Roman Aftanazy

Roman Aftanazy
Włodzimierz Aftanaziw
Data i miejsce urodzenia	2 kwietnia 1914 ; Morszyn
Data i miejsce śmierci	7 czerwca 2004 ; Wrocław
Miejsce spoczynku	cmentarz Powązkowski w Warszawie
Zawód, zajęcie	historyk
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Tablica SIM we Wrocławiu poświęcona Aftanazemu (2009)

Grób Aftanazego na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (2008)

Włodzimierz Roman Aftanazy, właśc. Aftanaziw (ur. 2 kwietnia 1914 w Morszynie, zm. 7 czerwca 2004 we Wrocławiu) – polski historyk, bibliotekarz, autor monumentalnej monografii Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej (1991–1997).

Życiorys

Roman Aftanazy urodził się 2 kwietnia 1914 w Morszynie w rodzinie Jana, urzędnika kolejowego, i Olimpii z domu Kraśnik. Pierwotnie używał nazwiska „Aftanaziw”^[1]^[2]. Szkołę powszechną ukończył w Morszynie, a następnie uczęszczał do I Państwowego Gimnazjum im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Stryju, które ukończył w 1935^[3]^[4]. W 1935 podjął studia humanistyczne w zakresie historii na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, których formalnie nie ukończył ze względu na wybuch II wojny światowej. Kontynuował jednak studia na tajnych kompletach w ramach podziemnego UJK i zakończył je w 1942^[5]. Tytuł magistra historii uzyskał formalnie już po II wojnie światowej, w 1946 na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu i Politechniki Wrocławskiej, na podstawie pracy Szkolnictwo polskie w czasach Księstwa Warszawskiego 1807–1815, którą przygotowywał jeszcze przed wojną pod kierunkiem Stanisława Łempickiego^[5].

Od stycznia 1940 pracował w Zarządzie Zdrojowym w Morszynie, początkowo fizycznie, następnie jako urzędnik. Od kwietnia 1944 pracował w Bibliotece Ossolineum we Lwowie, początkowo jako wolontariusz, od sierpnia 1944 na etacie bibliotekarza. Wiosną 1944 uczestniczył w zabezpieczaniu zbiorów przed bombardowaniami, w tym przenoszeniu ich do podziemi kościoła Dominikanów^[6].

W styczniu 1945 został aresztowany w ramach akcji masowych aresztowań polskiej inteligencji Lwowa pod zarzutem działalności antyradzieckiej i osadzony w więzieniu przy ul. Łąckiego. Po ciężkim śledztwie został w maju 1945 wypuszczony, powrócił następnie do pracy w Bibliotece Ossolineum^[7]. Po powrocie do pracy uczestniczył w selekcji zbiorów, które miały być przesłane do Polski, pomagał także Mieczysławowi Gębarowiczowi w przygotowanej wraz z dominikanami lwowskimi akcji potajemnego przewożenia do Polski części niezinwentaryzowanych zbiorów Ossolineum^[8].

W kwietniu 1946 wyjechał w ramach akcji wysiedlania ludności polskiej ze Lwowa i zamieszkał we Wrocławiu, tam od 1 czerwca 1946 był zatrudniony w Bibliotece Uniwersyteckiej. W lipcu 1946 był członkiem delegacji, która odebrała w Przemyślu przekazane Polsce zbiory Ossolineum, Panoramę Racławicką oraz zbiory kilku muzeów lwowskich i kijowskich, w podobnej misji uczestniczył w marcu 1947^[9]. W maju 1948 zdał egzamin na stanowisko I kategorii w państwowej służbie bibliotecznej, od czerwca 1948 był pracownikiem Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, chociaż pracownikiem Biblioteki Uniwersyteckiej był formalnie do października 1948^[10].

W styczniu 1949 został mianowany kustoszem Biblioteki ZNiO, od kwietnia 1949 kierował Działem Gromadzenia i Uzupełniania Zbiorów, na tym stanowisku pozostał do przejścia emeryturę w listopadzie 1981. Do połowy lat 70. osiągnął cel w postaci uzupełnienia zbiorów o najważniejsze publikacje humanistyczne wydane do 1939, a zbiory Biblioteki były uznawane za porównywalne ze zbiorami Biblioteki Narodowej i Biblioteki Jagiellońskiej^[11]. W 1982 został uhonorowany okolicznościową publikacją Włodzimierz Roman Aftanazy w Bibliotece Ossolineum, do końca 1987 pracował jeszcze w Dziale Gromadzenia Zbiorów w niepełnym wymiarze godzin^[12].

Zmarł 7 czerwca 2004 we Wrocławiu^[13]. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 25 wprost-4-12)^[14].

