Tatra T3

პრაღის სამუზეუმო Tatra T3 #6102–ის სალონი

მოდერნიზებული T3R.EV მისაბმელი ვაგონით VV60LF ბრნოში

Tatra T3 — ჩეხური წარმოების, ცალმხრივი მიმართულების, ერთსექციური, ორურიკიანი ტრამვაის ვაგონი, რომელსაც კომპანია ČKD Tatra 1960 –1989 წწ. აწარმოებდა. სულ აგებულია Tatra T3–ის 13 991 მოტორებიანი და 122 მისაბმელი ვაგონი, რომლებიც მთელ მსოფლიოშია მოდებული, განსაკუთრებით კი ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ევროპაში და ყოფილი სსრკ–ს ქვეყნებში.

კონსტრუქცია

Tatra T3–ს აქვს 1950 –1960–იანი წლებისთვის მეტად დამახასიათებელი დიზაინი, მომრგვალებული, ნახევრადგადადენადი ფორმებით და ძარადან გამოწეული, მრგვალი ფარებით. ვაგონს გეგმაში აქვს ელიფსისებრი ფორმა და კონსოლები (3,8 მ სიგრძის) ბოლოებში შევიწროებულია, რათა მოსახვევებში შემხვედრი ვაგონები ერთმანეთს არ გაეხახუნონ. ვაგონის ბაზა 6,4 მ–ია, ხოლო მისი ურიკებისა, 1,9 მ. Tatra T3–ს იგივე ტევადობა აქვს, რაც Tatra T2–ს, მაგრამ მისი წარმოება ნაკლებ შრომატევადია. ორიგინალი Tatra T3–ის სალონი ასევე Tatra T2–ის სალონის მსგავსია და სკამების წყობა და თავად სკამებიც იდენტურია. Tatra T3–ებით ჩეხოსლოვაკიის ყველა ქალაქი მარაგდებოდა. ისინი განსაკუთრებით დიდი რაოდენობითაა პრაღაში, სადაც საერთო ჯამში ამ მოდელის 1 000 ვაგონი ჩაიტანეს.

საექსპლუატაციო თავისებურებები

Tatra T3 ავტომატური ტრამვაის ვაგონია, რაც იძლევა მისგან ორ–სამ ვაგონიანი ტრამვაის მატარებლების (ბმულების) შედგენის საშუალებას. ბმულების მართვა ხორციელდება პირველი ვაგონის კაბინიდან, ავტომატურ რეჟიმში. 1960 –1974 წწ გამოშვებული Tatra T3–ებისგან ადგენენ ორვაგონიან ბმულებს, ხოლო 1975 წლიდან გამოშვებული Tatra T3–ებისგან შესაძლებელია სამვაგონიანი მატარებლების შედგენა. Tatra T3–ის ეული ვაგონი თავისუფლად მოძრაობს 15 მეტრიანი რადიუსის მოსახვევებზე. ორ და სამვაგონიანი შემადგენლობების მინიმალური მოხვევის რადიუსი 18 მეტრია, ხოლო მიმდევრობით, სხვადასხვა მიმართულების მოსახვევების არსებობის შემთხვევაში მოსახვევის რადიუსი უნდა იყოს არა ნაკლებ 30 მეტრისა, წინააღმდეგ შემთხვევაში მოსახვევებს შორის უნდა იყოს სწორი მონაკვეთი, არა ნაკლებ 7 მეტრის სიგრძისა.

ადაპტირებული ტიპები

სხვადასხვა ქვეყნის ტრამვაის სისტემების განსხვავებულმა საექსპლუატაციო თავისებურებებმა და განსხვავებულმა კლიმატურმა პირობებმა განაპირობა Tatra T3–ის ვარიაციების შექმნა კონკრეტული ქვეყნებისათვის. ესენია:

Tatra T3SU_(SU,_Soviet Union) სსრკ–ისთვის,
Tatra T3SUCS_(SUCS,_Soviet Union, CS,_Czechoslovakia),_ Tatra T3SU–ს განახლებული ვარიანტი ჩეხოსლოვაკიისათვის,
Tatra T3D_(D,_Deutschland, DDR), აღმოსავლეთ გერმანიისათვის,_ გდრ–ისთვის.
Tatra T3YU_(YU,_Yugoslavia) იუგოსლავიისთვის,
Tatra T3R_(R,_Romania) რუმინეთისთვის.

