Język perski

‏زبان فارسی‎
Obszar	Iran, Afganistan, Bahrajn, Tadżykistan i inne
Liczba mówiących	62 miliony
Pismo/alfabet	perskie
Klasyfikacja genetyczna
	Języki indoeuropejskie; Języki indoirańskie; Języki irańskie; Język perski;
Status oficjalny
język urzędowy	Iran; Afganistan (jako język dari); Tadżykistan (jako język tadżycki)
Organ regulujący	Akademia Języka i Literatury Perskiej
UNESCO	1 bezpieczny↗
Kody języka
ISO 639-1	fa
ISO 639-2	per/fas
ISO 639-3	fas
IETF	fa
Glottolog	fars1254
Ethnologue	fas
GOST 7.75–97	пер 535
SIL	PRS
	Występowanie
W Wikipedii
	Zobacz też: język, języki świata
	Wikipedia w języku perskim
	Słownik języka perskiego; w Wikisłowniku
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język perski, nowoperski (pers. ‏فارسی‎ fārsī) – język z grupy irańskiej języków indoeuropejskich, którym posługuje się ponad 50 mln mówiących, zamieszkujących głównie Iran (40 mln), Afganistan (7 mln), Tadżykistan (6 mln) i Irak (200 tys.). Służy jednocześnie jako lingua franca dla blisko 80 mln mieszkańców Bliskiego Wschodu^[1]^[2]^[3]^[4] (po języku arabskim^[5]).

Do najważniejszych odmian języka perskiego, klasyfikowanych także jako odrębne języki, zalicza się: gilani, mazandarani, luri, bahtiari (Iran), hazaragi i aimak (Afganistan) oraz gurani (Irak). Natomiast tadżycki, klasyfikowany jako odmiana perskiego lub odrębny język, jest językiem urzędowym Tadżykistanu.

Język perski jako język urzędowy Iranu funkcjonuje pod nazwą farsi („język perski”), a jako język urzędowy Afganistanu (obok języka paszto) – dari („język dworski”) lub kabuli („język kabulski”). Kwestią dyskusyjną dla wielu językoznawców pozostaje status dari – czy jest to dialekt perskiego, czy też osobny, bardzo bliski perskiemu, język.

Rozwój języka perskiego można podzielić na trzy epoki:

staroperska (VI–IV w. p.n.e.) – zabytki języka staroperskiego zapisane pismem klinowym,
średnioperska (III w. p.n.e. – VIII w. n.e.) – epoka języka pahlawi,
nowoperska (od IX w. n.e.) – z językiem perskim zapisywanym alfabetem arabskim – zwłaszcza w kaligrafii nasta’liq i szekaste.

Nie można jednak przedstawić tego rozwoju w postaci prostej. Jest to raczej linia łamana, ponieważ ani średnioperski nie jest bezpośrednim kontynuantem staroperskiego, ani nowoperski nie kontynuuje w pełni średnioperskiego. Sytuacja ta jest wynikiem skomplikowanych zjawisk społeczno-kulturowo-politycznych.

Alfabet

Osobny artykuł: alfabet perski.

Fonetyka

Irański perski ma sześć samogłosek i dwadzieścia trzy spółgłoski.

Samogłoski

Samogłoski wykazują duże zróżnicowanie między dialektami. Język staroperski miał fonemiczny iloczas, ale w języku współczesnym różnice długości przeszły w różnice jakości. Nie ma tonów, a akcent dynamiczny pada z reguły na ostatnią sylabę.

