23 Dywizjon Artylerii Ciężkiej (1939)

23 Dywizjon Artylerii Ciężkiej

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1939
Tradycje
Rodowód	5 pułk artylerii ciężkiej
Dowódcy
Pierwszy	mjr Edward Rykiert
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Rodzaj sił zbrojnych	Wojska lądowe
Rodzaj wojsk	artyleria
Podległość	23 Dywizja Piechoty

Armata 105 mm wz. 29

haubice kal. 155 mm wz. 17

23 Dywizjon Artylerii Ciężkiej – samodzielny pododdział artylerii Wojska Polskiego okresu II RP.

Dywizjon nie występował w pokojowej organizacji wojska. Został sformowany przez 5 pułk artylerii ciężkiej z Krakowa dla 23 Dywizji Piechoty.

Mobilizacja

Dywizjon rozpoczął mobilizację 24 sierpnia w ramach mobilizacji alarmowej w grupie żółtej, jako dywizjon typu II. Z magazynów 5 pac pobrano część sprzętu. Następnego dnia dywizjon przemaszerował do rejonów formowania. 2 bateria zajęła rejon w okolicach Grębałowa, a pozostała część w rejonie Mistrzejowic i Bieńczyc. Z magazynów na Podgórzu pobrana została amunicja. Mimo że jedynie 20% stanu osobowego stanowiły zalążki ze służby czynnej, formowanie dywizjonu przebiegało bardzo sprawnie. Stwierdzone braki w broni dotyczyły pistoletów oraz fatalnego stanu wozów z poboru. Nocą 27/28 sierpnia 23 dac został załadowany do transportów kolejowych, 28 sierpnia został wyładowany na zachód od Sosnowca. Nocą 29/30 sierpnia dywizjon przeszedł do rejonu Mikołowa do dyspozycji dowódcy 55 Dywizji Piechoty Rezerwowej.

23 dac w kampanii wrześniowej

30 i 31 sierpnia dywizjon zajął stanowiska ogniowe w rejonie kopalni "Barbara", punkty obserwacyjne rozwinięto 2 km na południowy zachód od Mikołowa. Zwieziono amunicję i przygotowano plan ogni. Dywizjon rozwinięto do wsparcia odcinka od Kochłowic do rzeki Gostynka. 1 września 1939 roku o świcie stanowiska dywizjonu zostały ostrzelane przez samoloty myśliwskie. Od godz. 9.00 dywizjon rozpoczął wstrzeliwanie i prowadził dalekie ognie kierowane i korygowane przez własny samolot obserwacyjny. Po jego zestrzeleniu prowadził ostrzał podchodzących drogami oddziałów niemieckich z mapy. Z rejonu Łazisk Górnych stanowiska 2 baterii haubic zostały ostrzelane przez 2 niemieckie armaty przeciwpancerne. Po ostrzelaniu przez haubice 2 baterii jedna armata ppanc. została wycofana, a druga porzucona przez obsługę. Po ostrzale przez dywizjon, wycofała się atakująca niemiecka piechota, po czym stanowiska 23 dac dostały się pod ostrzał artylerii niemieckiej. Pomimo strat w poległych i rannych 23 dywizjon ostrzeliwał zmotoryzowane kolumny maszerujące przez Łaziska na las pszczyński. Wieczorem 1 września dywizjon skierowano do rejonu Tych wraz z oddziałami 23 DP, celem wykonania natarcia na las Wyry. 2 września 23 dac uczestniczył w pojedynku artyleryjskim z artylerią niemieckiego VIII Korpusu Armijnego ostrzeliwującego oddziały Grupy Operacyjnej "Śląsk" w rejonie Wyr. Wieczorem dywizjon został wycofany w kierunku Sosnowca. O świcie 3 września kolumna dywizjonu została nieskutecznie zaatakowana przez niemieckie bombowce. Po przekroczeniu Przemszy dywizjon zatrzymał się na postój. Nocą 3/4 września dywizjon dotarł do Alwerni. Nocą 4/5 września 23 dac maszerował do rejonu Bibice-Węgrzec-Michałowice w składzie 55 DPRez. poprzez Kraków, gdzie uzupełniono zapas żywności z magazynu pułkowego. Kolejnej nocy dywizjon maszerował i dotarł do Luborzycy.

