ისტორია (ჰეროდოტე)
| „ისტორია“ | |
|---|---|
| Histories | |
|
| |
| ავტორი | ჰეროდოტე |
| ქვეყანა | საბერძნეთი |
| ენა | ძველი ბერძნული |
| ჟანრი | ისტორიული |
| გამოცემის თარიღი | ძვ.წ. 440 |
ისტორია (ბერძ. Ἱστορίαι) — ბერძენი ისტორიკოსის, ჰეროდოტეს წიგნი, რომელიც დასავლური ლიტერატურის ფუძემდებელ ნამუშევრადაა მიჩნეული. დაიწერა ძვ.წ. 440 წელს, კლასიკური ბერძნული ენის იონური დიალექტით. იგი დასავლეთ აზიაში, ჩრდილოეთ აფრიკასა და საბერძნეთში არსებულ სხვადასხვა კულტურათა უძველესი ტრადიციების, პოლიტიკის, გეოგრაფიის და კონფლიქტების მომცველი დოკუმენტია. მიუხედავად იმისა, რომ ისტორია არ არის სრულიად მიუკერძოებელი, იგი მაინც ითვლება დასავლეთის ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან წყაროდ, რომელიც აღნიშნულ საკითხებს ეხება. უფრო მეტიც, დასავლურ სამყაროში, მან დაამკვიდრა ისტორიული ჟანრი და მისი შესწავლა.
ისტორია წარმოადგენს სპარსეთის იმპერიის აღმავლობის და ძვ.წ. V საუკუნეში, აქემენიანთა იმპერიასა და ბერძნულ პოლისებს შორის მიმდინარე ომების გამომწვევი მიზეზების შესახებ არსებულ ერთ-ერთ პირველ წყაროს. ჰეროდოტე კონფლიქტს ორგვარად აღწერს — ერთის მხრივ, როგორც მონობაში მყოფები (სპარსელები) და მეორე მხრივ, თავისუფლები (ათენელები და ბერძნული ქალაქ-სახელმწიფოების კონფედერაცია, რომლებიც დამპყრობლების წინააღმდეგ გაერთიანდნენ).
ისტორია ცხრა წიგნად არის დაყოფილი, რომლებსაც, პირობითად, ცხრა მუზის სახელები ეწოდებათ.
მოტივაცია წერისთვის
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ჰეროდოტე ამბობდა, რომ მან იმოგზაურა სხვადასხვა ტერიტორიებზე მსოფლიოს გარშემო, რომელთაგან თითქმის ყველა მათგანი, სპარსეთის იმპერიის ძალაუფლების ქვეშ იყო მოქცეული და იგი აგროვებდა მათ ისტორიებს თავისი წიგნისთვის. ისტორიის შესავალში, იგი აყალიბებს მიზეზებს, რის გამოც დაწერა იგი:
„ჰეროდოტე ჰალიკარნასელი წარმოგიდგენთ თავის გამოკვლევებს, რომ მომავალში დავიწყებას არ მიეცეს ის, რაც ოდესღაც მოხდა ადამიანებს შორის. ასევე არ უნდა დაიკარგოს ხსოვნა იმ დიდი და საოცარი საქმეებისა, რაც ელინებმა და ბარბაროსებმა ჩაიდინეს, განსაკუთრებით კი გვმართებს იმ მიზეზთა ცოდნა, რის გამოც ერთმანეთს ეომებოდნენ.“
|
სიუჟეტი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]წიგნი I (კლიო)
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- იოს, ევროპას და მედეას გატაცება, რამაც პარისს ელენას მოტაცებისკენ უბიძგა. შემდგომი ტროას ომი აღინიშნება, როგორც აზიელ და ევროპელ ხალხს შორის არსებული კონფლიქტების წინამორბედი. (1.1–5)[1]
- კოლხეთის სამეფო, კოლხები და მედეა. (1.2.2–1.2.3)
- ლიდიის მმართველები (ანატოლიის დასავლეთი, დღევანდელი თურქეთი) : კანდავლი, გიგი, სადიატი, ალიატე, კრეზი (1.6–7)
- როგორ აიღო გიგმა კანდავლის სამეფო (1.8–13)
- მომღერალ არიონის დელფინით მგზავრობა (1.23–24)
- სოლონის პასუხი კრეზის კითხვაზე, რომ ტელუსი, მსოფლიოში ყველაზე ბედნიერი ადამიანი იყო (1.29–33)
- კრეზის ძალისხმევა საკუთარი შვილის — ატის დასაცავად, რომელიც შემთხვევით მოკლა ადრასტემ (1.34–44)
- კრეზის მიერ ორაკულის გამოცდა (1.46–54)
- დელფოს ორაკულის პასუხი, უნდა შეეტია კრეზს სპარსელებისთვის თუ არა (ცნობილი ორაზროვნებით): „თუ შუტევ, დიდი იმპერია დაეცემა“.
