Dortmund

Dortmund
Herb	Flaga
Państwo	Niemcy
Kraj związkowy	Nadrenia Północna-Westfalia
Burmistrz	Thomas Westphal
Powierzchnia	280,71 km²
Wysokość	50–254 m n.p.m.
Populacja; • liczba ludności	; 595 471; (31 grudnia 2023)
Nr kierunkowy	02304, 0231
Kod pocztowy	44135-44388
Tablice rejestracyjne	DO
Podział miasta	12 dzielnic
	Położenie na mapie Nadrenii Północnej-Westfalii Dortmund
	Położenie na mapie Niemiec Dortmund
	51°31′N 7°28′E/51,516667 7,466667
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Dortmund ['d ɔ ʁ t m ʊ n t] (dolnoniem. Düörpm) – miasto na prawach powiatu położone w zachodniej części Niemiec, w kraju związkowym Nadrenia Północna-Westfalia, w rejencji Arnsberg. Pod koniec 2019 roku, z liczbą mieszkańców wynoszącą niecałe 590 tys., Dortmund zajmował dziewiąte miejsce w Niemczech pod względem liczby ludności^{[potrzebny przypis]}. Jest największym miastem Zagłębia Ruhry.

Dortmund to znaczący ośrodek przemysłowy. Wydobycie węgla kamiennego, hutnictwo żelaza. Przemysł maszynowy (maszyny górnicze, hutnicze, części okrętowe, elementy mostów), metalowy, elektrotechniczny, elektroniczny, spożywczy (największy były ośrodek produkcji piwa w Europie po Monachium – sześć browarów, w tym Dortmunder Union-Brauerei, Brinkhoff’s, Kronen i DAB).

Centrum finansowo-handlowe, z licznymi bankami, towarzystwami ubezpieczeniowymi, firmami handlowymi, giełdami i hurtowniami. Także ważny węzeł kolejowy i drogowy.

Jest siedzibą licznych uczelni, w tym uniwersytetu założonego w 1966 roku, instytutów naukowo-badawczych: Maxa Plancka, Spektrochemii i Spektroanalizy, Socjologii, Rozwoju Przestrzennego Miast, a także urzędów – Bezpieczeństwa Pracy i Archiwum Gospodarczego Westfalii.

Historia

Dortmund znany jest od IX wieku. Miasto zostało po raz pierwszy wspomniane w 880 w dokumentach urzędowych pod nazwą Throtmanni^[1]. Była to wówczas niewielka osada karolińska. W 1152 Dortmund występuje pod nazwą Tremonia, a w 1222 r. Dortmunde. W 1152 cesarz Fryderyk Barbarossa przybył do tego regionu i odbudował miejscowość, która została zniszczona. Przez dwa lata Dortmund był rezydencją Barbarossy, a w ciągu kolejnych lat nastąpił gwałtowny rozwój miasta – Dortmund z niewielkiej miejscowości stał się jednym z najbardziej wpływowych miast na terenie cesarstwa. W XIII wieku miasto stało się członkiem Ligi Hanzeatyckiej, w 1220 Wolnym Miastem Rzeszy – jedynie podporządkowany bezpośrednio cesarzowi. Po 1320, zamożne miasto handlowe znane jest w dokumentach pisanych jako Dorpmunde. Od połowy XIV wieku Dortmund był siedzibą związku kupców Westfalii. Wojna trzydziestoletnia spowodowała upadek jego gospodarki.

Położony w Westfalii Dortmund posiadał status wolnego miasta aż do 1802, kiedy stał się eksklawą księstwa Orania-Nassau. W 1806 stał się częścią Wielkiego Księstwa Bergu. Po klęsce Napoleona w 1815 podczas wojen napoleońskich, Dortmund wszedł w skład pruskiej prowincji Westfalii, od 1871 w granicach Niemiec. W dobie industrializacji, Dortmund stał się wielkim centrum górnictwa, hutnictwa oraz produkcji piwa.

W czasie rządów niemieckich nazistów, ofiarą terroru padli pacjenci szpitala w dzisiejszej dzielnicy Aplerbeck (przede wszystkim umysłowo chorzy oraz starzy), których przeniesiono do Hadamar, gdzie zostali zagazowani. Była to część akcji T4 (Aktion T4). Ponadto 229 dzieci zostało zabitych w „Wydziale specjalistycznym dla Dzieci”, który został przeniesiony z Marburga w 1941 roku. Dortmund, wraz z innymi miastami Zagłębia Ruhry, był celem masowego niszczenia przez alianckie naloty. Około 80% zabudowy legło w gruzach, w tym historyczne centrum.

