Picca

Pitsa-dástúriy italyan taǵamı bolıp, ádetde ústinde pomidor, irimshik hám basqa ingredientlar qosılǵan, dástúriy túrde aǵashlı taxtayda pechde joqarı temperaturada pisiriledi. Qamır quramı tiykarınan biydáy unınan tayarlanadı.

Pitsa termini birinshi ret eramızǵa shekemgi 997-jılda Italiyanıń qublasındaǵı Gaeta qalasınan, Kampania wálayatı menen shegaralasqan Latsio qalasında tabılǵan latınsha qoljazbada berilgen^[1]. Raffaele Esposito Neapoldaǵı zamanagóy pitsa jaratıwshısı retinde táriyplenedi. 2009 -jılda neapolitan pitsası Evropa Birlespesinde arnawlı kepillik berilgen tamaq retinde dizimge alınǵan. 2017-jılda Neapolitan pitsasın tayarlaw kórkem óneri YUNESKO nıń mádeniy miyrasları dizimine kiritilgen^[2].

Pitsa jáne onıń túrleri dúnyadaǵı eń ataqlı tamaqlar qatarına kiredi. Pitsa túrli restoranlarda, atap aytqanda, pitseriyalarda (pitsa tayarlawǵa qánigelesken restoranlarda), Orta jer teńizi restoranlarında hám jetkiziw xızmetleri tárepinen kóshe tamaqları retinde satıladı ^[3]. Italiyada restoranda beriletuǵın pitsa bóleklenbegen halda usınıs etiledi hám pıshaq hám vilkalar menen inám etiledi^[4]. Biraq, ayırım jaǵdaylarda, qolda ustap jewge qolay bolıwı ushın bóleklerge bólip tartılıwı da múmkin. Pitsa, sonıń menen birge, azıq-awqat dúkanlarında túrli kórinislerde, atap aytqanda, muzlatılǵan yamasa tutınıwshı tárepinen qıyınshılıqlarsız tayarlaw ushın toplam retinde de satıladı.

2017-jılda jáhán pitsa bazarı 128 milliard dollardı, AQSh daǵısı bolsa 44 milliard dollardı quraǵan. Olar 76 000 pitseriyada tayarlanǵan^[5]. Ulıwma alǵanda, eki hám odan úlken jasdaǵı AQSh xalqınıń 13 procenti hár kúni pitsa jegenin anıqlaǵan.^[6]

Etimologiyası

Pitsa sóziniń eń áyyemgi qollanıwı eramızdıń 997-jılında, sol waqıtta Vizantiya imperiyasınıń bir bólegi bolǵan Gaeta qalasınnan tabılǵan latınsha tekstte belgilengen. Tekstte aytılıwına qaraǵanda, málim bir múlkdi kirege alıwshı Gaeta yepiskopiga hár Rojdestvo kúninde 12 pitsa beriwi kerek bolǵan.

Kishkene pitsa geyde pizzetta dep ataladı .^[7] Pitsa tayarlaytuǵın adam bolsa pizzaiolo dep ataladı.^[8]

Pitsa sózi 1930-jıllarda italyan tilinen anglichan tiline awdarmalanǵan. Bul sóz ataqlı bolıwınan aldın, pitsa anglichan tilinde sóylesiwshiler tárepinen „pomidor pirogı“ dep atalǵan. Ayırım regionlıq pitsalar elege shekem pomidor pirogı atı menen ataladı. ^[9]

Tariyxı

Pitsaǵa uqsas tamaqlar haqqındaǵı jazıwlardı áyyemgi tariyx kitaplarında ushıratıw múmkin. Eramızǵa shekemgi 6-ásirde Ahamoniyler imperiyasınıń parsı áskerleri Ullı Dara húkimranlıǵı dáwirinde ózleriniń jawınger qalqanları ústine irimshik hám qurma qoyılǵan, tegis nan kórinisindegi jeytuǵın awqattı pisirgen, áyyemgi grekler bolsa nan ústin maylar, kók shóp hám irimshik menen qaplap tayarlaǵan. Pitsaǵa uqsas tamaq haqqındaǵı birinshi derekler Eneyda III kitabında ushraydı. 2023-jılda arxeologlar Pompeyda gúmis lágende basqa azıq-awqat ónimleri hám tiykarǵı tamaqlar arasında pitsaǵa uqsas tamaq súwretlengen freskani anıqlaǵan. Italiya mádeniyat ministri bul „zamanagóy taǵamnıń uzaq ájdadı bolıwı múmkin“ degen pikir bildirgen.^[10] Pitsa sóziniń dáslepki tilge alınıwı latin tilinde jazılǵan hám eramızdıń 997-jıl may ayında Gaeta tárepinen jazılǵan notarial hújjette belgilengen bolıp, onda tómendegishe jazılǵan: „Rojdestvo kúninde 12 pitsa, shoshqa góshi hám shoshqa búyregi, Pasxa kúni ushın 12 pitsa hám bir jup tawıq taǵamın talap etken“^[11]

Derekler

Qosımsha oqıw ushın siltemeler

[1] ttps://web.archive.org/web/20030115224054/http://www.yourdictionary.com/library/pizza.html

[2] ttps://www.theguardian.com/world/2017/dec/07/naples-pizza-twirling-wins-unesco-intangible-status

[3] ttp://www.americanheritage.com/content/american-pie

[4] ttps://www.npr.org/sections/thesalt/2014/01/13/262087618/italians-to-new-yorkers-forkgate-scandal-fuggedaboutit

[5] ttp://www.pmq.com/December-2016/Pizza-Power-2017-A-State-of-the-Industry-Report/

[6] ttps://web.archive.org/web/20030115224054/http://www.yourdictionary.com/library/pizza.html

[7] ttp://www.merriam-webster.com/dictionary/pizzetta

[8] ttps://www.cbsnews.com/news/bringing-authentic-neapolitan-pizza-home/

[9] ttps://www.nytimes.com/2023/10/06/dining/tomato-pie-pizza.html

[10] ttps://www.abc.net.au/news/2023-06-28/pizza-distant-ancestor-painting-roman-house-pompeii/102533868

[11] ttps://napoli.repubblica.it/cronaca/2015/02/09/news/sorpresa_la_parola_pizza_nata_a_gaeta-106914635/?ref=twhr

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]