- პისისტრატის აღმავლობა და დაქვეითება ძალაუფლებიდან, როგორც ათენის ტირანი (1.59–64)
- სპარტის აღმავლობა (1.65–68)
ბაბილონური საქორწინო ბაზრის 1875 წლის ინტერპრეტაცია, ედუინ ლონგი. თალესის მზის დაბნელება - კრეზის დამარცხება კიროს II-ის მიერ და ამბავი იმის შესახებ, თუ როგორ გახდა იგი კიროსის მრჩეველი შემდგომში (1.70–92)
- მიდიის მმართველები: დეიოკი, ფრაორტი, კიაქსარი, ასტიაგე, კიროს II (1.95–144)
- დეიოკის აღმასვლა მიდიელთა შორის
- ასტიაგეს მცდელობები კიროსის დასამარცხებლად და კიროსის გაძლიერება
- ჰარპაგის მიერ საკუთარი შვილის შეჭმა მოტყუებით და მისი შურისძიება ასტიაგეს წინააღმდეგ, კიროსის დახმარებით
- სპარსელების კულტურა
- იონიის ისტორია და გეოგრაფია და მასზე შეტევები ჰარპაგის მიერ
- პასტიეს მიერ ლიდიელების დარწმუნება აჯანყების მოსაწყობად. აჯანყება ჩაიშალა და იგი თავშესაფარს მასარისგან ითხოვდა
- ასურეთის კულტურა, კერძოდ, ბაბილონის კონსტრუქცია და განვითარება. იქ მცხოვრები ხალხის ცხოვრება.
- კიროსის შეტევა ბაბილონზე, მათ შორის, მისი შურისძიება და ცნობილი მეთოდი ქალაქში შესასვლელად
- კიროსის ავბედითი დაპირისპირება მასაგეტებზე, რაც მისი გარდაცვალებით დამთავრდა
წიგნი II (ევტერპე)
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ფრიგიელების ანტიკურობის მტკიცებულება
- ეგვიპტის გეოგრაფია
- შეთანხმებები მდინარე ნილოსზე
- ეგვიპტელთა რელიგიური წეს-ჩვეულებები; განმასხვავებელი ნიშნები ბერძნებისგან
- ეგვიპტის ცხოვლები: კატები, ძაღლები, ნიანგები, ბეჰემოთები, წავები, ფენიქსები, წმინდა და ფრთოსანი გველები, იბისები
- ეგვიპტის კულტურა: მედიცინა, დაკრძალვის ცერემონიები, საკვები, ნავები
- ეგვიპტის მეფეები: მენესი, ნიტოკრისი, ამენემჰეტ III, სესოსტრისი, ფერონი, პროტევსი
- ელენას და პარისის დარჩენა ეგვიპტეში, ტროას ომამდე (2.112–120) [2]
- ეგვიპტის სხვა მეფეები: რამფსინიტი (და ჭკვიანი ქურდის ისტორია), ხეოფსი (და გიზას დიდი პირამიდა), ხეფრენი, მენკაურა, შეშონქ I, ანისი, სეთი I
- ქურუმები
- ლაბირინთი
- ეგვიპტის სხვა მეფეები: ფსამეტიქ I (და მისი გაძლიერება), ნეხო II, ფსამეტიქ II, აპრიესი, ამასის II
წიგნი III (თალია)
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- კამბისე II-ის (კიროს II-ის შვილი და სპარსეთის მეფე) შეტევა ეგვიპტეზე და ეგვიპტის მეფის — ფსამეტიქ III-ის დამარცხება
- კამბისეს წარუმატებელი თავდასხმა ეთიოპიაზე
- კამბისეს ფსიქიკური დარღვევა
- სამოსის მეფის, პოლიკრატის კარგი იღბალი
- პერიანდრი, კორინთის და კერკირის მეფე და მისი შეუპოვარი შვილი
- ორი მაგის აჯანყება სპარსეთში და კამბისეს გარდაცვალება
- შვიდი ადამიანის შეთქმულება მაგის მოცილების მიზნით
- დარიოს I-ის აღმავლობა
- ოცი სატრაპია
- ინდოეთის და ჩინეთის კულტურა; ოქროს მოპოვების მათი მეთოდი
- არაბეთის კულტურა და სანელებლების მოპოვების მათი მეთოდი
- დატბორილი ხეობა ხუთი კარიბჭით
- ოროტესის (სარდისის მმართველი) გეგმა პოლიკრატის წინააღმდეგ
- ფიზიკოსი დემოკედი
- სამოსის მმართველ სილოსონის გაძლიერება
- ბაბილონისა და ასურეთის აჯანყება და მათი დამარცხება ზოპირის გეგმის მიხედვით
წიგნი IV (მელპომენე)
