Mato Grosso do Sul
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
| Mato Grosso do Sul Sjtaot van Brazilië | |||
| |||
|
| |||
| Code | MS | ||
| Regio | Midwes | ||
| Hoofsjtad | Campo Grande | ||
| Gouvernäör | Reinaldo Azambuja | ||
| Aantal gemeintes | 79 (lies) | ||
| Opperflaakde | 357.146 km² | ||
| Inwoeners – Deechde: |
2.748.023 (2018) 7,69/km² | ||
| Tiedzaone | UTC -4 | ||
Mato Grosso do Sul is ein vaan de 27 fidderaol einhede vaan Brazilië. De staot maak deil oet vaan de macroregio Midwes en grens mèt de klok mèt aon Mato Grosso, Goiás, Minas Gerais, São Paulo, Paraná, Paraguay en Bolivia. De hoofstad is Campo Grande. Mato Grosso do Sul, 'ne staot mèt e divers karakter mèt landbouw en steidelek gebeed meh ouch väöl oonbereurde natuur, oontstoont pas in 1979 en is daomèt de einnaojoonkste staot vaan 't land.
Fysische geografie
[bewirk | brón bewèrke]Mato Grosso do Sul is de zèsde staot vaan 't land nao oppervlaakde, en in gruutde vergeliekbaar mèt Duitsland. De staot ligk neet al te hoeg: in 't midde-noorde gief 't 'n rillatief hoeggelege stök land (ca. 400 meter) wat aon twie kante aoflöp: in 't ooste nao de bèdding vaan de Paraná (die vaanoet Mato Grosso do Sul weurt geveujd door de Apa, de Sucuriú, de Rio Verde, de Rio Pardo en de Ivinhema), in 't weste nao die vaan de Paraguay (boe vaanoet deze staot d'n Taquari, de Aquidauana en de Miranda opaon loupe) - reviere die ouch de oos- respectievelek wesgrens vaan de staot bepaole.
In vergelieking mèt de naoberstaote Mato Grosso en Goiás is Mato Grosso do Sul nater: klimatologisch vörmp de staot d'n euvergaank vaan savanneklimaot (Aw nao Köppen) nao regenechteger, soms gemaotegde klimaottypes. Toch zien nog groete deile vaan de staot te druug veur aoneingeslote bos: die hure daan ouch bij de oetgestrekde zone vaan de cerrado (de Braziliaanse savanne). Ech regewoudklimaot (Af) vint me in 't zuidweste. In groete deile vaan 't weste vint me de Pantanal, 'n ecologisch zier belaankriek drasland in 't Paraguay-bassin wat drei len besleit. In 't zuidooste vaan de staot deit d'n invlood vaan de poolwind ziech al veule: hei heers e zieklimaot (nog wel subtropisch: Cfa). Dao vint me oonder mie pampa's, 'ne landsjapsvörm dee binne Brazilië typisch is veur de regio Zuid.
Politiek
[bewirk | brón bewèrke]Maot Grosso do Sul sjik ach parlementariërs nao 't Hoes vaan Aofgeveerdegde. 't Eige staotsparlemint besteit oet 24 leie. De gouverneur is anno 2018 Reinaldo Azambuja vaan de centrumpartij PSDB.
Bevolking
[bewirk | brón bewèrke]De hoofstad en groetste stad, Campo Grande, had in 2017 al zoe'n 874.210 inwoeners. Middelgroete stei zien in alle deile vaan de staot te vinde. Stei vaan bove de 100.000 inwoeners zien (neve de hoofstad) Dourados, Três Lagoas en Corumbá.
Etnische gróppe
[bewirk | brón bewèrke]De etnische samestèlling nao 'ras' waor per 2015 zoe: 48,39% pardos (lui vaan gemingk blood), 45,25% blaanke, 5,10% zwarte, 0,80% Aziaote en 0,47% inheimse.[1] De inheimse leve veural in 't weste vaan 't land. Ze zien nog rillatief talriek, meh in tegestèlling tot väöl Indiaone oet 't Amazonegebeed zien de mieste hei al sterk in de Braziliaanse sameleving geïntegreerd. Hun taole (zuug oonder) en culture stoon heimèt oonder drök.
Taole
[bewirk | brón bewèrke]In 't zuie vaan de staot huurt me 'n Caipira-dialek vaan 't Braziliaans Portugees, e karakteristiek dialek wat me in de ierste plaots mèt de staot São Paulo associeert. 't Groetste deil vaan Mato Grosso do Sul vèlt evels oonder 't Sertanejo-dialekgebeed. Dit dialek is oontwikkeld oet 't Caipira, meh steit e stök korter bij de standaardtaol vaan 't land umtot de Mato Grosso noe eine kier door lui oet versjèllende plaotse is gekoloniseerd.
