთამიერ, სადაც აღწერილია ესპანეთს სამოქალაქო ომი.
• ანარქიზმი ესპანეთის რევოლუციისას დაარქივებული 2012-11-30 საიტზე Wayback Machine.
• ანარქოსტატისტები ესპანეთში, სხვა ხედვა ანარქისტებზე ესპანეთის სამოქალაქო ომის დროს.
• ანარქისტების პასუხი ზემოთ ხსენებულ ესეზე
• კათოლიკეთა დამცირებისა და ტანჯვის აღწერა სამოქალაქო ომის დროს (ვატიკანის გამოშვება) (ესპანურად).
• A selection of photos of the life behind the front from the CNT photo archive at the International Institute of Social History დაარქივებული 2005-10-01 საიტზე Wayback Machine.
• A History of the Spanish Civil War დაარქივებული 2007-09-30 საიტზე Wayback Machine. , excerpted from a U.S. government country study.
• Spanish Civil War Info დაარქივებული 2009-10-04 საიტზე Wayback Machine. From Spartacus Educational
• La Cucaracha, The Spanish Civil War Diary დაარქივებული 2005-02-08 საიტზე Wayback Machine. , an excellent, detailed, chronicle of the events of the war
• American Jews in Spanish Civil War დაარქივებული 2006-02-21 საიტზე Wayback Machine.
• Ronald Hilton, Spain, 1931-36, From Monarchy to Civil War, An Eyewitness Account,
• Columbia Historical Review Dutch Involvement in the Spanish Civil War
• Noam Chomsky’s Objectivity and Liberal Scholarship
• Civil War Documentaries made by the CNT დაარქივებული 2020-04-06 საიტზე Wayback Machine.

სხვ.

• ესპანეთის სამოქალაქო ომის ქრონოლოგია
• nopasaran36, The Spanish Civil War En,Es,Ca,Fr,Ru დაარქივებული 2009-04-30 საიტზე Wayback Machine. , ომის ფოტო-ვიდეო დოკუმენტები