Zgromadzona przez niego dokumentacja znajduje się w Dziale Rękopisów i Gabinecie Grafiki Biblioteki ZNiO we Wrocławiu^[13].

Praca naukowa

Osobny artykuł: Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej.

Przez całe dorosłe życie zbierał materiały do monograficznego opracowania dziejów polskich dworów i pałaców szlacheckich na Kresach Wschodnich. W okresie międzywojennym zajął się opisywaniem polskich dworów i pałaców w granicach z 1772, jeżdżąc od miejscowości do miejscowości, fotografując i zbierając informacje. Łącznie do 1939 wykonał zdjęcia ok. 70 rezydencji. Pod pseudonimem Ksawery Niedobitowski opublikował w kilku popularnych pismach, m.in. Ilustrowany Kurier Codzienny, „Światowid”, As, co najmniej kilkanaście artykułów^[15]. Po II wojnie światowej rozszerzył swoje zainteresowania na cały obszar dawnych ziemi wschodnich Rzeczypospolitej szlacheckiej. Początkowo swoją pracę traktował jako hobby, jednak następnie przystąpił do gromadzenia materiałów do planowanej monografii^[16]. Dla celów dokumentacyjnych opracował ankietę, którą następnie rozsyłał w środowiskach ziemiańskich na całym świecie^[17]. Pod koniec lat 50. miał już przygotowane opracowania poświęcone zamkom, dworom i pałacom Wołynia i Podola, ostatecznie w 1957 opublikował jedynie w Roczniku Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich artykuł Architekt Merk i jego dzieła. Przyczynek do dziejów architektury klasycznej w Polsce, obejmujący dwa rozdziały pracy poświęconym dworom wołyńskim. Na przeszkodzie w wydaniu większej całości stanęły względy cenzuralne. Sam autor swoje prace kontynuował w czasie wolnym, finansując je z własnych środków^[18].

Stopniowo praca R. Aftanazego stawała się znana w środowisku polskich historyków sztuki. Jako pierwszy propozycję wydania jej drukiem wysunął Tadeusz Chrzanowski. W 1984 jego zbiory zobaczył Stanisław Mossakowski, ówczesny dyrektor Instytutu Sztuki PAN, który zdecydował o wydaniu drukiem zebranych materiałów. Od 1986 nakładem IS PAN, dzięki finansowej pomocy Andrzeja Ciechanowickiego wydawano w technice tzw. małej poligrafii i nakładzie 500 egzemplarzy serię zatytułowaną Materiały do dziejów rezydencji (w tytule celowo pominięto zakres terytorialny serii). Jej redaktorem został Andrzej Baranowski. Po upadku komunizmu nakład podwyższono do 1000 egzemplarzy, a cała seria w 11 tomach (22 woluminach) ukazała się do 1993^[19]. W latach 1991–1997 drugie, poprawione i uzupełnione wydanie ukazało się nakładem Wydawnictwa ZNiO pod tytułem Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej^[20].

Publikacje

Materiały do dziejów rezydencji. Wyd. Instytut Sztuki PAN, 1986-1994 (11 tomów w 22 woluminach)
Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 1991-1997 (recenzja -link zewnętrzny [1]).
biogramy Emanuela Małyńskiego i Wacława Mańkowskiego w Polskim Słowniku Biograficznym (1974)

Nagrody i wyróżnienia

honorowe członkostwo Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków (1987)^[21]
Dolnośląska Nagroda „Solidarności” (1987)^[22]
Nagroda Ministra Kultury i Sztuki i Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków (1990)^[22]
Nagroda Naukowa PAN (1990)^[22].
Nagroda Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie w Londynie (1990)^[22]
Nagrody Fundacji im. Jerzego Łojka przy Instytucie Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku (1993)^[21].
Nagroda Rady Miejskiej Wrocławia (1993)^[22]
Złoty Medal Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej nadany przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa (1993)^[21]
Nagroda im. Włodzimierza Pietrzaka (1994)^[21]
Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (1994)^[22]
Nagroda Fundacji im. Władysława i Nelli Turzańskich (1995)^[21]
Nagroda „Przeglądu Wschodniego” (1995)^[21]
członkostwo honorowe Polskiego Towarzystwa Ziemiańskiego (1998)^[21]
doktorat honoris causa Niezależnego Kolegium Białoruskiego w Mińsku (2000)^[21]
Nagroda Kustosz Pamięci Narodowej – pośmiertnie (2014)^[23]

Odznaczenia

Złoty Krzyż Zasługi (1956)^[12]
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski^[12]
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (12 grudnia 1994, postanowieniem prezydenta RP Lecha Wałęsy w uznaniu wybitnych zasług dla kultury narodowej)^[24]

