Żuławska Kolej Dojazdowa
Żuławska Kolej Dojazdowa (ŻKD) – kolej wąskotorowa (750 mm) na terenie powiatu nowodworskiego powstała na skutek wyodrębnienia ze struktur PKP części Gdańskich Kolei Dojazdowych. Właścicielem Żuławskiej Kolei Dojazdowej jest Starostwo Powiatowe w Nowym Dworze Gdańskim. Obsługę kolejki zapewnia Pomorskie Towarzystwo Miłośników Kolei Żelaznych, które było jednym z inicjatorów powstania ŻKD. W latach 2006–2008 operatorem kolejki było Stowarzyszenie Żuławskiej Kolei Dojazdowej. Od 2009 roku, po wyroku sądowym potwierdzającym nieważność rozwiązania umowy przez Starostwo, funkcję operatora ponownie pełni Pomorskie Towarzystwo Miłośników Kolei Żelaznych[potrzebny przypis].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Początki Żuławskiej Kolei Dojazdowej
[edytuj | edytuj kod]Początki kolei wąskotorowej na Żuławach związane są z przemysłem cukrowniczym. Cukrownie zlokalizowane na tym terenie miały problemy z transportem buraków na podmokłym terenie położonym miejscami poniżej poziomu morza. Około 1886 roku powstał pierwszy odcinek kolei wąskotorowej, połączył on cukrownię w Nowym Stawie z miejscowością Dębina Południe i obsługiwany był trakcją konną, liczył on 4,5 km. W roku 1891 cukrownia w Nowym Stawie otrzymała koncesję na budowę kolejki wąskotorowej prowadzonej przez trakcję mechaniczną o rozstawie szyn 750 mm[1].
W 1888 roku wybudowano wąskotorową kolej służącą do przewozu buraków cukrowych, łączącą cukrownię w Cedrach Wielkich ze stacją kolejową w Pszczółkach. Nietypowy rozstaw szyn tej linii miał 780 mm, a długość trasy wynosiła 28 km. Ostatnie jej odcinki zostały zlikwidowane w latach 50. XX w.[1]
XXI w.
[edytuj | edytuj kod]We wrześniu 2000 r. wraz ze Starostwem w Nowym Dworze Gdańskim, gminami Stegna i Sztutowo PTMKŻ podjęło działania na rzecz reaktywowania Żuławskiej Kolei Dojazdowej. 17 września 2001 r. Starostwo Powiatowe w Nowym Dworze Gdańskim przekazało w bezpłatne użytkowanie Pomorskiemu Towarzystwu Miłośników Kolei Żelaznych część dzierżawionej już od PKP linii kolejowej. 15 sierpnia 2002 r. dla turystów i mieszkańców powiatu nowodworskiego odbył się pierwszy po sześciu latach przejazd pociągiem. Na początku 2003 r. Starostwo Nowodworskie przekazało w użyczenie dla PTMKŻ cały tabor będący już jego własnością. Dnia 21 czerwca 2003 ruszyły pierwsze planowe pociągi na Żuławskiej Kolei Dojazdowej. W latach 2006–2008 operatorem kolejki było Stowarzyszenie Żuławskiej Kolei Dojazdowej. Od 2009 roku, po wyroku sądowym potwierdzającym nieprawność rozwiązania umowy przez Starostwo, funkcję operatora ponownie pełni Pomorskie Towarzystwo Miłośników Kolei Żelaznych[potrzebny przypis][2][3].
Obecnie ruch planowy po sieci ŻKD prowadzony jest w okresie maj, czerwiec i wrzesień w weekendy oraz w okresie letnich wakacji – codziennie, a w pozostałym czasie na zamówienie. Na mocy aneksu do umowy z lutego 2014 PTMKŻ jest operatorem kolejki do 31 grudnia 2023.
W maju 2014 starostwo w Nowym Dworze Gdańskim – aktualny właściciel torowisk – rozstrzygnęło przetarg na rozbiórkę 11 km nieczynnego toru między Nowym Dworem Gdańskim a Kmiecinem i Wiercinami (8,61 km) oraz znajdującego się w Ostaszewie odcinka linii Ostaszewo – Nowa Cerkiew (3,31 km)[4]. Za pozyskany na tych odcinkach materiał zwycięzca przetargu wpłaci do kasy powiatu 536 tysięcy złotych. Początkowo planowano, że rozebrany zostanie również odcinek Nowy Dwór Gdański – Ostaszewo (co przysporzyłoby powiatowi kwotę 1,3 mln zł[5]), jednakże pod naciskiem opinii publicznej i mediów oraz w związku z wpisaniem tego odcinka do ewidencji zabytków woj. pomorskiego odstąpiono od tego zamiaru. Po pewnym czasie sprawa wróciła, co spowodowało ostateczną decyzję o likwidacji torów[potrzebny przypis].