T3SU

განკუთვნილია სსრკ–ს ტრამვაის სისტემებისთვის. პიტველად გამოშვებულ Tatra T3SU–ებს მხოლოდ 2 კარი ჰქონდათ (წინ და უკან), ხოლო შუათანა კარის ადგილზე ფანჯარა იყო ჩასმული და სკამები ჩამატებული. ეს ვაგონები ადაპტირებულია მკაცრ კლიმატურ პირობებზე. სულ აგებულია Tatra T3SU ტიპის 11 368 ვაგონი. ასეთი ვაგონი პირველად 1963 წელს მოსკოვში ჩაიტანეს, ხოლო შემდგომ სსრკ–ს 33 ქალაქში.

T3SUCS

ორიგინალი Tatra T3–ის წარმოება 1976 წელს შეწყდა და ამავე წელს დაიწყო მისი ახალი მოდიფიკაციის, Tatra T3SUCS–ის ვაგონების წარმოება. იგი Tatra T3SU–ს მოდიფიკაციაა და განკუთვნილია ჩეხეთისა და სლოვაკეთის ტრამვაის სისტემებისათვის. ამ ვაგონს აქვს სამი კარი და ორიგინალი Tatra T3–ისგან მცირედი დეტალებით განსხვავდება.

T3SU ევოლუცია

Tatra T3SU–ს ინტერიერსა და ექსტერიერში დროთა განმავლობაში შედიოდა ცვლილებები და ამიტომ სხვადასხვა დროს გამოშვებულ Tatra T3SU–ებს შორის განსხვავება იგრძნობა. ექსტერიერის დეტალები:

ვიწრო ფანჯრები გაქრა 1966 წლიდან,
სვლა–გეზის მაჩვენებელი ვიწრო სარკმელი გაქრა 1969 წლისთვის.
მარშრუტის ნომრის განათება „შუბლზე“ დაიწყეს 1980–იან წლებში.
მოხვევის ოვალური ფორმის ციმციმა (ვაგონის წინა ნაწილში) 1985 წლისთვის მართკუთხამ ჩაანაცვლა.

ინტერიერის ცვლილებები:

დივანისებრი სკამები გამოიყენებოდა 1960–იანი წლების დასაწყისიდან 1970–იანი წლების დასაწყისამდე.
უნიტაზისებრი სკამები, 1970–იანი წლების დასაწყისიდან, 1980–იანი წლების შუამდე.
კრემისფერი სალონი, 1977 –1978 წლებიდან.

T3D

Tatra T3D პირველი სამი ვაგონი 1964 –1965 წწ აიგო და დრეზდენს გადაეცა. ეს ვაგონები თავისი გაბარიტების გამო (2,5 მ) ყველა მარშრუტზე ვერ დადიოდა. ისინი მოძრაობდნენ ეულად და ბმულებად (მოტორიანი+მოტორიანი, მოტორიანი+მოტორიანი+მოტორიანი, მოტორიანი+მისაბმელი). დაბალი ძაბვის გამო ვაგონების სიჩქარე 55 კმ/სთ–ს არ აღემატებოდა. მისაბმელი ვაგონები მხოლოდ გერმანიისა და იუგოსლავიის ქსელებში გამოიყენებოდა. მისაბმელი ვაგონის, B3D ძარა T3D–ს მსგავსია. დღეისათვის ასეთი ვაგონები მხოლოდ ხემნიცშია ექსპლუატაციაში.

T3YU

Tatra T3YU შეიქმნა 1967 წელს, იუგოსლავიისათვის და მას აქვს სტანდარტული Tatra T3–ისგან განსხვავებული პანტოგრაფი და ბორბლები.

T3R

Tatra T3R შეიქმნა 1967 წელს, რუმინეთისათვის და პირველი ასეთი ვაგონები გადაეცა გალაცის. მათ აქვთ კლასიკური Tatra T3-ისგან განსხვავებული ელექტროაღჭურვილობა, რომელიც მუშაობს 750 ვოლტზე.