Po odbudowie i modernizacji miasto stało się ważnym centrum techniki i przemysłu. Jest to również jedno z zielonych miast w Westfalii, znane z licznych areałów zieleni i parków, których znaczna część powstała na gruzach lub hałdach.

Zabytki

Wieże kościołów św. Rajnolda i Mariackiego

Kamień upamiętniający niemiecki obóz jeniecki z czasów II wojny światowej przy Westfalenhallen

romański warowny św. Piotra (St. Peter), Syburg (1169)
romańsko-gotycki Kościół Mariacki (Marienkirche) z ok. 1220
gotycki św. Rajnolda (St. Reinold) z XIII-XV w.
gotycki św. Jana Chrzciciela (St. Johannes) z XIV-XV w.
gotycki św. Piotra (St. Peter) z XIV w.
Hohensyburg – ruiny zamku (1150)
Hörder Burg – wieża odbudowanego zamku z XII w.
Haus Bodelschwingh – zamek z fosą z XIII w.
Haus Dellwig – zamek z fosą z XIII w.
Gut Niederhofen – zabudowania dóbr rycerskich z XIII w.
Haus Rodenberg – zamek z fosą z XIII w.
Haus Sölde – zabudowania dóbr rycerskich z XIII w.
Haus Westhusen – zamek z fosą z XIV w.
Adlerturm (Orla Baszta) – rekonstrukcja części murów obronnych z XIV w.
Steinerner Turm (Kamienna Baszta) – część fortyfikacji z XIV w.
Haus Steinhausen – częściowo zniszczony zamek z fosą z XV w.
Haus Wenge – zabudowania dóbr rycerskich z XVI w.
Torhaus Rombergpark – brama warowna z XVII w. będąca częścią byłego zamku Brünninghausen
Haus Wischlingen – kaplica z muru pruskiego (1783), pozostałość dóbr rycerskich
Haus Schulte-Witten – willa rodziny Schulte-Witten (1880)
Altes Stadthaus – stary budynek Urzędu Miasta z XIX w.
budowle fabryczne i osiedla robotnicze z przełomu XIX i XX w.
stara Synagoga w Dortmundzie

Muzea i wystawy

Muzeum „Adlerturm” (Orla Baszta) – historia miasta
Muzeum „am Ostwall” – sztuka nowoczesna
Muzeum Kultury i Sztuki – n.p. 400 złotych monet z IV w.
Muzeum Historii Naturalnej
Muzeum Przemysłu „Kopalnia Zollern” (zob. Kopalnia Zollern)
Muzeum Firmy Hoesch – historia stali w Dortmundzie
Muzeum Browarnictwa
Muzeum Samochodów Zabytkowych
Borusseum – piłka nożna, Borussia Dortmund
Altes Hafenamt (stary kapitanat portu) – wystawa „Żegluga i port”
„DASA” / „Deutsche Arbeitsschutzaustellung” („Niemiecka Wystawa BHP”)
Niemieckie Muzeum Piłki Nożnej (Deutsches Fußballmuseum)

Inne atrakcje

kompleks sportowo-wystawowy Westfalenhalle (23 tys. miejsc, hipodrom)
kasyno
gmach Filharmonii Westfalii
Teatr Miejski
ogrody botaniczne i zoologiczne
Dortmunder Schachtage – jeden z najsłynniejszych na świecie, corocznie rozgrywany turniej szachowy
Monkey Town – hala zabaw, znajdująca się przy ulicy Burgweg
baseny
kompleks rekreacyjno-sportowy Wischlingenpark
Westfalenpark

Podział administracyjny

Dortmund podzielony jest na dwanaście okręgów administracyjnych (Stadtbezirk), które dzielą się na 62 dzielnice (Stadtteil).

Okręgi administracyjne: Aplerbeck, Brackel, Eving, Hombruch, Hörde, Huckarde, Innenstadt-Nord, Innenstadt-Ost, Innenstadt-West, Lütgendortmund, Mengede oraz Scharnhorst.