W 2014 roku pociągi kursowały w okresie 1–3 maja, w święto Bożego Ciała oraz w okresie letnich wakacji szkolnych. Ponadto w okresie 31 października – 2 listopada uruchomiono dodatkowe pociągi na cmentarz w Nowym Dworze Gdańskim, które przewiozły 914 pasażerów. Ogółem w 2014 przewieziono 43 105 pasażerów, co stanowi wzrost do poprzedniego roku o ok. 3 000 osób. Ponadto w 2014 uruchomiono ponad 20 pociągów na zamówienie[6].
W 2017 roku kolejka przewiozła 64 015 pasażerów, a w 2018 – 70 861 pasażerów, co stanowiło najlepszy jak dotąd wynik w jej historii[7]. Liczby te zawierają również pasażerów przewiezionych w okresie Wszystkich Świętych (31 października – 2 listopada); w 2017 było ich 811, a w 2018 – 1580[7][8]. 8 listopada 2018 urząd marszałkowski podpisał umowę z operatorem, w myśl której samorząd województwa pomorskiego przeznaczy 850 tys. zł na dokumentację przygotowawczą do projektu związanego z rewitalizacją kolejki[9].
W 2021 ŻKD przewiozła 93 971 pasażerów[10].
Baza i zarząd kolei znajduje się w Nowym Dworze Gdańskim w istniejącej lokomotywowni.
Działalność
[edytuj | edytuj kod]Podstawą działalności Żuławskiej Kolei Dojazdowej są kolejowe przewozy turystyczne na trasach:
- Sztutowo – Prawy Brzeg Wisły
- Nowy Dwór Gdański Wąskotorowy - Jantar
- Nowy Dwór Gdański - Nowy Dwór Gdański Cmentarz Komunalny (tylko w święto Wszystkich Świętych)
W przeszłości prowadzone były też przewozy na linii Nowy Dwór Gdański – Tuja. Były plany jej rewitalizacji, ale projektu zaniechano, a tory na trasie tej linii zostały zlikwidowane.
Tabor
[edytuj | edytuj kod]- lokomotywy spalinowe Lxd2 – 3 szt. (294, 315, 325)
- lokomotywa WLs180 (od stycznia 2020)
- parowóz Px48-1907 „Wiluś”[11] (od 31 lipca 2010 r. do 2 maja 2012 r.)
- wagony motorowe MBxd2 (212, 304)
- wagony A20D-P FAUR Bxhpi
- drezyna Wmc-004
- wagon zabytkowy 1Aw
- wagony letniaki Btxhpi przebudowane z wagonów towarowych typu 3Kw i 4Kw – 5 szt.
- wagon kryty Kddxz
- wagony FTxh, FTdxh – 2 szt.
- platformy Pddxh, Pddx – 4 szt.
- transportery Tddyyhp – 9 szt.
- pług śnieżny 802S
- 3 węglarki typu 69W z Mławskiej Kolei Dojazdowej, pozyskane we wrześniu 2014
Na terenie Muzeum Obozu Koncentracyjnego Stutthof w Sztutowie stoją jako pomnik dwa wagony towarowe:
- wagon platforma Pddxh
- wagon kryty Kddxz
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Linia kolejowa Stegna – Rybina – Nowy Dwór Gdański Wąskotorowy
- Linia kolejowa Prawy Brzeg Wisły – Stegna – Sztutowo
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Pomorskie Towarzystwo Miłośników Kolei Żelaznych - PDF Free Download [online], docplayer.pl [dostęp 2021-11-17].
- ↑ Marek Malczewski, Wąskim torem w XXI wiek, „Systemy Transportowe” (9), 2008, s. 42.
- ↑ Jadwiga Bilicka, Historia na Żuławach. Kolej wąskotorowa powstała w XIX wieku. Wąskim torem nie tylko po Żuławach [online], Nowy Dwór Gdański Nasze Miasto, 14 maja 2022 [dostęp 2023-03-31] (pol.).
- ↑ BIP Powiatu Nowy Dwór Gdański.
- ↑ Piotr Celej Starostwo chciało rozebrać wąskotorówkę. Konserwator i miłośnicy kolejnictwa nie pozwalają [dostęp 2014-08-26].
- ↑ Podsumowanie 2014 r. na Żuławskiej Kolei Dojazdowej.
- ↑ a b Przemysław Strzyżewski. Żuławska Kolej Dojazdowa. „Stalowe Szlaki”. 2/2019(138), s. 62-63. Warszawa: Luxtorpeda Ekspres.pl. ISSN 1234-2696.
- ↑ Podsumowanie roku 2018
- ↑ Joanna Wiśniowska Pierwszy krok ku rewitalizacji kolei wąskotorowej na Żuławach
- ↑ Majówka 2022. Startuje wąskotorowa Żuławska Kolej Dojazdowa, pierwszy pociąg odjedzie w sobotę
- ↑ M. Izydorczak, Powrót pary na Żuławy, „Świat Kolei” nr 1/2011, s. 7.