რეკონსტრუქცია–მოდერნიზაციის ვარიანტები

Tatra T3M – ტირისტორული ამძრავები TV1
Tatra T3G – ამძრავი TV8 GTO ტირისტორით
Tatra T3R – ამძრავი TV8 GTO ტირისტორით
Tatra T3M.3 (იგივე Tatra T3T), Tatra T3M.4 – ამძრავი TV14 IGBT ტრანზისტორებით
Škoda 01T (იგივე Tatra T3M.0) – შკოდას ძრავებით და IGBT ტრანზისტორებით
Škoda 02T (იგივე Tatra T3M.04) – შკოდას ძრავებით და IGBT ტრანზისტორებით
Tatra T3R.E – TV Europulse–ს ასინქრონული ამძრავები
Tatra T3R.P (též Tatra T3P) – ამძრავი TV Progress
Tatra K3R-NT (იგივე Tatra K3R.NT) – ამძრავი TV Progress, შესახსრული, სამსექციური ვაგონი, რომელიც მიღებულია ორი Tatra T3–ის შეერთებით და შუაში დაბალიატაკიანი სექციის ჩამატებით.
Tatra T3S – ამძრავი TV14 IGBT ტრანზისტორებით და განახლებული დიზაინი.
Tatra T3Mod – ასინქრონული ამძრავები EVPÚ Nová Dubnica
Tatra T3AS – ასინქრონული ამძრავები EVPÚ Nová Dubnica, განახლებული დიზაინი
Tatra KT3 – ამძრავი TV Progress, განახლებული დიზაინი, შესახსრული, სამსექციური ვაგონი, რომელიც მიღებულია ორი Tatra T3–ის შეერთებით და შუაში დაბალიატაკიანი სექციის ჩამატებით.
Tatra T3M.2-DVC – ტირისტორული ამძრავები TV1
Tatra T3R.EV – ასინქრონული ამძრავები TV Europulse
Tatra T3R.PV – ამძრავი TV Progress
Tatra T3R.PLF (იგივე Tatra T3R.PVN) – ამძრავი TV Progress, ვაგონის შუა ნაწილი დაბალიატაკიანია.
Tatra T3R.SLF – ამძრავი Ganz-Škoda, ვაგონის შუა ნაწილი დაბალიატაკიანია.

ტექნიკური მონაცემები

სიგრძე (ქუროების გარეშე): 14 მ
სიგანე: 2,5 მ
სიმაღლე: 3,05 მ
ცარიელი ვაგონის წონა: 16 ტ
ადგილების საერთო რაოდენობა: 100 / 95 (T3SU–ს შემთხვევაში)
დასაჯდომი ადგილები: 23 / 36 (T3SU)
დასადგომი ადგილები: 87 / 59 (T3SU)
მოტორების სიმძლავრე: 4 x 40 kW
მაქს. რეკომენდებული სიჩქარე: 65 კმ/სთ

გაყიდვები

ბოსნია და ჰერცეგოვინა

ქალაქი	ბმული	ვაგონის ტიპი	მიღების წლები	ვაგონების რაოდენობა	ბორტის ნომერი	შენიშვნები
სარაევო	სარაევოს ტრამვაი	Tatra T3YU	1967 – 1969	20 ვაგონი	120 – 139

ჩეხეთი

ქალაქი	ბმული	ვაგონის ტიპი	მიღების წლები	ვაგონების რაოდენობა	ბორტის ნომრები	შენიშვნები
ბრნო	ბრნოს ტრამვაი	∑	1963 – 2002	171 ვაგონი
	♦	Tatra T3	1963 – 1972	109 ვაგონი	495 – 580 1581 – 1603
	♦	Tatra T3SUCS	1985 – 1989	49 ვაგონი	1604 – 1652
	♦	Tatra T3R	1997	10 ვაგონი	1659 – 1668
	♦	Tatra T3RF	2002	2 ვაგონი	1669, 1670	მოგვიანებით გადაეცა სამარას
	♦	ძარა	1971	1 ვაგონი
ლიბერეცი	ლიბერეცის ტრამვაი	∑	1965 – 1987	53 ვაგონი
	♦	Tatra T3	1965 – 1973	20 ვაგონი	29 – 48
	♦	Tatra T3SUCS	1982 – 1987	33 ვაგონი	49 – 81
მოსტი – ლიტვინოვი	მოსტი–ლიტვინოვის ტრამვაი	∑	1967 – 1987	102 ვაგონი
	♦	Tatra T3	1967 – 1972	9 ვაგონი	290 – 298
	♦	Tatra T3SUCS	1982 – 1987	69 ვაგონი
	♦	ძარა	1968 – 1976	24 ვაგონი
ოლომოუცი	ოლომოუცის ტრამვაი	∑	1966 – 1987	69 ვაგონი
	♦	Tatra T3	1966 – 1970	30 ვაგონი	116 – 145
	♦	Tatra T3SUCS	1983 – 1987	39 ვაგონი	146 – 184
ოსტრავა	ოსტრავის ტრამვაი	∑	1965 – 1997	247 ვაგონი
	♦	Tatra T3	1965 – 1975	97 ვაგონი	701 – 797
	♦	Tatra T3SUCS	1982 – 1987	127 ვაგონი	901 – 1027
	♦	ძარა	1976 – 1997	23 ვაგონი
პლზენი	პლზენის ტრამვაი	∑	1964 – 1987	128 ვაგონი
	♦	Tatra T3	1964 – 1976	48 ვაგონი	160 – 207
	♦	Tatra T3SUCS	1982 – 1987	80 ვაგონი	208 – 287
პრაღა	პრაღის ტრამვაი	∑	1961 – 1996	1228 ვაგონი
	♦	Tatra T3	1961 – 1976	892 ვაგონი	6101 – 6992
	♦	Tatra T3SUCS	1982 – 1989	292 ვაგონი	7001 – 7292
	♦	Tatra T3M	1992	1 ვაგონი	8071
	♦	ძარა	1966 – 1996	43 ვაგონი