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- სკითიელების ისტორია (შავი ზღვის ჩრდილოეთიდან)
- ზებუნებრივი პოეტი არისტე
- სკითიის გეოგრაფია
- სკითიის ფარგლებს გარეთ არსებული რეგიონების მცხოვრებნი: სარმატები, ბუდინები, თისაგეტები, არგიპელები, ისედონები, არიმასპები, ჰიპერბორეელები
- ლიბიის (აფრიკა), აზიის და ევროპის შედარება
- სკითიის მდინარეები: დუნაი, დნესტრი, სამხრეთის ბუგი, დნეპრი, ინგული, ჰიპაკრი, მოლოჩნა და ტანაისი
- სკითიელების კულტურა: რელიგია, დაკრძალვის ცერემონიები, ქსენოფობია, მოსახლეობა
დარიოს I, პერსეპოლისი - გეტების თაყვანისცემა ზალმოქსისის მიმართ
- მიმდებარე ტერიტორიებზე მცხოვრები ხალხის წეს-ჩვეულებები: ტავრები, აგათირსები, ნევრები, ანდროფაგები (კანიბალები), მელანქლენები, გელონები, ბუდინები და სავრომატები[3]
- ამორძალების დიდების მოპოვება სკითიელების მიერ; სარმატების ჩამოყალიბება
- დარიოსის წარუმატებელი თავდასხმა სკითიაზე და შესაბამისად, უკან დახევა
- მინიების ამბავი (არგონავტების შთამომავლები) და კირენას დაარსება
- კირენის მეფეები: ბატუს I, არქესილაუს I, ბატუს II, არქესილაუს II, ბატუს III, არქესილაუს III (მისი გაქცევა, დაბრუნება და მკვლელობა), ბატუს IV და არქესილაუს IV (მისი აჯანყება და გარდაცვალება)
- ლიბიელი ხალხი აღმოსავლეთიდან დასავლეთამდე
- არქესილაუს დედის, ფერეტიმის შურისძიება
წიგნი V (ტერფსიქორა)
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- მეგაბასუსის თრაკიელებზე თავდასხმა
- პეონების გადასახლება აზიაში
- ალექსანდრე მაკედონელის მიერ სპარსელი ელჩების ხოცვა-ჟლეტა
- მილეტელი ტირანის, არისტაგორის წარუმატებელი თავდასხმა ნაქსოსზე
- მილეტის აჯანყება სპარსეთის წინააღმდეგ
- სპარტის მეფის — კლეომენე I-ის და მისი ნახევარძმის, დორიეის შესახებ
- სპარსეთის სამეფო გზის (სარდისიდან სუზამდე) აღწერა
- ფინიკიელების მიერ საბერძნეთში წერის დანერგვა
- სპარტას მიერ ათენის გათავისუფლება და მისი შემდგომი თავდასხმები ათენზე
- კლისთენის მიერ ათენელი ტომების გარდაქმნა
- თებელების და ეგინელების მიერ ათენზე თავდასხმა
- კორინთის ტირანების — კიპსელის და მისი შვილის, პერიანდრის შესახებ
- არისტაგორის დაუკმაყოფილებელი მოთხოვნა სპარტისგან დახმარების მისაღებად და წარმატებული მცდელობა ათენთან
- სარდისის დაწვა და დარიოსის აღთქმა ათენელებზე შურისძიების შესახებ
- სპარსეთის მცდელობები იონელების აჯანყების ჩასახშობად
წიგნი VI (ერატო)
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ჰისტიეის ხიოსზე გაქცევა
- დიონისე ფოკაიელის მიერ იონიელთა სამხედრო ფლოტის გაწვრთნა
- ბრძოლის დროს სეიმოსელების მიერ იონელთა ფლოტის მიტოვება
- სპარსელების მიერ იონელთა ფლოტის დამარცხება
- ჰარპაგის მიერ ჰისტიეის დატყვევება და მოკვლა
- მარდონიოსის მიერ მაკედოონის დამორჩილება
- აიონ-ოროსთან მარდონიოსის 300 გემის დანგრევა
- დარიოსის ბრძანება, რომ ბერძნებს მისთვის დედამიწა და წყალი (ფრაზა გამოხატავს დამპყრობლის უპირობო დამორჩილებას) მიეტანათ, მათ შორის, ეგინა
- კლეომენე I-სთვის ათენელთა მიერ დახმარების მოთხოვნა მოღალატეებთან გამკლავებაში
- სპარტას ორი მეფის და მათი ძალაუფლების ისტორია
- დემარატის ტახტიდან ჩამოგდება, მისი წარმომავლობის შესახებ ყალბი ინფორმაციის გამო
