Abromiškės
Dwór w Abramowsku (2014) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Okręg | |
| Rejon | |
| Gmina | |
| Populacja (2011) • liczba ludności |
|
| Kod pocztowy |
26130 |
Położenie na mapie Litwy | |
Abromiškės (lit. Abromiškės, hist. Abramowsk, Abromiszki) – wieś na Litwie położona w rejonie elektreńskim okręgu wileńskiego, 3,5 km na wschód od Elektrenów, nad jeziorem Abromiškiai. Tuż obok przebiega autostrada A1.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwszy pałac wybudował tu Abraham Poniatowski w 1571 roku. Od jego imienia pochodzi nazwa tych dóbr. Później majątek był własnością m.in. rodziny Bychowców, w 1748 roku trafił w posagu do rodziny de Raès. Kazimiera Kolowrath de Raès (1818–1893) wyszła w 1840 roku za Franciszka Broel-Platera (1798–1867) i wniosła mu te dobra w posagu. Gdy owdowiała, przekazała majątek swemu najmłodszemu synowi Wilhelmowi Broel-Platerowi (1851–1911) żonatemu z Felicją Pereświt-Sołtan (1861–1956)[1]. Felicja i jej trzy córki, Izabella, Ida i Maria były ostatnimi dziedziczkami Abramowska przed I wojną światową. W wyniku litewskiej reformy rolnej ten wielki majątek rozparcelowano, folwarkowi przynależało jedynie 320 hektarów ziemi. Kupił go w 1937 roku bankier i kolekcjoner sztuki Mykolas Žilinskas (1904–1992)[2][3][4].
| rok | liczba ludności |
|---|---|
| 1865 | 65 (dusz rewizyjnych) |
| 1900 | 188 |
| 1923 | 187 |
| 1959 | 178 |
| 1970 | 400 |
| 1971 | 411 |
| 1984 | 417 |
| 1989 | 387 |
| 2001 | 356 |
| 2011 | 329[5] |
Po III rozbiorze Polski w 1795 roku Abramowsk, wcześniej wchodzący w skład województwa trockiego Rzeczypospolitej[2], znalazł się na terenie ujezdu trockiego guberni wileńskiej Imperium Rosyjskiego. W drugiej połowie XIX wieku należał do gminy Jewie[4].
Od 1920 roku Abramowsk należy do Litwy, która w okresie 1940–1990, jako Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka, wchodziła w skład ZSRR. Jego nazwa została zmieniona na Abromiškiai, a później na Abromiškės.
Na terenie Abramowska od wieków istniało stare cmentarzysko. Około 1600 roku ówcześni właściciele ufundowali tu zbór wyznania helweckiego. Później był tu zbór socyniański i szkoła. Zbory istniały do drugiej połowy XVII wieku, potem upadły. Jednocześnie Bogdan Ogiński wystawił tu cerkiew grecką pod zwierzchnością monasteru św. Ducha w Wilnie[6].
Stan obecny
[edytuj | edytuj kod]Na terenie wsi działa biblioteka, która jest filią Biblioteki Publicznej Samorządu miasta Elektreny.
Na południe od wsi znajduje się Szpital Rehabilitacyjny Abromiskiai[7].
Dwór
[edytuj | edytuj kod]Pod koniec XVIII wieku albo na początku XIX wieku Raèsowie wznieśli tu drewniany, klasycystyczny dwór. Był to dom stojący na dość wysokiej podmurówce, na planie czworokąta, parterowy, z dwuokienną facjatą pośrodku. Przed częścią centralną stał portyk w wielkim porządku z dwiema parami kolumn wspierającymi belkowanie z szerokim gzymsem i trójkątny szczyt przebity okulusem. Pod portyk prowadził lekko wzniesiony podjazd zakreślony półkolistym murkiem z kwadratowymi słupkami. Od strony ogrodu na środkowych osiach znajdował się taras widokowy. Budynek był przykryty wysokim, gładkim czterospadowym dachem.
W 1898 roku dobudowano do niego murowane, boczne skrzydła. Lewe, dwupiętrowe skrzydło, dekorowane pilastrami, mieściło 8 pokoi gościnnych. Prawe, parterowe skrzydło było przeznaczone dla dzieci i nauczycielek.
We dworze przed 1914 rokiem znajdowało się dużo cennych przedmiotów. W salonach umeblowanych w stylu Ludwika XV na ścianach wisiały obrazy m.in. Jana Rustema, Fransa Snydersa i innych mistrzów. Ogromna biblioteka liczyła 20 tysięcy woluminów. Wiele z nich przepadło w okresie powstania styczniowego. Przed 1914 rokiem księgozbiór liczył około 2 tysięcy książek. Najcenniejsze przedmioty zostały w 1914 roku wywiezione do Wilna, gdzie przepadły[2].
Na wzgórku, około 2 km od dworu na cmentarzu stoi murowana kaplica z pierwszej połowy XIX wieku, mieszcząca groby rodzinne de Raèsów i ostatnich przedstawicieli Broel-Platerów tutejszej linii[2].
W dniu 27 czerwca 1812 roku Napoleon spędził noc w tutejszym dworze. Rankiem 28 czerwca francuski cesarz z Abramowska udał się do Wilna.
Dwór był otoczony rozległym parkiem krajobrazowym. Park ten, o powierzchni 15,5 ha, wraz z trzema stawami, istnieje do dziś. Oba murowane skrzydła odrestaurowano. Drewniana, centralna część pałacu stanowi obecnie ruinę. Odrestaurowano również stodołę[8].
Majątek Abramowsk został opisany w 3. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[2].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Marek Minakowski, Wielka genealogia Marka Minakowskiego [online] [dostęp 2018-04-02].
- ↑ a b c d e Abramowsk, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 3: Województwo trockie, Księstwo Żmudzkie, Inflanty Polskie, Księstwo Kurlandzkie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1992, s. 9–11, ISBN 83-04-03947-8, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ Abramowsk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 20.
- ↑ a b Abramowsk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 6.
- ↑ Results of the 2011 Population and Housing Census of the Republic of Lithuania [online] [dostęp 2018-04-02] (ang.).
- ↑ Antoni Urbański, Podzwonne na zgliszczach Litwy i Rusi, Warszawa: nakładem autora, 1928, s. 130–132, ISBN 83-85130-44-6. reprint Oficyna Wydawnicza „Graf”, Gdańsk, 1991.
- ↑ Strona szpitala rehabilitacyjnego [online] [dostęp 2018-04-02].
- ↑ Abromiszki [online], www.radzima.org [dostęp 2018-04-02].