ხორვატია

ქალაქი	ბმული	ვაგონის ტიპი	მიღების წლები	ვაგონების რაოდენობა	ბორტის ნომრები	შენიშვნა
ოსიეკი	ოსიეკის ტრამვაი	Tatra T3YU	1968 – 1982	26 ვაგონი	6839 – 6848 7211 – 7222 8223 – 8226

ლატვია

ქალაქი	ბმული	ვაგონის ტიპი	მიღების წლები	ვაგონების რაოდენობა	ბორტის ნომრები	შენიშვნები
რიგა	რიგის ტრამვაი	Tatra T3SU	1974 – 1987	243 ვაგონი

გერმანია

ქალაქი	ბმული	ვაგონის ტიპი	მიღების წლები	ვაგონების რაოდენობა	ბორტის ნომრები	შენიშვნები
ხემნიცი	ხემნიცის ტრამვაი	Tatra T3D	1968 – 1988	132 ვაგონი	401 – 532
შვერინი	შვერინის ტრამვაი	Tatra T3D	1973 – 1988	115 ვაგონი	201 – 297 401 – 418

რუმინეთი

ქალაქი	ბმული	ვაგონის ტიპი	მიღების წლები	ვაგონების რაოდენობა	ბორტის ნომრები	შენიშვნები
გალაცი	გალაცის ტრამვაი	Tatra T3R	1971 – 1974	50 ვაგონი	1 – 50

რუსეთი

ქალაქი	ბმული	ვაგონის ტიპი	მიღების წლები	ვაგონების რაოდენობა	ბორტის ნომრები	შენიშვნები
ბარნაული	ბარნაულის ტრამვაი	Tatra T3SU	1967 – 1985	444 ვაგონი
გროზნო	გროზნოს ტრამვაი	Tatra T3SU	1981 – 1986	70 ვაგონი
ირკუტსკი	ირკუტსკის ტრამვაი	Tatra T3SU	1967 – 1968	30 ვაგონი
იჟევსკი	იჟევსკის ტრამვაი	∑	1966 – 1997	274 ვაგონი
	♦	Tatra T3SU	1966 – 1986	270 ვაგონი
	♦	Tatra T3RF	1997	4 ვაგონი	1000 – 1003
ეკატერინბურგი	ეკატერინბურგის ტრამვაი	Tatra T3SU	1964 – 1986	530 ვაგონი
კრასნოდარი	კრასნოდარის ტრამვაი	Tatra T3SU	1980 – 1986	115 ვაგონი
კურსკი	კურსკის ტრამვაი	Tatra T3SU	1966 – 1987	278 ვაგონი
მოსკოვი	მოსკოვის ტრამვაი	∑	1963 – 1987	2075 ვაგონი		35 ვაგონი გადაეცა ოდესას
	♦	Tatra T3SU	1963 – 1987	2069 ვაგონი
	♦	ძარა	1970 – 1971	6 ვაგონი
ნიჟნი-ნოვგოროდი	ნიჟნი–ნოვგოროდის ტრამვაი	Tatra T3SU	1978 – 1986	220 ვაგონი
ნოვოკუზნეცკი	ნოვოკუზნეცკის ტრამვაი	Tatra T3SU	1967 – 1986	215 ვაგონი
ორიოლი	ორიოლის ტრამვაი	Tatra T3SU	1979 – 1985	85 ვაგონი
პიატიგორსკი	პიატიგორსკის ტრამვაი	Tatra T3SU	1967 – 1987	117 ვაგონი
დონის როსტოვი	დონის როსტოვის ტრამვაი	Tatra T3SU	1967 – 1985	405 ვაგონი
სამარა	სამარის ტრამვაი	∑	1964 – 1999	621 ვაგონი
	♦	Tatra T3SU	1964 – 1986	619 ვაგონი
	♦	Tatra T3RF	1999	2 ვაგონი	1205 – 1206
ტულა	ტულის ტრამვაი	∑	1965 – 1986	402 ვაგონი
	♦	Tatra T3SU	1965 – 1986	401 ვაგონი
	♦	ძარა	1971	1 ვაგონი
ტვერი	ტვერის ტრამვაი	Tatra T3SU	1967 – 1986	306 ვაგონი
უფა	უფის ტრამვაი	Tatra T3SU	1966 – 1987	360 ვაგონი
ულიანოვსკი	ულიანოვსკის ტრამვაი	Tatra T3SU	1966 – 1986	401 ვაგონი
ვლადიკავკაზი	ვლადიკავკაზის ტრამვაი	Tatra T3SU	1972 – 1987	114 ვაგონი
ვოლგოგრადი	ვოლგოგრადის ტრამვაი	Tatra T3SU	1967 – 1987	425 ვაგონი
ვოლჟსკი	ვოლჟსკის ტრამვაი	Tatra T3SU	1967 – 1980	75 ვაგონი
ვორონეჟი	ვორონეჟის ტრამვაი	Tatra T3SU	1977 – 1986	209 ვაგონი