Dzielnice: Alt-Scharnhorst, Aplerbeck, Asseln, Barop, Benninghofen, Berghofen, Bittermark, Bodelschwingh, Borsigplatz, Bövinghausen, Brackel, Brechten, Brünninghausen, City, Derne, Deusen, Dorstfeld, Dorstfelder Brücke, Eichlinghofen, Eving,Grevel, Hacheney, Hafen, Holthausen, Holzen, Hombruch, Hostedde, Hörde, Huckarde, Jungferntal-Rahm, Kaiserbrunnen, Kirchderne, Kirchhörde-Löttringhausen, Kirchlinde, Kley, Körne, Kurl-Husen, Lanstrop, Lindenhorst, Lütgendortmund, Marten, Mengede, Menglinghausen, Nette, Nordmarkt, Oespel, Oestrich, Persebeck-Kruckel-Schnee, Rombergpark-Lücklemberg, Ruhrallee, Scharnhorst-Ost, Schüren, Schwieringhausen, Sölde, Sölderholz, Syburg, Wambel, Wellinghofen, Westerfilde, Westfalendamm, Westfalenhalle, Westrich, Wichlinghofen oraz Wickede.

Transport

W mieście znajdują się stacje kolejowe: Dortmund-Barop, Dortmund-Derne, Dortmund-Dorstfeld, Dortmund-Kley, Dortmund-Kruckel, Dortmund-Kurl, Dortmund-Mengede, Dortmund-Wickede, Dortmund-Hörde, Dortmund Knappschaftskrankenhaus, Dortmund Möllerbrücke, Dortmund Stadthaus, Dortmund Universität, Dortmund West.

W mieście znajduje się port lotniczy.

Sport

Westfalenstadion (obecnie Signal Iduna Park)

Miasto jest ważnym ośrodkiem sportu. W 2006 r. stadion Borussii był jednym z miejsc, gdzie rozgrywano mecze piłkarskie w ramach mundialu. Prowadzona przez Pawła Janasa reprezentacja Polski przegrała 1:0 z Niemcami.

Ponadto od 1973 Dortmund stał się miejscem Dortmunder Schachtage (Dortmundzkich Dni Szachowych), jednego z najważniejszych cyklicznych turniejów międzynarodowych w tej dyscyplinie.

Współpraca

Miejscowości partnerskie^[2]:

Przypisy

↑ Rudolf Kötzschke (Hrsg.): Die Urbare der Abtei Werden a. d. Ruhr (= Publikationen der Gesellschaft für rheinische Geschichtskunde XX: Rheinische Urbare). Bd. 2: A. Die Urbare vom 9.-13. Jahrhundert. Hrsg. von Rudolf Kötzschke, Bonn 1908, Nachdruck Düsseldorf 1978, Bd. 3: B. Lagerbücher, Hebe- und Zinsregister vom 14. bis ins 17. Jahrhundert, Bonn 1908, Nachdruck Düsseldorf 1978, Bd. 4,I: Einleitung und Register. I. Namenregister. Hrsg. von Fritz Körholz, Düsseldorf 1978, Bd. 4,II: Einleitung, Kapitel IV: Die Wirtschaftsverfassung und Verwaltung der Großgrundherrschaft Werden. Sachregister. Hrsg. von Rudolf Kötzschke, Bonn 1958.
↑ Dortmund's Town Twinning Arrangement [online], Dortmund.de [dostęp 2022-03-04] (ang.).

Linki zewnętrzne

strona internetowa miasta Dortmund (niem.)
galeria zdjęć (niem.)
zdjęcia Dortmundu (niem.)
Przewodnik po Dortmundzie (pol.)

[1] Rudolf Kötzschke (Hrsg.): Die Urbare der Abtei Werden a. d. Ruhr (= Publikationen der Gesellschaft für rheinische Geschichtskunde XX: Rheinische Urbare). Bd. 2: A. Die Urbare vom 9.-13. Jahrhundert. Hrsg. von Rudolf Kötzschke, Bonn 1908, Nachdruck Düsseldorf 1978, Bd. 3: B. Lagerbücher, Hebe- und Zinsregister vom 14. bis ins 17. Jahrhundert, Bonn 1908, Nachdruck Düsseldorf 1978, Bd. 4,I: Einleitung und Register. I. Namenregister. Hrsg. von Fritz Körholz, Düsseldorf 1978, Bd. 4,II: Einleitung, Kapitel IV: Die Wirtschaftsverfassung und Verwaltung der Großgrundherrschaft Werden. Sachregister. Hrsg. von Rudolf Kötzschke, Bonn 1958.

[2] Dortmund's Town Twinning Arrangement [online], Dortmund.de [dostęp 2022-03-04] (ang.).