6 września oddziały GO "Śląsk"/"Jagmin" zostały zaatakowane przez niemieckie oddziały pancerne. 23 dac włączył się do walki ostrzeliwując pozycje wyjściowe oddziałów niemieckich, a następnie po wejściu do walki artylerii niemieckiej prowadził z nią pojedynek ogniowy do godzin popołudniowych. Celny ostrzał ciężkich baterii zatrzymał niemieckie natarcie na stanowiskach wyjściowych i zmusił wroga do wycofania się z zajętych Chorążyc i Gniazdowic. Nocą 6/7 września maszerował wraz z 204 pułkiem piechoty przez Proszowice, Klimontów i Kamieńczyce. W rejonie Proszowic kolumnę ostrzeliwały czołgi niemieckiej 5 Dywizji Pancernej, dywizjon nie brał w tej walce udziału, pomaszerował na Wiślicę. W rejonie Wiślicy żołnierze 2 baterii pojmali 3 dywersantów w polskich mundurach, którzy ostrzelali zwiad dywizjonu. Zatrzymano się na postój w rejonie Pasiek Wielki, Badrzychowice-Równiny. Nocą 7/8 września 23 dac maszerował na Stopnicę, jednak z uwagi na zatłoczenie dróg dotarł do Solca, a kolejnej nocy doszedł do celu i ok. południa zajął stanowiska ogniowe na wschód od Stopnicy. Z tych stanowisk wieczorem wsparł ogniem oddziały 55 DP rez. broniącej miasta przed oddziałami niemieckiej 27 DP. Nocą 9/10 września podczas marszu osiągnięto rejon Niedziałki-Rudki nad rzeką Czarną, a w godzinach popołudniowych 10 września dywizjon dotarł do lasów Strużki na północny wschód od Połańca. Wieczorem 23 dywizjon pomaszerował na przeprawę pod Baranowem przez Wisłę. O świcie 11 września 23 dac dotarł do Kąt, gdzie podporządkowany został dowódcy artylerii dywizyjnej 55 DP rez. płk. E. Luśniakowi, zgodnie z planem nie zajął stanowisk ogniowych z uwagi na zatłoczenie szosy. Gdy o godz.11.00 wyszło natarcie niemieckiej 27 DP w kierunku Grabowca, dowódca 65 pułku artylerii lekkiej płk J. Krautwald rozkazał zająć stanowiska ogniowe na szosie i strzelać na wprost. Pomimo wsparcia całej artylerii Grupy Operacyjnej "Jagmin" nieprzyjaciel wyparł 201 pułk piechoty z Osieka. Wsparcie całej artylerii, w tym 23 dac umożliwiło odbicie Osieka przez piechotę i w godzinach popołudniowych, do jego utrzymania mimo niemieckich ataków. Po walce w bateriach pozostało tylko po 60 pocisków. Nocą 11/12 września dywizjon przeprawił się przez Wisłę po moście pontonowym i ok. południa dotarł w okolice Tarnobrzega.

Kolejne noce maszerował, a trakcie dnia odpoczywał. 12/13 września maszerował przez Grębów, Jamnicę, Gajówkę, Krzywe Drogi, Rozwadów przekraczając most na Sanie. 13/14 września maszerował przez Zaklików, Modliborzyce, Janów Lubelski do rejonu Lipowica 7 km na północny zachód od Zwierzyńca. 15 września 23 dac osiągnął rejon Bukowa wraz z 55 DP rez. Po wypoczynku, nocą 17/18 września dywizjon wraz z 55 dywizją w sformowanej w rejonie Starej Huty kolumnie marszowej osiągnął około południa 18 września Łuszczacz, tam 2 bateria haubic została ostrzelana przez niemiecką artylerię, utracono 4 konie. W tym samym czasie koło wsi Ulów 1 bateria armat wpadła w zasadzkę niemieckich czołgów, natychmiast odprzodkowane armaty z uwagi na straty w zaprzęgach podjęły walkę, jeden z działonów ogniem na wprost zniszczył 3 niemieckie czołgi. Kontratak piechurów i kanonierów pod dowództwem ppor. Trawińskiego nie pozwolił na odbicie pozostałych armat. Załoga walczącego działonu poległa w walce. Walka do końca pozwoliła na wycofanie się większości taborów dywizjonu. Do stojącego w rejonie Zielonej dywizjonu dołączyło kilkunastu żołnierzy z 1 baterii. Nocny kontratak na wieś Ulów 18/19 września pozwolił odzyskać jedną sprawną armatę, którą obsadzili żołnierze z 21 dywizjonu artylerii ciężkiej ppor. Poczmana. Nocą 19/20 września niewielką ilością posiadanej amunicji 23 dac wsparł ostatnią próbę przebicia się z okrążenia pod Tomaszowem Lubelskim Armii "Kraków i Armii "Lublin". Po niepowodzeniu natarcia, gdy zapadła decyzja o kapitulacji 20 września na rozkaz mjr. Rykierta zniszczono działa i rozwiązano dywizjon.

Obsada personalna

dowódca – mjr Edward Rykiert

• adiutant – ppor. rez. Tadeusz Trawiński
• oficer zwiadowczy – ppor. rez. Stanisław Zmijewski
• oficer łączności – ogn. pchor. Eugeniusz Rutkowski
• oficer łącznikowy – ppor. rez. Ludwik Obidowicz
• lekarz – ppor. rez. lek. Porański
• dowódca 1 baterii – por. Andrzej Uziembło
• dowódca 2 baterii – por. Jan Kordas
  • oficer ogniowy – ppor. rez. Józef Zgorzelski
  • oficer zwiadowczy – ppor. rez. Marcin Lacko
  • szef baterii – ogn. Józef Fendryk

Bibliografia

• Tadeusz Jurga: Obrona Polski 1939. Instytut Wydawnictw PAX. Warszawa 1990.
• Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny. Pruszków 1995. ISBN 83-85621-87-3.
• Piotr Zarzycki: 5 Pułk Artylerii Ciężkiej, Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt nr 75. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1996. ISBN 83-87103-18-7.