- კლეომენეს და ლეოტიხიდ II-ის მიერ მოღალატეების დასჯა ეგინაში
- კლეომენეს თვითმკვლელობა ფსიქიკური დარღვევის გამო, რომელიც, შესაძლოა, არგოსთან ომმა ან დემარატის ტახტიდან ჩამოგდებაში მისმა მონაწილეობამ გამოიწვია
- ბრძოლა ეგინასა და ათენს შორის
- სპარსელების მიერ ერეტრიის აღება მას შემდეგ, რაც ერეტრიელებმა უარი თქვეს ათენელთა დახმარებაზე
- სპარტაში დახმარების სათხოვნელად გამგზავრების დროს ფეიდიპიდის მოულოდნელი შეხვედრა პანთან
- პლატეელების დახმარება და ათენთან მათი კავშირის ისტორია
- მილტიადეს და სხვა სტრატეგოსების მეთაურობით, ათენელების მარათონის ბრძოლაში გამარჯვება
- ათენის დასახმარებლათ სპარტელების დაგვიანებული ჩამოსვლა
- ალკმეონიდების ისტორია; როგორ მიაღწიეს მათ საკუთარ სტატუსს და სიმდიდრეს
- პაროსთან წარუმატებელი თავდასხმის გამო მილტიადეს გარდაცვალება და ლემნოსის წარმატებით აღება
წიგნი VII (პოლიჰიმნია)
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- მარათონის ბრძოლაში დამარცხების შესახებ გაგების შემდეგ, დარიოს I-ის მიერ არმიის შეკრება
- უთანხმოება დარიოსის შვილებს შორის, ტახტის მემკვიდრეობის გამო, რომელიც შემდგომ, ქსერქსე I გახდა
- დარიოსის გარდაცვალება ძვ.წ. 486 წელს
- ქსერქსეს მიერ აჯანყებულ ეგვიპტელთა დამარცხება
- საბერძნეთის დასაპყრობად ქსერქსესთვის მიცემული რჩევა: მარდონიოსი შესაჭრელად, არტაბანი დასაპირისპირებლად
ლეონიდასი თერმოპილეში, ჟაკ-ლუი დავიდი, 1814 - მზადება ომისთვის, მათ შორის, ქსერქსეს არხის და ქსერქსეს ხიდების მშენებლობა დარდანელის სრუტეზე
- პითიუსის შეთავაზება ქსერქსეს, რომ მთელი თავისი ფული მისთვის მიეძღვნა
- პითიუსის თხოვნა, რომ მისი ერთი შვილისთვის სახლში დარჩენის ნება დაერთოთ, ქსერქსეს ბრაზი და მსვლელობა პითიუსის შვილის გვამის გარშემო
- აბიდოსში ძველი ეგვიპტელების და ფინიკიელთა მიერ აშენებული ხიდების დანგრევა და თავიდან აშენება
- მრავალი ბერძნული ქალაქის სპარსეთისთვის მხარდაჭერა, მათ შორის, თესალია, თებე, მელია და არგოსი
- მოლაპარაკებების შემდეგ, გელონის მიერ სირაკუზის დახმარებაზე უარის თქმა და უარი კრეტიდან
- შტორმის გამო 400 სპარსული გემის დანგრევა
- ლეონიდასის მეთაურობით ბერძენთა მცირე ძალის (დაახლოებით 7 000) თერმოპილეში გაგზავნა, სპარსეთის არმიის შენელების მიზნით
- თერმოპილეს ბრძოლა, რომელშიც ბერძნებს სამდღიანი უპირატესობა ჰქონდათ
- ეფიალტის მიერ საიდუმლოს გამჟღავნება, რომელიც ჰიდარნმა ბერძნების ალყაში მოსაქცევად გამოიყენა
- ყველას უკან დახევა, გარდა 300 სპარტელისა
- ბერძენთა მარცხი და ქსერქსეს ბრძანება ლეონიდასის თავის სარზე დამაგრების შესახებ
წიგნი VIII (ურანია)
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ბერძნულ ფლოტს უძღვება ევრიბიადი, სპარტელი სარდალი, რომელიც მეთაურობდა ბერძნულ ფლოტს ძვ.წ. 481 წლის შეხვედრის შემდეგ
- შტორმის მიერ იმ 200 გემის დანგრევა, რომლებიც ბერძნების გადარჩენის დასაბრკოლებლად იყო გაგზავნილი
- თერმოპილეს ბრძოლაში დამარცხების შემდეგ, ბერძნული ფლოტის უკან დახევა
- სპარსელთა შეტევისგან დელფოს ზებუნებრივი გადარჩენა
- ათენის ევაკუაცია ფლოტის დახმარებით