Spółgłoski

	Wargowe	Zębowe	Zadziąsłowe	Miękkopodniebienne	Krtaniowe
Zwarte bezdźwięczne	p	t	ʧ	k	ʔ
Zwarte dźwięczne	b	d	ʤ	g
Szczelinowe bezdźwięczne	f	s	ʃ	x	h
Szczelinowe dźwięczne	v	z	ʒ	ɣ
Nosowe	m	n
Półotwarte		l, r	j

Morfologia

Czasowniki perskie odmieniają się względem czasu, osoby i liczby. Czasy przeszłe i imiesłów czasu przeszłego tworzy się od tematu czasu przeszłego, natomiast od tematu czasu teraźniejszego czas teraźniejszy trybu oznajmującego oraz łączny, tryb rozkazujący oraz życzący, a także imiesłów czasu teraźniejszego. Temat czasu przeszłego uzyskuje się poprzez odjęcie zrostka bezokolicznika -an, np.: goftan > goft. Określenie tematu czasu teraźniejszego jest bardziej złożone. W przypadku czasowników regularnych – tj. zakończonych na -id(an) – będzie to temat czasu przeszłego po odjęciu -id, np.: porsidan ‘pytać’ > pors-. Czasowniki regularne stanowią jednak nieliczną grupę.

Zobacz też

Wikipedia perskojęzyczna

Przypisy

↑ Persian Studies [online], University of Cambridge, Faculty of Asian and Middle Eastern Studies [dostęp 2015-09-22] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-06] (ang.).
↑ M. Ismail Marcinkowski: Preface. W: Bertold Spuler: Persian Historiography & Geography. Pustaka Nasional Pte Ltd., 2003, s. xi, seria: Contemporary Islamic scholars series. ISBN 9971-77-488-7. (ang.).
↑ Nadia von Maltzahn: The Syria-Iran Axis: Cultural Diplomacy and International Relations in the Middle East. I.B.Tauris, 2015, s. 156. ISBN 978-1-78453-169-0. (ang.).
↑ Prehistory to 1200. W: Andrea L. Stanton, Edward Ramsamy, Seybolt Peter J., Carolyn M. Elliott: Cultural Sociology of the Middle East, Asia, and Africa: An Encyclopedia. SAGE Publications, 2012, s. 39. (ang.).
↑ Lars Johanson: Written language intertwining. W: Peter Bakker, Yaron Matras: Contact Languages: A Comprehensive Guide. Berlin: Walter de Gruyter, 2013, s. 283, seria: Language Contact and Bilingualism [LCB] (tom 6). ISBN 978-1-61451-371-1. (ang.).

Bibliografia

A.K.S. Lambton, Persian Grammar, Cambridge University Press 2000. (ang.)
B. Składanek, Wprowadzenie do gramatyki języka perskiego, Dialog 1997.

[1] Persian Studies [online], University of Cambridge, Faculty of Asian and Middle Eastern Studies [dostęp 2015-09-22] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-06] (ang.).

[2] M. Ismail Marcinkowski: Preface. W: Bertold Spuler: Persian Historiography & Geography. Pustaka Nasional Pte Ltd., 2003, s. xi, seria: Contemporary Islamic scholars series. ISBN 9971-77-488-7. (ang.).

[3] Nadia von Maltzahn: The Syria-Iran Axis: Cultural Diplomacy and International Relations in the Middle East. I.B.Tauris, 2015, s. 156. ISBN 978-1-78453-169-0. (ang.).

[4] Prehistory to 1200. W: Andrea L. Stanton, Edward Ramsamy, Seybolt Peter J., Carolyn M. Elliott: Cultural Sociology of the Middle East, Asia, and Africa: An Encyclopedia. SAGE Publications, 2012, s. 39. (ang.).

[5] Lars Johanson: Written language intertwining. W: Peter Bakker, Yaron Matras: Contact Languages: A Comprehensive Guide. Berlin: Walter de Gruyter, 2013, s. 283, seria: Language Contact and Bilingualism [LCB] (tom 6). ISBN 978-1-61451-371-1. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

ﺍ‬	ب‬	پ‬	ﺕ‬	ﺙ‬	ﺝ‬	چ‬	ﺡ‬
ﺥ‬	ﺩ‬	ﺫ‬	ﺭ‬	ﺯ‬	ژ‬	ﺱ‬	ﺵ‬
ﺹ‬	ﺽ‬	ﻁ‬	ﻅ‬	ﻉ‬	ﻍ‬	ﻑ‬	ﻕ‬
ک‬	گ‬	ﻝ‬	ﻡ‬	ﻥ‬	ﻩ‬	ﻭ‬	ﻯ‬