სლოვაკეთი

ქალაქი	ბმული	ვაგონის ტიპი	მიღების წლები	ვაგონების რაოდენობა	ბორტის ნომრები
ბრატისლავა	ბრატისლავის ტრამვაი	∑	1964 – 1989	188 ვაგონი
	♦	Tatra T3	1964 – 1966	42 ვაგონი	267 – 308
	♦	Tatra T3SUCS	1982 – 1989	130 ვაგონი	717 – 736 7737 – 7846
	♦	ძარა	1976	16 ვაგონი
კოშიცე	კოშიცის ტრამვაი	∑	1963 – 1989	191 ვაგონი
	♦	Tatra T3	1963 – 1967	93 ვაგონი	243 – 335
	♦	Tatra T3SUCS	1982 – 1989	89 ვაგონი	336 – 424
	♦	ძარა	1970 – 1979	9 ვაგონი

უკრაინა

ქალაქი	ბმული	ვაგონის ტიპი	მიღების წლები	ვაგონების რაოდენობა	ბორტის ნომრები	შენიშვნები
დნეპროპეტროვსკი	დნეპროპეტროვსკის ტრამვაი	Tatra T3SU	1968 – 1987	370 ვაგონი
დნეპროძერჟინსკი	დნეპროძერჟინსკის ტრამვაი	Tatra T3SU	1972 – 1986	183 ვაგონი		7 ვაგონი გადაეცა ოდესას
დონეცკი	დონეცკის ტრამვაი	Tatra T3SU	1967 – 1987	251 ვაგონი
ხარკოვი	ხარკოვის ტრამვაი	Tatra T3SU	1967 – 1987	735 ვაგონი
კრამატორსკი	კრამატორსკის ტრამვაი	Tatra T3SU	1967	2 ვაგონი
კრივოი როგი	კრივოი როგის ტრამვაი	Tatra T3SU	1986 – 1987	50 ვაგონი
კიევი	კიევის ტრამვაი	∑	1964 – 1987	925 ვაგონი
	♦	Tatra T3SU	1964 – 1987	923 ვაგონი
	♦	ძარა	1981	2 ვაგონი
მარიუპოლი	მარიუპოლის ტრამვაი	Tatra T3SU	1967 – 1975	32 ვაგონი		16 ვაგონი გადაეცა ოდესას
ოდესა	ოდესის ტრამვაი	Tatra T3SU	1966 – 1987	484 ვაგონი	2945-3339;4001-4089	1018-1056,5001-5020
ზაპოროჟიე	ზაპოროჟიეს ტრამვაი	Tatra T3SU	1966 – 1987	304 ვაგონი

უზბეკეთი

ქალაქი	ბმული	ვაგონის ტიპი	მიღების წლები	ვაგონების რაოდენობა	ბორტის ნომრები	შენიშვნები
ტაშკენტი	ტაშკენტის ტრამვაი	Tatra T3SU	1983 – 1985	18 ვაგონი

ლიტერატურა

MARA, Robert. Tatra T3 1960–2000. 40 let tramvají Tatra T3. Praha : K-Report Pavel Malkus, 2001. 136 s. ISBN 80-903012-0-7.

რესურსები ინტერნეტში

სერია „ტრამვაიები“ ტელეგადაცემა რეტრო, ceskatelevize.cz