[przyw-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f miasto-przywódca rejonu lub okręgu

[wazne-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t miasto odegrało poważną rolę w Hanzie

[1]

[2]

[A]

[B]

Miasta na prawach powiatu	Bochum Dortmund Hagen Hamm Herne
Powiaty ziemskie	Ennepe-Ruhr Hochsauerland Märkischer Kreis Olpe Siegen-Wittgenstein Soest Unna

Miasta na prawach powiatu	Akwizgran (Aachen) Bielefeld Bochum Bonn Bottrop Dortmund Duisburg Düsseldorf Essen Gelsenkirchen Hagen Hamm Herne Kolonia (Köln) Krefeld Leverkusen Mönchengladbach Mülheim an der Ruhr Münster Oberhausen Remscheid Solingen Wuppertal
Powiaty	Borken Coesfeld Düren Ennepe-Ruhr Euskirchen Gütersloh Heinsberg Herford Hochsauerland Höxter Kleve Lippe Märkischer Kreis Mettmann Minden-Lübbecke Oberbergischer Kreis Olpe Paderborn Recklinghausen Rhein-Erft Rhein-Kreis Neuss Rhein-Sieg Rheinisch-Bergischer Kreis Siegen-Wittgenstein Soest Steinfurt Unna Viersen Warendorf Wesel
Rejencje (Regierungsbezirk)	Arnsberg Detmold Düsseldorf Kolonia (Köln) Münster
Związki komunalne	Region miejski Akwizgran (Städteregion Aachen)

Region nadreński (Ren – Moza)	Dinant Duisburg Düsseldorf Emmerich Grieth KOLONIA^[A] Neuss Nijmegen Roermond Tiel Venlo Wessel Zaltbommel
Region IJssel i Zuiderzee	Arnhem DEVENTER^[B] Doesborg Elburg Harderwijk Hasselt Hattem KAMPEN^[B] Ommen Stavoren Zutphen Zwolle
Wybrzeże Morza Północnego	Groningen BREMA^[B] Stade Buxtehude HAMBURG^[B]
Między Renem i Wezerą (Westfalia)	Ahlen Allendorf Altena Arnsberg Attendorn Beckum Belecke Bielefeld Blankenstein (Hattingen) Bocholt Bochum Bödefeld Borgentreich Borken Brakel Breckerfeld Brilon Coesfeld Dorsten DORTMUND^[A] Drolshagen Dülmen Essen Eversberg Freienohl Fürstenau Geseke Grevenstein Hachen Hagen Haltern Hamm Hattingen Herford Hirschberg Hörde Hüsten Iburg Iserlohn Kallenhardt Kamen Langscheid Lemgo Lüdenscheid Lünen Melle Menden Minden MÜNSTER^[B] Neheim Neuenrade Neustadt Nieheim Oldenzaal Olpe OSNABRÜCK^[B] Paderborn Peckelsheim Plettenberg Quakenbrück Ratingen Recklinghausen Rheine Rüthen Schwerte SOEST^[B] Solingen Sundern Telgte Unna Vörden Vreden Warburg Warendorf Warstein Wattenscheid Werl Werne Westhofen Wetter Wiedenbrück
Między Wezerą i Łabą (Dolna Saksonia)	Alfeld Aschersleben Bockenem BRUNSZWIK^[A] Einbeck Gardelegen GOSLAR^[B] Gronau Halberstadt Hameln Hanower Helmstedt HILDESHEIM^[B] LÜNEBURG^[B] MAGDEBURG^[B] Osterburg Quedlinburg Salzwedel Seehausen Stendal Tangermünde Ulzen Werben
Niemcy środkowe (na południe do Harzu między górną Wezerą i Soławą)	Duderstadt Erfurt Getynga Halle Merseburg Mühlhausen Naumburg Nordhausen Northeim Osterode Uslar
Brandenburgia	Berlin Brandenburg Frankfurt nad Odrą Havelberg Cölln Kyritz Perleberg Pritzwalk
Południowe wybrzeże Bałtyku w granicach cesarstwa	Kilonia LUBEKA^[A] WISMAR^[B] ROSTOCK^[B] STRALSUND^[B] Greifswald Demmin Gützkow Szczecin Białogard Darłowo Goleniów Gryfice Kamień Kołobrzeg Koszalin Sławno Słupsk Stargard Trzebiatów Wolin
Prusy, Polska	Braniewo Chełmno GDAŃSK^[A] Elbląg KRÓLEWIEC^[B] TORUŃ^[B] Wrocław Kraków
Inflanty	DORPAT^[B] Goldingen Kokenhusen Lemsal Parnawa REWEL^[B] Roop RYGA^[B] Valmiera Viljandi Wenden Windawa
Szwecja	Kalmar Nyköping SZTOKHOLM^[B] VISBY^[A]