- ბერძნული ფლოტის კუნძულ სალამინზე გამაგრება, 378 გემით
- ათენის აოხრება სპარსელების მიერ
- სალამინის ბრძოლა, რომელშიც ბერძნებს უკეთესი ორგანიზების გამო უპირატესობა ჰქონდათ და არახელსაყრელი მდგომარეობა ცურვის არცოდნის გამო
- ანგარიონის (სპარსული საცხენოსნო ფოსტა) აღწერა
- სპარსელი ქალი სარდლის — არტემისია I-ის გაძლიერება და მისი კავშირი ქსერქსესთან
ძლევამოსილი ბერძნებისადმი მიძღვნილი გველის სვეტის სტრუქტურა დელფოში, რომელიც შემდგომ, კონსტანტინოპოლში გადაიტანეს - ათენელთა ფლოტის მეთაურის და სალამინზე ყველაზე მამაცი ბერძენის, თემისტოკლეს თავდასხმა კუნძულ ანდროსზე
- ქსერქსეს გაქცევა და 300 000-იანი ჯარის მარდონიოსისთვის დატოვება თესალიაში
- ალექსანდრე მაკედონელის წინაპრები, მათ შორის, პერდიკა I
- უარი ალექსანდრეს მცდელობაზე, ათენთან სპარსელთა კავშირის ძიების შესახებ
წიგნი IX (კალიოპე)
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ევაკუირებული ათენის მეორედ აღება
- მარდონიოსის მიერ ლაკონიელი ჯარის გაგზავნის შემდეგ, თებეს ევაკუაცია
- ათენელთა მიერ სპარსელი მხედარმთავრის, მასისტის მკვლელობა
- ალექსანდრე მაკედონელის მიერ ბერძენთა გაფრთხილება, გარდაუვალი თავდასხმის შესახებ
- აიმნესტის მიერ მარდონიოსის მოკვლა
- სპარსელთა უკან დახევა თებეში და შემდგომ, პლატეის ბრძოლაში დამარცხება
- მოპოვებული ნადავლის აღწერა და განაწილება
- არტაბაზ II-ის ნაჩქარევი გაქცევა აზიაში
- ბერძნული ფლოტის მიერ სპარსელთა დამარცხება იონიაში (მიკალეს ბრძოლა) და იონიელთა აჯანყება
- ქსერქსეს ცოლის, ამესტრიეს ბრძანება მასიასტის ცოლის დასახიჩრების შესახებ
- აჯანყების დაგეგმვის შემდეგ, მასიასტის გარდაცვალება
- სესტის ალყაში მოქცევა და არტაისტის დატყვევება
რესურსები ინტერნეტში
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- AD. Godley translation with footnotes: The Histories დაარქივებული 2021-04-11 საიტზე Wayback Machine. , (Direct link to PDF. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2018-10-03. ციტირების თარიღი: 2017-03-12. (14 MB))
- The Histories აუდიო წიგნი.
- Herodotus' Histories: the 28 logoi დაარქივებული 2015-05-04 საიტზე Wayback Machine.
- Sheridan, Paul. (2015-08-17) The Inessential Guide to Herodotus. Anecdotes from Antiquity.
- სრული ტექსტი ინტერნეტში
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ Fehling, Detlev (1989). "Some demonstrably false source citations". Herodotus and His 'Sources' . Francis Cairns, Ltd. 50–57. ISBN 0-905205-70-7.
Lindsay, Jack (1974). "Helen in the Fifth Century". Helen of Troy Rowman and Littlefield. 133–134. ISBN 0-87471-581-4 - ↑ Kim, Lawrence (2010). "Homer, poet and historian". Homer Between History and Fiction in Imperial Greek Literature. Cambridge University Press. 30-35 ISBN 978-0-521-19449-5.
Allan, Williams (2008). "Introduction". Helen. Cambridge University Press. 22-24 ISBN 0-521-83690-5.
Lindsay, Jack (1974). "Helen in the Fifth Century". Helen of Troy. Rowman and Littlefield. 135-138. ISBN 0-87471-581-4 - ↑ ჰეროდოტე "ისტორია". წიგნი - IV, მელპომენე: 102.