In Mato Grosso do Sul weure versjèllende inheimse taole gesproke: Chiripá, Kaiwá (allebei Guaranítaole), Kadiwéu ('n Guaikurútaol) en 't Terêna ('n Maipurese taol). Nog aandere zien oetgestorve of bekaans oetgestorve. De veer geneumde taole höbbe nog wel doezende sprekers, meh door de urbanisatie vaan 't gebeed is hun touwkoms oonzeker.[2]
Economie
[bewirk | brón bewèrke]Mato Grosso do Sul is, wie mie staote in deze regio, 'ne belaankrieke landbouwstaot. Zjus wie de groete naober Mato Grosso produceert 't väöl soja, maïs, sókker en vleis (hinne en keuj). Ouch de mijnbouw is belaankriek; in tegestèlling tot de naoberstaote produceert me hei veural iezererts.
De transportsector profiteert vaan de ligking rillatief kortbij groete stei wie Belo Horizonte en São Paulo, boe me landbouwprodukte kin aofzètte. Ouch ligk Mato Grosso do Sul good op de weeg vaan de Braziliaanse kös nao de Andeslen. De Paraná is hei nog zier good bevaarbaar, zoetot me via 't bassin vaan de Río de la Plata (tösse Argentinië en Uruguay) ouch touwgaank tot de zie heet. Dit heet ouch zienen duustere kant: de smokkel vaan drugs en illegaol naomaakprodukte verlöp ouch veur e belaankriek deil heilaanks.
D'n deenstesector concentreert ziech in de ierste plaots in de hoofstad Campo Grande, meh ouch 't toerisme is belaankriek. Toeriste koume veural veur de natuur vaan de Pantanal.
Historie
[bewirk | brón bewèrke]'t Gebeed wat noe Mato Grosso do Sul is, bleef iewelaank oet de belaankstèlling vaan koloniste. 't Gebeed woort bevolk, meh ouch neet bezunder diech, door Indiaonestamme vaan diverse aard, meh veural door Guarani-sprekende volker. De Mato Grosso es zoedaoneg kaom in de zeventienden iew oonder invlood vaan de jezuïete, die daonao laankzaamaon woorte verdroonge door de avontureers (bandeirantes). In dit gebeed woorte evels gein groete kwantiteite goud gevoonde, zoetot de bevolkingsdiechheid lieg bleef. Tot 1748 veel 't gebeed oonder 't kapteinsjap São Paulo, daonao woort 't ingedeild bij 't daan nui ingestèld kapteinsjap Mato Grosso.
Pas midde negentienden iew kraog de zuieleke Mato Grosso de aondach. Francisco Solano López, d'n dictator vaan Paraguay, lag oetgebreide claims op groondgebeed in 't grensgebeed mèt zoewel Brazilië es Argentinië. Naotot heer zien naoberlen binneveel um de claims te bestendege, lepe de geallieerde häöm gaw oonder de voot. De zuieleke Mato Grosso woort heimèt definitief aon Brazilië aongehech. Sommege vaan de forte die 't Braziliaons leger had opgeriech, greujde oet tot stei. Zoedoende begós de bevolking vaanaof 't ind vaan de negentienden iew snel touw te numme. Ouch woort 't gebeed economisch vaan ummer groeter belaank.
Sinds de jaore daarteg begóste sommege te dinke euver aofsjeiing. Aandere meinde daan weer tot Campo Grande 'n beter hoofstad veur Mato Grosso zouw zien. Pas nao e rapport oet 1975, wat positief euver de splitsing adviseerde, kaom de discussie good veuroet. Op 4 mei 1977 leet president Ernesto Geisel d'n deilstaot weite tot de regering akkoord waor. 't Parlemint stumde op 11 oktober vaan 'tzelfde jaor mèt 't veurstèl in. Op 1 jannewarie 1979 traoj 't besluit in wèrking.
Bronne
[bewirk | brón bewèrke]Dit artikel is gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Portugeestaoleg artikel, en wel dees versie.
Rifferenties
[bewirk | brón bewèrke]- ↑ SIDRA - Tabel 262: População residente, por cor ou raça, situação e sexo. N.B.: Me moot de tabel zelf make.
- ↑ Ethnologue - Languages of Brazil
Extern links
[bewirk | brón bewèrke]| Acre · Alagoas · Amapá · Amazonas · Bahia · Ceará · Espírito Santo · Federaol Distrik · Goiás · Maranhão · Mato Grosso · Mato Grosso do Sul · Minas Gerais · Pará · Paraíba · Paraná · Pernambuco · Piauí · Rio de Janeiro · Rio Grande do Norte · Rio Grande do Sul · Rondônia · Roraima · Santa Catarina · São Paulo · Sergipe · Tocantins | |