Przypisy

↑ Matwijów 2017 ↓, s. 13, 14.
↑ Tadeusz Epsztein, Nieznane fakty z biografii Romana Aftanazego, Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej.
↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum I. im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Stryju za rok szkolny 1934/35. Stryj: 1935, s. 1.
↑ Matwijów 2017 ↓, s. 14.
↑ ^a ^b Matwijów 2017 ↓, s. 15.
↑ Matwijów 2017 ↓, s. 16.
↑ Matwijów 2017 ↓, s. 18.
↑ Matwijów 2017 ↓, s. 19.
↑ Matwijów 2017 ↓, s. 20–22.
↑ Matwijów 2017 ↓, s. 22.
↑ Matwijów 2017 ↓, s. 22–23, 28.
↑ ^a ^b ^c Matwijów 2017 ↓, s. 40.
↑ ^a ^b Matwijów 2017 ↓, s. 66.
↑ Cmentarz Stare Powązki: ROMAN AFTANAZY, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2018-01-08] .
↑ Matwijów 2017 ↓, s. 42.
↑ Matwijów 2017 ↓, s. 42–43.
↑ Matwijów 2017 ↓, s. 43–45.
↑ Matwijów 2017 ↓, s. 46–48.
↑ Matwijów 2017 ↓, s. 48–50.
↑ Matwijów 2017 ↓, s. 50–51.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Matwijów 2017 ↓, s. 54.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Matwijów 2017 ↓, s. 53.
↑ Kustosz Pamięci Narodowej 2014. ipn.gov.pl. [dostęp 2018-03-01].
↑ Wskazany jako Włodzimierz Aftanazy s. Jana. M.P. z 1995 r. nr 10, poz. 132.

Bibliografia

Maciej Matwijów: Włodzimierz Roman Aftanazy (1914-2004). Szkic biograficzny. W: Kustosz i samotnik. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum, 2017, s. 13–66.
Życiorys na stronie FNP
Tadeusz Kukiz – Roman Aftanazy
Życiorys na stronie Ossolineum. oss.wroc.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-12)].
Andrzej Kwilecki: Silva rerum. Ludzie – instytucje – wydarzenia. Zapiski i wspomnienia. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007. ISBN 978-83-7177-466-9.

[CITEREFMatwijów201713,_14-1] Matwijów 2017 ↓, s. 13, 14.

[2] Tadeusz Epsztein, Nieznane fakty z biografii Romana Aftanazego, Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej.

[3] Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum I. im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Stryju za rok szkolny 1934/35. Stryj: 1935, s. 1.

[CITEREFMatwijów201714-4] Matwijów 2017 ↓, s. 14.

[CITEREFMatwijów201715-5] Matwijów 2017 ↓, s. 15.

[CITEREFMatwijów201716-6] Matwijów 2017 ↓, s. 16.

[CITEREFMatwijów201718-7] Matwijów 2017 ↓, s. 18.

[CITEREFMatwijów201719-8] Matwijów 2017 ↓, s. 19.

[CITEREFMatwijów201720–22-9] Matwijów 2017 ↓, s. 20–22.

[CITEREFMatwijów201722-10] Matwijów 2017 ↓, s. 22.

[CITEREFMatwijów201722–23,_28-11] Matwijów 2017 ↓, s. 22–23, 28.

[CITEREFMatwijów201740-12] Matwijów 2017 ↓, s. 40.

[CITEREFMatwijów201766-13] Matwijów 2017 ↓, s. 66.

[14] Cmentarz Stare Powązki: ROMAN AFTANAZY, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2018-01-08] .

[CITEREFMatwijów201742-15] Matwijów 2017 ↓, s. 42.

[CITEREFMatwijów201742–43-16] Matwijów 2017 ↓, s. 42–43.

[CITEREFMatwijów201743–45-17] Matwijów 2017 ↓, s. 43–45.

[CITEREFMatwijów201746–48-18] Matwijów 2017 ↓, s. 46–48.

[CITEREFMatwijów201748–50-19] Matwijów 2017 ↓, s. 48–50.

[CITEREFMatwijów201750–51-20] Matwijów 2017 ↓, s. 50–51.

[CITEREFMatwijów201754-21] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Matwijów 2017 ↓, s. 54.

[CITEREFMatwijów201753-22] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Matwijów 2017 ↓, s. 53.

[23] Kustosz Pamięci Narodowej 2014. ipn.gov.pl. [dostęp 2018-03-01].

[24] Wskazany jako Włodzimierz Aftanazy s. Jana. M.P. z 1995 r. nr 10, poz. 132.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]